Του Απόλλωνα-Δαμιανού Κικίδη,
Η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας στα χρόνια της Ενετοκρατίας στον ελλαδικό χώρο πήρε μέρος σε επτά πολέμους εναντίον των Τούρκων, από τον πρώτο το 1463-1478 έως και τον έβδομο το 1715-1718. Ο Morosini ήταν μια σημαντική μορφή στον πέμπτο ή αλλιώς Μεγάλο Κρητικό Πόλεμο (1645-1669) και στον έκτο Βενετοτουρκικό Πόλεμο (1684-1699) ως ηγετική μορφή του από την αρχή. Δυστυχώς όμως ο Morosini από το να φημίζεται για την υπεράσπιση του Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο της Κρήτης) και την προστασία των αρχείων και πολιτών της μετά τη πτώση της πόλης, έχει μείνει στην μνήμη των Ελλήνων για την τυχαία ανατίναξη του Παρθενώνα, στη μάχη για την κατάληψη της Αθήνας το 1687.
Το 1660 η Οθωμανική Αυτοκρατορία φαινόταν ως μια μεγάλη απειλή στις ευρωπαϊκές δυνάμεις, υπό την ηγεσία του Μέγα Βεζίρη Mehmed Köprülü ταυτόχρονα πολεμούσαν εναντίον του Francis I Rákóczy στην Τρανσυλβανία, ενάντια στους Βένετους στην Κρήτη, Δαλματία, και το Αρχιπέλαγος και ακόμα ενάντια στους Κοζάκους στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Συνέχιζαν κουραστικές επιθέσεις στη Βλαχία και στη Μολδαβία και είχαν εχθρικές σχέσεις με τους Γάλλους εφόσον είχαν πιάσει και φυλακίσει τον πρέσβη του Λουδοβίκου του ΙΔ΄ στο φρούριο Yedikule της Κωνσταντινούπολης.
Έτσι άρχισαν να στέλνουν βοήθεια με τη παπική σημαία, οι Γάλλοι που τότε είχαν Ειρήνη με τους Τούρκους, και έκαναν την εμφάνισή τους Γερμανοί μισθοφόροι στην πλευρά των Βενετών που μέχρι τότε υποστήριζε ο Πάπας και οι Ιωαννίτες. Ο Λουδοβίκος έστειλε 4.000 στρατιώτες και 200 άλογα υπό την ηγεσία του Almerico d’ Este, και διέταξε τον Δούκα του Savoy να στείλει άλλους 1.000 στρατιώτες.
Τον Αύγουστο το 1660 ο Morosini προσπάθησε να κατακτήσει ξανά την πόλη των Χανιών με τη βοήθεια του d’ Este. Η εισβολή όμως του Κόλπου της Σούδας δεν κατέληξε επιτυχής και πολλοί αξιωματικοί πέθαναν. Στα μέσα του Σεπτέμβρη προσπάθησαν να εισχωρήσουν στη βάση των Τούρκων έξω από τον Χάνδακα, αλλά απέτυχαν πάλι. Τότε οι γαλλικές δυνάμεις αποσύρθηκαν.
Ο Λουδοβίκος συνέχισε να στέλνει όμως βοήθεια. Δυστυχώς οι ενισχύσεις δεν ήταν αρκετά ικανές. Η πλειοψηφία τους ήταν νεαροί ευγενείς, γόνοι γαλλικών ευγενικών οικογενειών με σκοπό τη δόξα. Πήγαιναν να πολεμήσουν εγωιστικά, ριψοκίνδυνα και με σκοπό να αναδείξουν τους εαυτούς τους στο ένδοξο πεδίο μάχης. Η πλειοψηφία τους δεν είχαν καθόλου γνώση για το πώς να πολεμάνε. Και η κατάσταση επιδεινώθηκε με τη σύναψη της συνθήκης Ειρήνης του Vasvár, όταν έληξε ο πόλεμος των Τούρκων κατά της Αυστρίας, και ενισχύθηκαν τα στρατεύματα των πολιορκητών του Χάνδακα.
Το 1667 στον Χάνδακα κατά την πολιορκία του από τον Μέγα Βεζίρη Köprülü Fazıl Ahmed, κυριαρχούσαν οι συνηθισμένες διαφωνίες και αντιπαλότητες που επικρατούσαν στις δυτικές δυνάμεις για την ηγεσία. Ο χριστιανικός στόλος απαρτιζόταν από 35 πλοία γραμμής, από πέντε διαφορετικές περιοχές με τους τέσσερις να τσακώνονται για το ποιος έχει προτεραιότητα και είναι ο ανώτερος από όλους τους. Πέμπτος ηγέτης των στρατευμάτων ο Francesco Morosini στον ρόλο του Γενικού Καπετάνιου του βενετικού στόλου.
