Της Αναστασίας Ερνεάνου,
Χαρακτηριστικό γνώρισμα του Ενοχικού Δικαίου και αρχή που το διατρέχει αποτελεί αυτή της ελευθερίας των συμβάσεων. Η αρχή αυτή συνεπάγεται την εναπόθεση στα μέρη της ευχέρειας να διαμορφώνουν κατ’ επιλογή τους και με ελεύθερη βούληση το περιεχόμενο των ενοχικών τους συμβάσεων, όπως η πώληση ή η μίσθωση. Επειδή, όμως, οι αντισυμβαλλόμενοι συχνά εκφεύγουν των τιθέμενων ορίων, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ζήτημα ως προς την εκπλήρωση της ενοχής, δηλαδή της μεταξύ τους συμβατικής σχέσης, ο νομοθέτης έχει προβλέψει κάποιες περιπτώσεις ανώμαλης εξέλιξης της, προκειμένου να εξασφαλίσει ένα ασφαλές πλαίσιο για την καλύτερη διεκπεραίωση των εκατέρωθεν υποχρεώσεων.
Μια αρκετά συνήθης περίπτωση είναι εκείνη της υπερημερίας του οφειλέτη, δηλαδή όταν ο τελευταίος από υπαιτιότητά του δεν εκπληρώνει εμπρόθεσμα την παροχή. Η υπερημερία φυσικά, προϋποθέτει ότι η εκπλήρωση είναι ακόμα δυνατή, καθώς διαφορετικά γίνεται λόγος όχι για υπερημερία, αλλά για αδυναμία παροχής. Κατά το άρθρο 340 του Αστικού Κώδικα (εφεξής ΑΚ) σε συνδυασμό με τα άρθρα 341 ΑΚ και 342 ΑΚ προκύπτει πως προϋποθέσεις της υπερημερίας του οφειλέτη είναι, πρώτον, η ύπαρξη έγκυρης ενοχής, δηλαδή όχι άκυρη, ακυρώσιμη ή φυσική, π.χ. παραγεγραμμένη αξίωση. Επίσης, πρέπει η αξίωση του δανειστή να είναι ληξιπρόθεσμη, δηλαδή να έχει επέλθει ο χρόνος κατά τον οποίο αυτή γίνεται απαιτητή εκ μέρους του δανειστή.
Σημαντικό σε αυτό το σημείο είναι το γεγονός ότι σε περίπτωση που ο οφειλέτης αντιτάξει στο δανειστή ένσταση ως προς την αντιπαροχή, όπως εκείνη της επισχέσεως, ο οφειλέτης δε θεωρείται υπερήμερος. Κριτήριο αποτελεί βεβαίως, η καθυστέρηση εκπλήρωσης της παροχής. Αν από τα μέρη δεν έχει ταχθεί συγκεκριμένη προθεσμία ή ορισμένη μέρα, ο δανειστής υποχρεούται να οχλήσει τον οφειλέτη. Όχληση αποτελεί η πρόσκληση του δανειστή προς τον οφειλέτη προς εκπλήρωση. Αυτή απαιτείται να είναι σαφής και συγκεκριμένη, ώστε να μην καταλείπεται κανένα περιθώριο στον οφειλέτη, αν εξακολουθήσει να καθυστερεί την εκπλήρωση.
Βέβαια, αν ο δανειστής έχει εκ των προτέρων παραιτηθεί από το δικαίωμα οχλήσεως ή αν από τη συμπεριφορά του οφειλέτη και την καλή πίστη συνάγεται ότι εκείνος υποχρεούται σε εκπλήρωση χωρίς όχληση, εκείνη δεν είναι αναγκαία. Το 341 ΑΚ επισημαίνει πως αν έχει ταχθεί ορισμένη μέρα για την εκπλήρωση, ο οφειλέτης καθίσταται υπερήμερος με μόνη την παρέλευση της ημέρας αυτής. Κατά το 342 ΑΚ ο οφειλέτης δε γίνεται υπερήμερος, αν η καθυστέρηση οφείλεται σε γεγονός για το οποίο δεν έχει ευθύνη. Από τη διάταξη αυτή συνάγεται πως η υπαιτιότητα του οφειλέτη ή των προσώπων για τα οποία αυτός ευθύνεται τεκμαίρεται και απαλλάσσεται, εφόσον αποδείξει το αντίθετο. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η οικονομική αδυναμία κατ’ αρχήν δεν τον απαλλάσσει.
