Της Μαρίας-Στεφανίας Νικηταρά,
Ο Λίβανος αποτελεί μία χώρα με ιδιάζουσα σημασία για την περιοχή της Νοτιανατολικής Μεσογείου. Η γεωγραφία έχει επιφορτίσει το κράτος με τη θρησκευτική και πολιτισμική πολυπολιτισμικότητα, ενισχύοντας το ενδιαφέρον των γειτονικών χωρών. Η εσωτερική αποσταθεροποίηση που έγινε αισθητή μετά την ανεξαρτητοποίηση του Λιβάνου από την Γαλλία, το 1943, σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή, όπως τη δημιουργία του Ισραήλ, το 1948, και τα απαλαιστινιακά προσφυγικά ρεύματα στον Λίβανο εξέθεσαν την περιοχή στα ιδιαίτερα συμφέροντα των γειτονικών κρατών που προσπαθούσαν έκτοτε να ασκήσουν επιρροή στο κράτος. Ενδεικτικό της επιρροής των όμορων κρατών ήταν ότι , το 1978, το Ισραήλ εισέβαλε και κατείχε τη νότια πλευρά του Λιβάνου, και οι ισραηλινές δυνάμεις αποσύρθηκαν το 2000. Παράλληλα, η στρατιωτική παρέμβαση της Συρίας το 1976, έπειτα από πρόσκληση της κυβέρνησης, ώστε να αντιμετωπιστεί ο εμφύλιος πόλεμος που είχε ξεσπάσει αποτελεί ένα επιπλέον παράδειγμα για την κατακερματισμένη κατάσταση της χώρας.
Παρά το γεγονός ότι στο Λίβανο, από το 2015 και έπειτα, έχουν προκληθεί τρομοκρατικά χτυπήματα, η πιο πρόσφατη έκρηξη στις 4 Αυγούστου στη Βυρηττό, ανέδειξε τους πραγματικούς σκοπούς ορισμένων κρατών, ενώ, ταυτόχρονα, χρόνιοι σύμμαχοι του Λιβάνου φάνηκε να περιορίζουν το ρόλο τους, αφήνοντας άλλους περιφερειακούς δρώντες να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία, με την ενίσχυση της επιρροής τους στη χώρα. Οι δύο κύριοι περιφερειακοί δρώντες που ασκούν μακροχρόνια επιρροή και επεμβαίνουν στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας είναι το Ιράν μέσω της Hezbollah, η Σαουδική Αραβία με ορισμένα κοινοβουλευτικά μέρη, αλλά και το μπααθικό καθεστώς υπό τον Bashar al-Assad . Ωστόσο, αρκετά παγιωμένος –περίπου επί 10 έτη- είναι και ο ρόλος της Τουρκίας στο εν λόγω κράτος. Το 2009, μάλιστα, ο Erdogan ήταν εκείνος που έφερε σε επαφή τον πρώην πρωθυπουργό του Λιβάνου, Saad al- Hariri, και τον πρόεδρο της Συρίας, Bashar al-Assad.
Η Τουρκία χρησιμοποιεί τρία κύρια μέσα για τη σταδιακή παγίωσή της στον Λίβανο, τα οποία αφορούν στη θρησκεία και τον πολιτισμό, τη χρηματοδότηση δραστηριοτήτων στο εσωτερικό της χώρας και την οικονομία. Εκμεταλλευόμενη την ύπαρξη τουρκμενικών πληθυσμών στην περιοχή ενισχύει την παρουσία της με κοινά θρησκευτικά και πολιτιστικά στοιχεία. Η παρουσία της τουρκικής Υπηρεσίας Συντονισμού και Συνεργασίας (TIKA) είναι εμφανής στο Λίβανο. Ιδιαίτερα, λόγω της πανδημίας COVID-19, η συγκεκριμένη υπηρεσία παρείχε φαγητό σε 4000 οικογένειες τουρκμενικού πληθυσμού στα βόρεια του Λιβάνου, ενισχύοντας την τουρκική συνείδηση τους, ενώ, μετά την έκρηξη στη Βηρυτό, ειδική αποστολή της υπηρεσίας πήγε σε τουρκικό νοσοκομείο, στοχεύοντας στην επανέναρξη λειτουργίας όλου του νοσοκομείου. Παράλληλα, η ανοικοδόμηση πολιτιστικών μνημείων αποτελεί μία σταθερή πολιτική της τουρκικής χώρας. Η TIKA προχώρησε στην ανοικοδόμηση του τζαμιού Trablusşam Mevlevihanesi. Σε ό,τι αφορά στον τουρκμενικό πληθυσμό του Λιβάνου, η Τουρκία θα χορηγήσει ιθαγένεια στους πολίτες, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση εθνικής συνείδησης.