Στις 20 Σεπτέμβρη το 1667 όμως οι παπικές και οι Μαλτέζικες δυνάμεις υποχώρησαν, όπως και οι γαλέρες από την Νάπολη και τη Σικελία. Οι Τούρκοι αντιθέτως πρόσθεταν δυνάμεις στο νησί.
Οι Γάλλοι τότε ανακοίνωσαν πως θα έστελναν νέες ενισχύσεις οι οποίες άργησαν και έφτασαν τον επόμενο χρόνο. Οι γαλλικές ενισχύσεις που ήρθαν είχαν επικεφαλής τον αντιστράτηγο του γαλλικού στρατού, Μαρκήσιο Σεν Αντρέ Μοντμπέρν, αποτελούνταν από 500 εθελοντές με αριστοκρατικά ονόματα. Τότε ο Μέγα Βεζίρης Ahmed Köprülü, κινούμενος από το Σουλτάνο που έχανε την υπομονή του, ηγούνταν αυτοπροσώπως τα τουρκικά στρατεύματα του νησιού και είχε προσθέσει και νέα στρατεύματα.
Ο Francesco Morosini, μέσα στο καλοκαίρι είχε χάσει 600 αξιωματικούς και 7.000 άνδρες, με τις ενισχύσεις που είχαν έρθει εκείνη τη χρονιά να είναι οι χειρότερες που είχαν φτάσει μέχρι τότε. Μέσα στις πρώτες μέρες του φθινοπώρου είχαν φύγει βιαστικά λίγα πλοία του Πάπα και των παπικών κρατιδίων. Στο γυρισμό τους πέτυχαν μια μικρή ισπανική μοίρα, η οποία έπρεπε να είχε φτάσει στο νησί, μέσα στο καλοκαίρι, αλλά είχε φτάσει Σεπτέμβρη και ακόμα δεν είχαν αρχίσει. Οι Ισπανοί τους ρώτησαν γιατί έφυγαν τόσο νωρίς από την Κρήτη και τότε οι Ιταλοί απάντησαν πως είχαν λήξει τις εχθροπραξίες για τον χειμώνα και θα άρχιζαν ξανά την άνοιξη. Έτσι οι Ισπανοί, ευχαριστημένοι με την ψευδή αυτή δικαιολογία, επέστρεψαν στη χώρα τους.
Στις ενισχύσεις που είχε λοιπόν ο Μοροζίνι ανέθεσε την άμυνα ενός εξωτερικού προμαχώνα, που έβλεπε προς την κρητική ενδοχώρα. Αυτοί παραπονέθηκαν και λέγαν πως δεν έκαναν όλο αυτό το κουραστικό και μακρύ ταξίδι για να σέρνονται στις λάσπες σε ένα μικρό προχωρημένο φυλάκιο και για να περιμένουν πότε θα αποφασίσουν οι Τούρκοι να επιτεθούν. Ήθελαν να επιτεθούν άμεσα, ώστε να αναγκάσουν τους Τούρκους να λύσουν την πολιορκία. Αυτό το σχέδιο ο Morosini το απαγόρευσε, μιας και το σκεπτικό αυτό το είχε ακολουθήσει δεκάδες φορές και πάντα κατέληγε σε αποτυχία. Επίσης είχε μόλις 5.000 άτομα, ίσα ίσα που έφταναν να υπερασπίζονται τα ρήγματα που έκαναν οι Τούρκοι σκαπανείς.
Έτσι ο δούκας Ντε λα Φοϊγιάντ, δεύτερος μετά τον Μοντμπέρν αποφάσισε να επιτεθεί μόνος του οπλισμένος με ένα μαστίγιο και 280 άντρες εκ των συνολικών 500 Γάλλων. Έσπρωξαν τους Τούρκους πίσω κατά 200 μέτρα και σκότωσαν συνολικά 800 Οθωμανούς, μέχρι που ένα τάγμα Γεννίτσαρων τους έκανε να υποχωρήσουν. Πέθαναν πάνω από 40 Γάλλοι μαζί με το Ντε λα Φοϊγιάντ. Άλλοι 60 τραυματίστηκαν. Οι Γάλλοι ευχαριστημένοι από την ηρωική τους πράξη έφυγαν από το νησί και μέχρι να φτάσουν στη χώρα τους είχαν οι περισσότεροι πεθάνει από πανούκλα.
