Της Μαρίας Μαλανδράκη,
Ζώντας στην Ελλάδα, μια χώρα αρκετά παραδοσιακή και βαθύτατα χριστιανική –χωρίς φυσικά αυτό να είναι απαραίτητα κακό– δεν είναι λίγες οι φορές που ακούει κανείς από άτομα –τουλάχιστον άνω των τριάντα– τη φράση που φέρει ο τίτλος του συγκεκριμένου άρθρου, «προορισμός του ανθρώπου είναι τα παιδιά» (όχι η οικογένεια, ούτε η ευτυχία, αλλά η γέννηση παιδιών αυτή καθ’ αυτή). Η φράση αυτή, η οποία και θα ακουστεί –τουλάχιστον μία φορά από κάποιον– σε ένα οικογενειακό τραπέζι, αποτελεί ένα αφήγημα που αντλεί τις ρίζες του στο παρελθόν και περικλείει αξίες παραδοσιακού χαρακτήρα. Ποιες είναι όμως οι αντιλήψεις που αναπαράγονται μέσα από αυτή τη φράση; Σε τί στρεβλώσεις οδηγούν αυτές οι αντιλήψεις; Υπάρχει τελικά πράγματι κάποιος «προορισμός» για τον άνθρωπο;
Πριν την ανάπτυξη απαντήσεων στα παραπάνω ερωτήματα οφείλει κανείς να ξεκαθαρίσει το εξής: το συγκεκριμένο κείμενο δεν τάσσεται αρνητικά σε κανέναν θεσμό, αξία ή αντίληψη, αλλά στοχεύει στην επίπληξη της πρεπολογίας, της απολυτότητας, της «ψευδο-επιστημονικότητας» και της ισοπεδωτικής ομοιομορφίας εντός μιας πολύπλευρης κοινωνικής πραγματικότητας.
Το αφήγημα που θέλει ως προορισμό του ανθρώπου την αναπαραγωγή του, έρχεται σε ένα πρώτο επίπεδο να μειώσει την αξία της εαυτού καλλιέργειας και δημιουργικότητας. Αυτό συμβαίνει κυρίως διότι άνθρωπος μέσα από τη συγκεκριμένη φράση παρουσιάζεται μονάχα σε ένα επίπεδο ζώου, του οποίου οι θεμελιώδεις διαδικασίες είναι η επιβίωση και η αναπαραγωγή. Πράγματι, δεν χωράει αμφιβολία πως αυτές είναι θεμελιώδεις διαδικασίες για οποιοδήποτε έμβιο ον, την ίδια στιγμή όμως, όσον αφορά την ανθρωπότητα και την ιστορία της, η μεγαλύτερη συνεισφορά του ατόμου είναι η αρμονική σχέση του με το σύνολο, δηλαδή με το κοινωνικό, γιατί μονάχα εντός αυτού μπορεί να επιβιώσει. Η εν λόγω συνεισφορά μπορεί να είναι μέσα από πολλούς τρόπους. Έτσι, οι κύριοι εξ αυτών είναι: η εαυτού καλλιέργεια και η δημιουργικότητα, δύο διαδικασίες που έρχονται να διαμορφώσουν έναν ενεργό πολίτη. Με άλλα λόγια, η «κορύφωση» ενός ατόμου μπορεί να υπάρχει σε σχέση με τον εαυτό του και με αυτό που εκείνος προσφέρει στο σύνολο, το οποίο μπορεί να μην αφορά τη γέννηση ενός παιδιού.