Επιπλέον, οι οργανώσεις των Τουρκμένων στον Λίβανο παίζουν το ρόλο του συνδετικού κρίκου στις σχέσεις των δύο χωρών. Η υποψήφια Gulay Al-Asad συντονίζει τις σχέσεις μεταξύ της τουρκικής πρεσβείας και των εν λόγω Ενώσεων. Η πρεσβεία του σουνιτικού κράτους αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τις λιβανο-τουρκικές ενώσεις, καθώς προσφέρει μεγάλο ποσό χρημάτων για διάφορες δραστηριότητες. Αυτές σχετίζονται τόσο με την κάλυψη μισθών των εργαζόμενων και των δραστηριοτήτων των ενώσεων, όσο και με την προσφορά υποτροφιών για σπουδές και διαμονή στην Τουρκία. Ορισμένες λιβανο-τουρκικές ενώσεις είναι η Λιβανο-τουρκική Πολιτιστική Ένωση, η Λιβανο-τουρκμενική Ένωση, η Τουρκμενική Ένωση Inmaa Hawara και η Λιβανο-τουρκική Ένωση Φιλίας (TULIP).
Η παρουσία της Τουρκίας στον Λίβανο γίνεται αισθητή με την ανάμειξη σε εσωτερικά ζητήματα της τελευταίας, καθώς ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης της χώρας, Ashraf Rifi, έχει κατηγορεί για συνεργασία με τις τουρκικές υπηρεσίες πληροφοριών. Επιπλέον, ο πολιτικός Gebran Bassil έχει κατηγορήσει την Τουρκία για παροχή πόρων σε αντικυβερνητικές οργανώσεις του Λιβάνου, ενώ, ο υπουργός εσωτερικών, Muhammed Fehmi, προχώρησε σε δήλωση τύπου σχετικά με τον τουρκικό ρόλο στις σουνιτικές ένοπλες ομάδες. Η τουρκική δράση στο Λίβανο έγινε, επίσης, γνωστή, όταν τον περασμένο Ιούλιο συνελήφθησαν τέσσερις Λιβανέζοι, δύο Σύροι και δύο Τούρκοι να μεταφέρουν παρανόμως 4 εκατομμύρια δολάρια στον Λίβανο.
Το τρίτο μέσο που χρησιμοποιεί η Τουρκία είναι οι οικονομικές δραστηριότητες στην περιοχή του Λιβάνου. Συγκεκριμένα, υπάρχει πληθώρα κατασκευαστικών εταιρειών και προσφοράς τουρκικών προϊόντων στην αγορά του Λιβάνου, όπως τροφίμων, μηχανημάτων και υφασμάτων. Μάλιστα, ο Fuad Oktay, αντιπρόεδρος της Τουρκίας πρότεινε το λιμάνι της Μερσίνης ως εναλλακτικό λιμάνι για τη Βυρηττό, έπειτα από την έκρηξη που σημειώθηκε και λόγω των περιορισμένων δυνατοτήτων του λιμανιού της Τρίπολης.
Η πολυπολιτισμικότητα του Λιβάνου έχει καταστήσει το κράτος μακροχρόνιο κέντρο εμπορικών δραστηριοτήτων. Η οικονομική κρίση στην οποία είχε περιέλθει το κράτος, ήδη από το 2019, οδήγησε την Τουρκία να επωφεληθεί της δοθείσας ευκαιρίας, αυξάνοντας την επιρροή στο κράτος και προσπαθώντας να δημιουργήσει ένα οικονομικό «αντίβαρο» μέσα στο Λίβανο. Η έκρηξη της 4ης Αυγούστου έκανε φανερό το σταθερό ενδιαφέρον τόσο της Τουρκίας όσο και της Γαλλίας για την περιοχή. Και οι δύο χώρες προσβλέπουν στην αναγωγή τους σε «προστάτη του μουσουλμανικού πληθυσμού», χρησιμοποιώντας διαφορετικά μέσα και αμφότερες ανταλλάσοντας κατηγορίες σχετικά με τον επιδιωκόμενο σκοπό τους. Το βέβαιο είναι ότι το ενδιαφέρον της Τουρκίας για τον Λίβανο δεν είναι προϊόν της «ανθρωπιστικής δράσης» της με βάση τις ανάγκες που προέκυψαν από την πρόσφατη έκρηξη, αλλά πρόκειται για μία δεκαετή πολιτική του τούρκου προέδρου. Το γεγονός ότι έχει γίνει πλέον ορατή σε όλους τους περιφερειακούς δρώντες αφορά στο κομβικό ρόλο του Λιβάνου σχετικά με τις διεκδικήσεις της Τουρκίας στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκία αναζητά συμμάχους για το αντιστάθμισμα όλων των συμφωνιών θαλάσσιων ζωνών που δεν προωθούν τα συμφέροντά της. Εν κατακλείδι, το δυσοίωνο πολιτικό μέλλον του Λιβάνου μπορεί να έρθει σε ευθυγράμμιση με τους επιδιωκόμενους σκοπούς της Τουρκίας, τόσο να βρει το σύμμαχο που έψαχνε στην περιοχή, όσο και καθιερώσει τον ηγεμονικό μουσουλμανικό ρόλο του προστάτη.
Φοιτήτρια στο τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου και δόκιμη ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων. Ασχολείται με τη συγγραφή κειμένων επιστημονικού περιεχομένου και με τον εθελοντισμό.