Στάλθηκε, έπειτα νέο και μεγάλο κύμα γαλλικών ενισχύσεων την άνοιξη του 1669 με 6.000 άνδρες, 300 άλογα, 15 κανόνια με 27 μεταγωγικά πλοία και 15 πολεμικά πλοία. Έφτασαν πρώτοι στο νησί στις 19 Ιούνη, 4.000 στρατιώτες υπό τον δούκα de Navailles και τον δούκα de Beaufort και τους στρατάρχες Colbert και Bresse, ξάδελφο του Λουδοβίκου ΙΔ΄.
Έφριξαν με αυτά που είδαν. Ένας τους αξιωματικός είπε: «Η κατάσταση της πόλης ήταν τρομερή: οι δρόμοι ήταν γεμάτοι σφαίρες, οβίδες και θραύσματα από νάρκες και χειροβομβίδες. Δεν υπήρχε ούτε εκκλησία, ούτε ένα κτίριο που να μην ήταν διάτρητο και σχεδόν ερειπωμένο από εχθρικά κανόνια. Τα σπίτια δεν ήταν πλέον τίποτα παραπάνω από άθλια υπόστεγα. Παντού η δυσοσμία ήταν αηδιαστική· σε κάθε γωνία έβλεπες πεθαμένους τραυματισμένους ή ακρωτηριασμένους».
Δεν περιμένανε τους υπόλοιπους Γάλλους και κάνανε μια έξοδο στην αυγή της 25ης του Ιούνη. Επιτέθηκαν πρώτα σε ένα γερμανικό απόσπασμα που μόλις είχε φτάσει για να τους βοηθήσει, καθώς νόμιζαν ότι ήταν Τούρκοι. Αφού, λοιπόν το κατάλαβαν και αποκαταστάθηκε η τάξη και επιτέθηκαν επιτυχώς στις τουρκικές θέσεις. Όσο, όμως, πολεμούσαν μια αδέσποτη βολή έβαλε φωτιά σε κάποια βαρέλια με μπαρούτι σε μια από τις πρόσφατα εγκαταλελειμμένες τουρκικές θέσεις. Οι Γάλλοι όταν άκουσαν την έκρηξη, άρχισαν να πιστεύουν πως όλη η τουρκική θέση ήταν γεμάτη νάρκες και πανικοβλήθηκαν και άρχισαν να το σκάνε ποδοπατώντας ο ένας τον άλλον.
Οι Τούρκοι βλέποντας την ξαφνική και ανεξήγητη σε αυτούς συμπεριφορά και φυγή των Γάλλων ανασυντάχθηκαν και αντεπιτέθηκαν. Μέσα σε λίγα λεπτά 500 Γάλλοι είχαν ήδη σφαγιαστεί και είχαν χάσει τα κεφάλια τους. Αφού παλούκωσαν τα κεφάλια τους οι Τούρκοι τα έδειξαν στον Μέγα Βεζίρη. Νεκρός στη μάχη έπεσε και ο δούκας de Beaufort.
Με την ήττα αυτοί 500 Γάλλοι είχαν πεθάνει. Τέσσερις μέρες μετά έφτασε ο υπόλοιπος στόλος. Ο Morosini άρχισε να σχεδιάζει επίθεση για τα Χανιά. Ήδη όμως το ηθικό όλων και ειδικά των Γάλλων είχε κλονιστεί. Στις 24 Ιουλίου ένα γαλλικό πλοίο με 70 κανόνια πλησίασε πολύ κοντά σε μια τουρκική ενάκτια πυροβολαρχία και κατέληξε στο να χτυπηθεί και να διαλυθεί ρίχνοντας το ηθικό περαιτέρω. Το πεσμένο ηθικό, οι προστριβές των Γάλλων με τους Βενετούς για το μερίδιο ευθύνης για την αποτυχία και οι αρρώστιες που θέριζαν τους πολιορκημένους, οδήγησαν τους Γάλλους να φύγουν για τη χώρα τους. Οι κάτοικοι και οι υπερασπιστές του φρουρίου προσπάθησαν με κάθε τρόπο να τους μεταπείσουν, αλλά στις 21 Αυγούστου έφυγαν. Ακολούθησαν τα στρατεύματα του Πάπα, των Ισπανών και της Μάλτας.
Έμειναν μόνο ο Morosini και η φρουρά του. Ο Μέγας Βεζίρης Ahmed διέταξε τότε γενική επίθεση. Την απέκρουσαν όμως οι Βενετοί. Αλλά ο Morosini ήταν πλέον σίγουρος για τη ματαιότητα της κατάστασης. Είχε πλέον μείνει με 3.600 άτομα. Δεν θα έρχονταν άλλες ενισχύσεις για φέτος, τα τείχη ήταν ερειπωμένα και ο Χάνδακας φαινόταν πως δεν θα άντεχε τον χειμώνα. Ήθελε να συνθηκολογήσει με τον Μέγα Βεζίρη και να έφευγε με ευνοϊκού όρους.
