Της Εύας Δημητρίου,
Θλίψη και οργή. Στον απόηχο των τρομοκρατικών επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου, αυτά τα συναισθήματα κυρίευσαν την τότε αμερικανική κυβέρνηση Bush, τους Αμερικανούς πολίτες, αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο. Έπειτα, ακολούθησε η αντεπίθεση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, σε συνεργασία με κράτη του δυτικού κόσμου, ακολούθησαν μια ιδιαίτερα σκληρή αντιτρομοκρατική πολιτική, με άξονα μια φράση: «ποτέ ξανά». Και δεδομένου πως «ποτέ ξανά» μετά την 11η Σεπτεμβρίου δεν ήρθαμε αντιμέτωποι με μια παρόμοια τρομοκρατική επίθεση, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» πετυχαίνει. Με τι κόστος, όμως; Η αποφράδα εκείνη ημέρα και ό,τι ακολούθησε μετά από αυτήν μας κληροδότησαν έναν κόσμο που θα μας στοιχειώνει για πάντα.
Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, η κυβέρνηση Bush έφερε ριζικές αλλαγές σε διάφορους τομείς. Ο τομέας που δέχθηκε πρώτος μεταρρυθμίσεις ήταν αυτός των μυστικών υπηρεσιών. Σε συνεργασία με το Κογκρέσο, ο Πρόεδρος Bush θέσπισε σειρά νομοσχεδίων, όπως ο νόμος περί εθνικής ασφάλειας (Homeland Security Act, 2002) και το USA Patriot Act του 2001, το οποίο τέθηκε σε εφαρμογή μόλις 45 μέρες μετά τις επιθέσεις. Όσον αφορά, τώρα, τους στόχους του τελευταίου, αρκεί να αναλογιστεί κανείς πως αποτελεί ακρωνύμιο του: Uniting and Strengthening America by Providing Appropriate Tools Required to Intercept and Obstruct Terrorism Act. Το Οργουελικό αυτό νομοσχέδιο παραχωρεί τεράστια περιθώρια δράσης στις υπηρεσίες πληροφοριών, ελαττώνοντας τους γραφειοκρατικούς περιορισμούς, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την νέα απειλή, ονόματι Al Qaeda. Συγκεκριμένα, επιτρέπει στις αρμόδιες μυστικές υπηρεσίες τη συλλογή και αξιολόγηση προσωπικών δεδομένων «υπόπτων», χωρίς εντάλματα. Αργότερα, ακολουθούν και άλλα προγράμματα, όπως το περίφημο PRISM (για το οποίο γνωρίζουμε χάρη στον Edward Snowden). Το PRISM δίνει άδεια στην NSA (National Security Agency) να παρακάμπτει τις δικαστικές αρχές και να εκτελεί παρακολουθήσεις παγκόσμιας εμβέλειας -χωρίς εντάλματα- πολιτών που -πιθανόν- έχουν σχέσεις με την Al Qaeda ή άλλη τρομοκρατική οργάνωση. Η λογική του «αθώου μέχρι αποδείξεως του εναντίου» παύει να υφίσταται. Προς υπεράσπιση του προγράμματος, ο Πρόεδρος Obama αναφέρει, το 2013 (μετά το άνοιγμα του φακέλου Snowden), ότι «δεν μπορεί να υπάρξει 100% ασφάλεια, 100% ιδιωτικότητα και καμία ενόχληση». Ακόμη, υποστηρίζεται πως τα προγράμματα συμβάλλουν σημαντικά στο αντιτρομοκρατικό έργο των υπηρεσιών, άποψη που αμφισβητείται εντόνως.
