Της Αρετής Μούστου,
Με τη σταδιακή αποκλιμάκωση των μέτρων που έχουν ληφθεί για την κρίση του κορωνοϊού, πόσο σίγουροι είμαστε τελικά, για το αν οι συμπεριφορές που έχουν υιοθετηθεί εντός της κρίσης αυτής θα μεταβληθούν; Το έργο του Ιταλού φιλοσόφου Τζόρτζιο Αγκάμπεν, Homo Sacer: Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή, επικεντρώνεται σε δύο σημαντικές έννοιες που μπορούν να μας βοηθήσουν να προβλέψουμε και κατ’ επέκταση να ερμηνεύσουμε την κοινωνική ζωή μετά πανδημίας. Η πρώτη έννοια, με την οποία ο Αγκάμπεν ασχολήθηκε διεξοδικά και σε άλλα έργα του, είναι εκείνη της «γυμνής ζωής». Μια ζωή απογυμνωμένη από την κοινωνική της υπόσταση, χωρίς πολιτική και συμβολική σημασία, η οποία δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για άσκηση ανεξέλεγκτης εξουσίας.
Η δεύτερη έννοια είναι η «κατάσταση της εξαίρεσης». Στην περίπτωση αυτής της έννοιας, που την βλέπουμε να χρησιμοποιείται κάθε φορά που υπάρχουν υποψίες εκτροπής από τη δημοκρατική νομιμότητα, στηλιτεύεται η έντονη τάση των σύγχρονων δημοκρατιών να μετατρέπουν την εξαίρεση σε κανόνα, στο όνομα κάποιων ανώτερων αγαθών (όπως η ασφάλεια, η οικονομική κρίση ή τώρα, η κρίση του κορωνοϊού).
Ο ίδιος ο Αγκάμπεν μίλησε και συσχέτισε τις έννοιες αυτές με την πανδημία του κορωνοϊού και δέχτηκε μεγάλη κριτική για τον τρόπο τοποθέτησής του. Χαρακτήρισε τα μέτρα προστασίας που επιβλήθηκαν από την Ιταλική κυβέρνηση ένα βήμα λίγο πιο κοντά στον ολοκληρωτισμό και την «κατάσταση εξαίρεσης». Αυτό προκάλεσε έντονα την κοινή γνώμη, η οποία τον θεώρησε «ανεύθυνο» και «αδύναμο» να καταλάβει τι διακυβεύεται στην παρούσα κρίση και τους κινδύνους για την υγεία των πολιτών.
Ο προβληματισμός του Αγκάμπεν έγκειται ακριβώς στο πώς κυριαρχεί η υπεράσπιση της «γυμνής ζωής», της ζωής δηλαδή, ως καθαρής βιολογικής υπόστασης και το πώς θέτει σε δεύτερη μοίρα άμεσα και αδιάλλακτα, οτιδήποτε έχει να κάνει με τον ανθρώπινο βίο. Τονίζει πως αυτά ακριβώς που εφαρμόζονται σήμερα ως έκτακτα μέτρα, θα καταλήξουν να αποτελούν μία νέα κανονικότητα όλο και πιο πιεστική και αυταρχική. Αν λάβουμε υπόψιν τα νέα εργασιακά δεδομένα θα δούμε μια φόρμα που ανταποκρίνεται σε αυτό το παράδειγμα. Η τηλεργασία βλέπουμε να μετατοπίζει τις δαπάνες του εργοδότη στον εργαζόμενο από το σπίτι, ενώ οι μειωμένοι μισθοί και η εκ περιτροπής εργασία φαίνεται να μην αποτελούν έκτακτα μέτρα, αλλά πολύ περισσότερο μια νέα πραγματικότητα.