Αν και δεν είχε δικαίωμα να συνθηκολογήσει στο όνομα της Γαληνοτάτης δεν είχε χρόνο να περιμένει να ψηφιστεί απόφαση. Η συνθηκολόγηση πραγματοποιήθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου το 1669. Ο Ahmed, που θαύμαζε προσωπικά τον Morosini, ένιωθε γενναιόδωρος και δέχτηκε όλους τους όρους του Morosini. Επέτρεψε να αφήσει τους Βένετους να φύγουν από την πόλη ανενόχλητοι και ελεύθεροι σε μια χρονική περίοδο 12 ημερών, με παράταση σε περίπτωση κακοκαιρίας. Ακόμα τους άφησε να πάρουν όλα τα κανόνια που είχαν φέρει οι Δυτικοί και δεν προϋπήρχαν στην πόλη πριν την πολιορκία της, όπως και όλα τους τα αρχεία. Επίσης επέτρεψε στους Βένετους να κρατήσουν τρεις μικρές βάσεις, στα νησιά της Γραμβούσσας, στη Σούδα και στη Σπιναλόγκα.
Στις 26 Σεπτέμβρη το 1669, 465 χρόνια βενετικής κατοχής έρχονται στο τέλος τους με μια πολιορκία 22 χρόνων φεύγει το λάβαρο του Αγίου Μάρκου από το Ηράκλειο. Οι τελευταίοι επίσημοι εκπρόσωποι της Γαληνοτάτης στο νησί, περιλαμβανομένου και του τελευταίου Κρήτη Δόγη, Ζακάρια Μοτσενίγκο, ο οποίος έπαιξε μικρό ρόλο στις διαπραγματεύσεις, έφυγαν για τη Μητρόπολη. Μαζί έφυγε και όλος ο πληθυσμός που δεν ήθελε να υποδουλωθεί από τον τουρκικό ζυγό.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Antonio Arrighii, De vita et rebus gestis Francisci Mauroceni Peloponnesiaci principis venetorum ad senatum, libri IV, 1749
- Buonaventura Camporota, Vita di Francesco Morosini, Peloponnesiaco, doge di Venezia, Εκδοτικός οίκος del Vaglio, Νάπολη, 1865
- Frederic C. Lane, Βενετία η θαλασσοκράτειρα, Ναυτιλία-Εμπόριο-Οικονομία, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2007, Μετάφραση: Κώστας Κουρεμένος
- John Julius Norwich, Ιστορία της Βενετίας, Εκδόσεις Φόρμιγξ, Αθήνα, 1993, Μετάφραση: Δημήτρης Παπαγεωργίου σελ.: 62
- Kenneth Meyer Setton, Venice, Austria, and the Turks in the Seventeenth Century, Εκδόσεις American Philosophical Society, Indepedence Square-Philadelphia, 1991
- Mario Nani Mocenigo, Storia della marina veneziana: da Lepanto alla caduta della Repubblica, Rome: Tipo lit. Ministero della Marina – Uff. Gabinett, 1935
- Απόστολος Ευ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Τόμος Γ΄ Τουρκοκρατία (1453-1669), Οι αγώνες για την πίστη και την ελευθερία, Εκδόσεις Ηρόδοτος, Αθήνα, 2002
- Απόστολος Ευ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Τόμος Β΄ Τουρκοκρατία (1453-1669), Οι ιστορικές βάσεις, της νεοελληνικής κοινωνίας και της οικονομίας, Εκδόσεις Ηρόδοτος, Έκδοση Β΄, Αθήνα 2005,
- Ι. Κ. Χασιώτης, Μεταξύ Οθωμανικής Κυριαρχίας και Ευρωπαϊκής Πρόκλησης, Ο Ελληνικός κόσμος στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2001
- https://alchetron.com/Siege-of-Candia
- http://iscreta.gr/2016/07/το-μνημείο-του-δούκα-του-μποφώρ-και-των/
- http://www.msc.gr/veniva/uk/main/p2.htm
- https://www.mixanitouxronou.gr/morozini-o-venetos-poy-katestrepse-tin-akropoli-otan-ti-vomvardise-gia-na-kataktisei-tin-athina-apo-toys-toyrkoys-pethane-sto-nayplio-kai-pire-ton-titlo-onomastike-quot-peloponnisiakos-quot/