Πολλά από τα ακραία μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση Bush, μετά την 11η Σεπτεμβρίου, βαφτίστηκαν αναγκαία, στο βωμό του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας». Εν καιρώ πολέμου, οι κανόνες αλλάζουν. Στην περίπτωση, όμως, ενός τόσο αόριστου και ιδιόμορφου τύπου πολέμου, τα όρια δεν δύνανται να είναι τα ίδια με εκείνα ενός συμβατικού. Η κυβέρνηση Bush προέβη σε αυθαίρετες συλλήψεις πολιτών-υπόπτων που, κατά τα φαινόμενα, είχαν σχέσεις με τρομοκρατικές οργανώσεις, στην κράτησή τους, χωρίς απαγγελία κατηγοριών ή προοπτική δίκης, σε μυστικές εγκαταστάσεις της CIA εκτός των ΗΠΑ, σε χρήση τεχνικών «βελτιωμένης ανάκρισης», όπως, για παράδειγμα ο «εικονικός πνιγμός», στην ίδρυση του φημισμένου Guantanamo και σε πολλά ακόμη. Στα πλαίσια του πολέμου κατά της τρομοκρατίας εντάσσονται και οι επεμβάσεις σε Αφγανιστάν και Ιράκ. Σε μια εποχή που οι εχθροί είναι αόρατοι και κανείς δε γνωρίζει πού και πότε θα χτυπήσουν, αν οι ΗΠΑ περιμένουν να δράσουν «αφού επιτεθούν εκείνοι πρώτοι, αυτό δεν είναι αυτοάμυνα, αλλά αυτοκτονία». Αυτό ήταν και το επιχείρημα για την επέμβαση στο Ιράκ. Πώς, όμως, θα ήταν ένας κόσμος, όπου κάθε κράτος μπορεί να επιτίθεται σε άλλο κράτος ή μη κρατική οντότητα, με το πρόσχημα της αποτροπής επικείμενης επίθεσης; Το δόγμα του προληπτικού πολέμου (preemptive war), δημιούργημα του Προέδρου Bush και προϊόν της εποχής, πέρα από ότι δε συνάδει με το διεθνές δίκαιο, ακύρωσε και τη λίγη δύναμη που διέθετε το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να εξουσιοδοτεί τέτοιες επεμβάσεις και δημιούργησε το προηγούμενο, ώστε με πολύ μεγαλύτερη ευκολία να παρακάμπτονται οι δομές της διεθνούς κοινότητας και στο μέλλον, κάθε φορά που η στάση τους δε συμπλέει με τα συμφέροντα της εκάστοτε υπερδύναμης.
Παρ’ όλα αυτά, αυτό που μας κληροδότησε, κυρίως, η 11η Σεπτεμβρίου είναι ο φόβος. Και για τα Ευρωπαϊκά κράτη, δεν ήταν -ίσως- τόσο έντονος αμέσως μετά την επίθεση (άλλωστε δεν ήταν ιδιαίτερα πρόθυμα να αντιμετωπίσουν τη νέα απειλή με τόσο αυστηρούς όρους, καθώς δεν αποτελούσε προτεραιότητα). Μετά, όμως, από τις βομβιστικές επιθέσεις της 7ης Ιουλίου του 2005 στο Λονδίνο, τις επιθέσεις του 2015 στο Παρίσι, τις τρομοκρατικές επιθέσεις σε Νίκαια και Βερολίνο, το 2016, και πολλές ακόμη, ο φόβος εδραιώθηκε.
Το ενδιαφέρον με το ζήτημα της τρομοκρατίας είναι ότι, μετά το 2001, ο δυτικός κόσμος την έχει σχεδόν ταυτίσει με τον ακραίο ισλαμικό εξτρεμισμό. Ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι ένας μέσος Αμερικανός έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να πεθάνει, ενώ περπατάει ή κάνει ποδήλατο από το να πέσει θύμα ενός ξένου τρομοκράτη. Ωστόσο, για τις Ηνωμένες Πολιτείες το αντιτρομοκρατικό έργο βρίσκεται πάντα ψηλά στη λίστα των προτεραιοτήτων, προωθώντας το ως πολύ μεγαλύτερη απειλή από αυτή που πραγματικά είναι.
Η εμμονή με την αντι-τρομοκρατία, παραδόξως, δυσχεραίνει την πραγματική καταπολέμηση του φαινομένου. H απάντηση στην 11η Σεπτεμβρίου μπορεί βραχυπρόθεσμα να έδωσε την ικανοποίηση της σύλληψης ή της θανάτωσης των υπευθύνων και της αναχαίτισης τρομοκρατικών δικτύων, αλλά μακροπρόθεσμα συνέβαλε στη διάδοση της ιδεολογίας του Σαλαφισμού-Τζιχαντισμού πέρα από τα όρια του δικτύου της Al Qaeda. Ένα ιδεολογικό κίνημα δε μπορεί να συντριβεί στρατιωτικά. Και ένας ατέρμονος πόλεμος, κατά της τρομοκρατίας, δημιουργεί διαρκώς προβλήματα.
Αυτό τον κόσμο μας άφησε η 11η Σεπτεμβρίου.
Είναι δευτεροετής φοιτήτρια του τμήματος Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου. Έχει συμμετάσχει σε διάφορες προσομοιώσεις του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και άλλων περιφερειακών οργανισμών. Μιλάει αγγλικά και γαλλικά και ασχολείται ενεργά με τον εθελοντισμό.