Την ίδια στιγμή, η γενικότητα που θέλει «έναν άνθρωπο» (οποιονδήποτε) με προορισμό τη γέννηση παιδιών ενέχει τη θέση πως οποιοσδήποτε είναι κατάλληλος για να αναλάβει την ανατροφή ενός παιδιού. Σε αυτό το σημείο, ενυπάρχουν ερωτήματα όπως: ποια είναι η «σωστή» ανατροφή ενός παιδιού και ποιος είσαι εσύ για να κρίνεις ποιος είναι κατάλληλος και ποιος όχι; Ερωτήματα των οποίων η απάντηση είναι αδύνατον να μην είναι εμποτισμένη με υποκειμενικότητα και με κοινωνικά διαμορφωμένα πρότυπα. Ένα όμως είναι σίγουρο, κατά τον ίδιο τρόπο που δεν είναι ο καθένας σε θέση να αναθρέψει ένα κατοικίδιο, δεν είναι ο καθένας σε θέση να αναθρέψει έναν άνθρωπο (τα εκατομμύρια περιστατικά βίας και αμέλειας παιδιών, έρχονται να επιβεβαιώσουν αυτή τη θέση).
Οι στρεβλώσεις του συγκεκριμένου αφηγήματος φυσικά δεν σταματούν εδώ. Το ίδιο αφήγημα ευθύνεται για φαινόμενα κοινωνικού ρατσισμού αλλά και τη δημιουργία ψυχολογικών αδιεξόδων στα άτομα. Η βαθύτατα αυτή ριζωμένη θέση και η γενικότητά της, φροντίζει να παρουσιάζει τη γέννηση ενός τέκνου σαν κάτι που όλοι πρέπει να κάνουν, εφόσον είναι ο «προορισμός τους». Κατά αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται δύο φαινόμενα, απ’ την μία άτομα, τα οποία δεν είναι γονείς, αντιμετωπίζονται με λιγότερο σεβασμό και κατανόηση από τον κοινωνικό περίγυρο, διότι «ούτε παιδιά δεν έχουν» και «όταν γίνεις γονιός, θα καταλάβεις». Το συγκεκριμένο φαινόμενο είναι πολύ πιο έντονο όσο αφορά τις γυναίκες –αφού υπάρχει και το μητρικό ένστικτο στην μέση, το οποίο είναι μονάχα μητρικό και όχι πατρικό, είναι βλέπεις κάπως σεξιστικό το ένστικτο και επέλεξε το ένα φύλο– ιδιαίτερα άμα έχουν περάσει μια ορισμένη ηλικία. Την ίδια στιγμή, το άτομο νιώθει διαρκώς την πίεση του χρόνου για την ανάγκη διαμόρφωσης οικογένειας, και από μία ηλικία και μετά ο χρόνος μετράει αντίστροφα και επιλογή συντρόφου λαμβάνει την μορφή συμπλήρωσης λίστας: «Έχει σπουδάσει; Έχει δουλειά; Μένει μόνος/η; Τι εισόδημα έχει;» κ.ο.κ. Ενώ, το άτομο αισθάνεται διχασμένο ανάμεσα σε αυτό που θέλει και σε αυτό που θα έπρεπε να θέλει σύμφωνα με τις κοινωνικές επιταγές, ελλοχεύοντας έτσι ο κίνδυνος της κατάθλιψης.
Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, το αφήγημα που σχετίζει τον άνθρωπο με έναν συγκεκριμένο προορισμό, καταλήγει να είναι ισοπεδωτικό και καταπιεστικό για όλους εκείνους που δεν προσανατολίζονται στον εν λόγω προορισμό . Ιδιαίτερα όμως όταν αυτός αφορά τη γέννηση και την ανατροφή ενός παιδιού, η γενικότητα του και η φυσικοποίηση της επιδίωξης του μπορούν να είναι μέχρι και εγκληματικές, αφού όπως αναφέρθηκε και παραπάνω δεν είναι λίγα τα περιστατικά κακοποίησης ή αμέλειας των παιδιών. Καθώς οι κοινωνίες σταδιακά εγκαταλείπουν νόρμες και αξίες συντηρητικού χαρακτήρα, καθίσταται αναγκαίο τα διάφορα αφηγήματα να απολέσουν την πρεπολογική τους διάσταση, αφήνοντας τα άτομα να επιλέγουν και τελικά να αναπνέουν ελεύθερα.