Είναι αλήθεια ότι σε κάποια σημεία η θέση του Αγκάμπεν μπορεί να είναι δυσανάλογη του προβλήματος, αξίζει όμως να δούμε τα λεγόμενά του και από μια άλλη ανάγνωση. Κυρίως μπορούμε να τα δούμε ως μία προειδοποίηση για γεγονότα που ξεπερνούν την πανδημία. Μπορούμε δηλαδή να θεωρήσουμε την κρίση όντως ως κατάσταση «έκτακτης ανάγκης» (η οποία θα οδηγήσει τελικά, στην «κατάσταση εξαίρεσης»), ας κρατήσουμε όμως στο μυαλό μας ότι δεν υπάρχει η παραμικρή εγγύηση ότι άλλες περιπτώσεις «έκτακτης ανάγκης» δεν θα χρησιμοποιηθούν καιροσκοπικά, περιορίζοντας πιο έντονα τις ατομικές ελευθερίες στο όνομα της ασφάλειας.
Ταυτόχρονα, πρέπει να μας θορυβεί πολύ περισσότερο η μετάλλαξη της κοινωνικής μας συμπεριφοράς, η οποία αποτελεί και τον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης, από την οικογένεια μέχρι τις ευρύτερες κοινωνικές μας σχέσεις. Βλέπουμε το πόσο εύκολα θεωρήθηκαν η αποστασιοποίηση και η εκμηδένιση της ανθρώπινης κοινωνικότητας ως τίμιες, εύκολες και χωρίς κόστος λύσεις στην αντιμετώπιση της πανδημίας.
Σε αυτό το σημείο βέβαια, κατανοούμε ότι είναι δύο τελείως διαφορετικά πράγματα η λήψη μέτρων, ακόμη και ακραίων, για την αντιμετώπιση ενός μείζονος κινδύνου και ο αναστοχασμός για τα σημάδια και τα πλήγματα που ενδεχομένως θα αφήσει αυτός ο κίνδυνος στις διαπροσωπικές μας σχέσεις και την κοσμοαντίληψή μας. Ο φόβος δημιουργίας μια νέας κοινωνικής συνθήκης όπου η κανονικότητα αποτελείται από ανθρώπους που «μένουν σπίτι» και αποστασιοποιούνται έχει ανάλογη σοβαρότητα με εκείνη της ίδιας της κρίσης.
Ο Αγκάμπεν, όσο «ανεύθυνος» και αν χαρακτηρίστηκε, μίλησε πολύ σωστά για τη λανθασμένη χρήση του όρου «κοινωνική αποστασιοποίηση» από τους ειδικούς. Γιατί όχι «προσωπική» ή και «φυσική», δεδομένης της σοβαρότητας του ζητήματος; Η επιμονή χρήσης αυτού του όρου μας παραπέμπει πολύ περισσότερο στην «γυμνή ζωή» που προαναφέρθηκε. Αυτό που θα έπρεπε λοιπόν να μας ανησυχεί, δεν είναι τόσο συγκεκριμένα το παρόν, αλλά πολύ περισσότερο το μέλλον. Όπως το παράδειγμα των πολέμων που άφησαν μία σειρά από δυσοίωνα και οδυνηρά πλήγματα, από μουσειακά στρατόπεδα μέχρι εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας, έτσι είναι επίσης, πολύ πιθανό ότι ορισμένοι θα επιδιώξουν τη συνέχεια των πειραμάτων εφαρμογής μέτρων έκτακτης ανάγκης, που έγιναν για την προστασία της υγείας, ακόμα και μετά την πανδημία.
Γεννήθηκε το 1999 στο Ηράκλειο της Κρήτης, όπου και μεγάλωσε. Μένει στον Πειραιά, διανύει το 4ο των σπουδών της στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πα.Πει. και μιλάει αγγλικά και γαλλικά. Της αρέσει να είναι παρούσα εκεί όπου χρειάζεται και γι' αυτό το λόγο αγαπά και κυνηγά τις εθελοντικές δράσεις. Λατρεύει ιδιαίτερα τα ταξίδια και τις τέχνες, ξεχωρίζοντας με άνεση τη ζωγραφική καθώς ασχολείται από πολύ μικρή ηλικία.