Κατά το 343 ΑΚ ο οφειλέτης εφόσον καθίσταται υπερήμερος, υποχρεούται να ανορθώσει τη ζημία που υπέστη ο δανειστής από την καθυστέρηση, εκτός από την εκπλήρωση της παροχής. Η αποζημίωση καλύπτει τόσο τη θετική όσο και την αποθετική ζημία, εφόσον όμως η ζημία αυτή τελεί σε πρόσφορη αιτιώδη συνάφεια με την καθυστέρηση εκ μέρους του οφειλέτη. Επίσης, αν ο δανειστής δεν έχει λόγω της καθυστέρησης συμφέρον στην εκπλήρωση της παροχής, δικαιούται να αρνηθεί την προσφορά του οφειλέτη εντός εύλογου χρονικού διαστήματος. Ειδικά επί χρηματικής οφειλής, ο δανειστής έχει δικαίωμα να απαιτήσει τον τόκο υπερημερίας που ορίζεται στο νόμο ή σε δικαιοπραξία χωρίς να υποχρεούται να αποδείξει περαιτέρω ζημία. Η σημαντικότερη, ωστόσο, συνέπεια είναι εκείνη της επίτασης της ευθύνης του οφειλέτη, με την έννοια ότι ευθύνεται κατά το 344 και για ελαφρά αμέλεια και για τυχηρά γεγονότα, εκτός αν αποδείξει ότι η ζημία θα επερχόταν ακόμα κι αν η παροχή εκπληρωνόταν εγκαίρως.
Επί αμφοτεροβαρούς σύμβαση, όπως η πώληση, η 383 ΑΚ ως ειδικότερη ρύθμιση υποκαθιστά την 343. Η 383 ΑΚ προβλέπει τη δυνατότητα του δανειστή να απαιτήσει αποζημίωση ή να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση, που συνεπάγεται την απόσβεση εκατέρωθεν των υποχρεώσεων των μερών, με την προϋπόθεση να θέσει πρώτα εύλογη προθεσμία για εκπλήρωση, δηλώνοντας παράλληλα πως με την παρέλευσή της αποκρούει την παροχή. Κατ’ εξαίρεση, δεν απαιτείται προθεσμία στις περιπτώσεις του 385 ΑΚ, δηλαδή αν προκύπτει από την όλη στάση του οφειλέτη ότι αυτό το μέτρο θα ήταν άσκοπο, όπως όταν δηλώνει εκείνος εκ των προτέρων πως δεν πρόκειται να εκπληρώσει τη σύμβαση ή αν ο δανειστής δεν έχει πια συμφέρον στην εκπλήρωση λόγω της καθυστέρησης.
Για να αρθεί αυτή η κατάσταση, ο οφειλέτης μπορεί να εκπληρώσει πλήρως την ενοχή. Αν ο δανειστής, χωρίς να το δικαιούται, αρνηθεί την εκπλήρωση, καθίσταται εκείνος υπερήμερος. Επίσης, τα μέρη μπορούν να συμφωνήσουν νέα προθεσμία για την εκπλήρωση ή να προβούν σε απόσβεση, όπως με την άφεση χρέους (454 ΑΚ).
Πηγές
- Ενοχικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος Απόστολος Γεωργιάδης
- https://www.lawspot.gr/nomikes-plirofories/nomothesia/astikos-kodikas
Γεννήθηκε το 2000. Σπουδάζει στο τμήμα της Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει παρακολουθήσει πλήθος σεμιναρίων σχετικά με τα εγχώρια και τα διεθνή δρώμενα. Αγαπάει τα ταξίδια και είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη όσον αφορά τον εθελοντισμό.
