Του Μιχάλη Τιάκα,
Η ιστορία είναι μια σειρά ανθρώπινων και φυσικών καταστροφών που διακόπτεται από βαρετές περιόδους σταθερότητας. Ωστόσο, ακόμα κι αν κάθε καταστροφή είναι μοναδική ως προς τα αίτια και τις επιπτώσεις της, είναι αναμενόμενο σε περιόδους κρίσης να αναζητούμε μοτίβα, για να μετριάσουμε την αβεβαιότητά μας. Δεν είναι, λοιπόν, παράλογο να συγκρίνουμε τον κορωνοϊό του 2020 με την ισπανική γρίπη του 1918. Αυτό, όμως, που ίσως μας φανεί χρήσιμο είναι να επικεντρωθούμε όχι στις ομοιότητες των δύο πανδημιών, αλλά στις διαφορές.
Στο παρελθόν, κακουχίες, όπως πανδημίες, πόλεμοι και φαινόμενα κλιματικής αλλαγής κατάφεραν να αλλάξουν τον ρου της ιστορίας, συνθλίβοντας οικονομικά συστήματα και υποβαθμίζοντας το επίπεδο διαβίωσης. Το πλέον γνωστό παράδειγμα είναι αυτό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η ίδια ανέπτυξε ένα σύστημα που, προκειμένου να διατηρηθεί, βασίστηκε στο εμπόριο, την κινητικότητα και τη δύναμη του φθηνού ανθρώπινου εργατικού δυναμικού. Όταν κλονίσθηκε το εμπόριο γύρω από τη μεσόγειο θάλασσα, το σύστημα κατέρρευσε και η Ευρώπη βυθίστηκε σε αιώνες φτώχειας και αστάθειας. Η οικονομική ανάπτυξη και το βιωτικό επίπεδο των κοινωνιών έμελλαν να μείνουν για πολλούς αιώνες ευάλωτα στις φυσικές κακουχίες και καταστροφές.
Η τύχη αυτή άρχισε να αλλάζει με την τεχνολογική επανάσταση του 17ου αιώνα και τον διαφωτισμό του 18ου, όταν οι άνθρωποι άρχισαν να εφαρμόζουν τη γνώση τους για τους φυσικούς νόμους στις διαδικασίες παραγωγής. Σταδιακά και με αργούς ρυθμούς, οι άνθρωποι «μπόλιασαν» τα εμπορικά δίκτυα και τα οικονομικά συστήματα με την καινοτομία της τεχνολογίας. Όπως, ενδεικτικά, αναφέρει ο καθηγητής οικονομικών και ιστορίας Joel Mokyr, «Η οικονομική ανάπτυξη είναι ένα όχημα δύο κινητήρων. Η σύγχρονη ευημερία οφείλει πολλά στα κλασικά οικονομικά φαινόμενα, όπως ο καταμερισμός της εργασίας, το παγκόσμιο εμπόριο και η μετανάστευση, αλλά θα ήταν ανεύφικτη χωρίς επιστημονικές μεθόδους και τεχνολογία».
Προκειμένου να συλλάβει κανείς το επίτευγμα της σύγχρονης οικονομικής ανάπτυξης, αρκεί να εστιάσει στις καταστροφές του 20ου αιώνα. Δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, η ισπανική γρίπη, το κραχ του 1929, ακόμα και η πτώση των δίδυμων πύργων. Τίποτα από αυτά δεν κατάφερε να κλονίσει μόνιμα τα ποσοστά μεγέθυνσης της παγκόσμιας οικονομίας. Αντιθέτως, τα ποσοστά πείνας, φτώχειας και θανατηφόρων νοσημάτων συνεχίζουν να μειώνονται εντυπωσιακά. Ο λόγος που τα οικονομικά συστήματα είναι τοσο ανθεκτικά, σύμφωνα με τον Mokyr είναι αρκετά απλός. Οι κρίσεις και οι καταστροφές δεν μπορούν να αναιρέσουν την ανάπτυξη που προκαλεί η τεχνολογία.
Σύγχρονο παράδειγμα είναι η εκπληκτική ανάκαμψη της Γερμανίας μετά το 1945. Ο πόλεμος κατέστρεψε τις αγορές, τα εμπορικά δίκτυα, ακόμη και το φυσικό κεφάλαιο που τα στήριζε. Ωστόσο, η χώρα χρειάστηκε μόλις λίγα χρόνια, για να ανακτήσει όχι μόνο την εμπιστοσύνη της Ευρώπης, αλλά και τον ηγετικό της οικονομικό ρόλο.
Ο κορωνοϊός είναι μια σύγχρονη φυσική καταστροφή, που αναμφίβολα πλήττει τις δυνάμεις της ζήτησης και της παραγωγής. Ωστόσο, είναι εξαιρετικά αμφίβολο να κληρονομήσει τις επιπτώσεις της πανώλης ή της χολέρας. Και αυτό γιατί τα σύγχρονα κράτη είναι προικισμένα με προηγμένες μεθόδους εργασίας, παραγωγής και διακίνησης. Μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού μπορεί να εργάζεται εξ αποστάσεως, πρακτική αδύνατη την περίοδο της ισπανικής γρίπης. Η διανομή προϊόντων και το διεθνές εμπόριο μπορεί να συρρικνώθηκε, ωστόσο η εφευρετικότητα σε συνδυασμό με τη διάχυτη πληροφορία θα βρει αργά ή γρήγορα τη λύση.
Η ανθρωπότητα γνωρίζει περισσότερα από όσα γνώριζε το 1918 και η γνώση αυτή επεκτείνεται με ταχείς ρυθμούς. Βέβαια, το να γνωρίζεις περισσότερα δεν εγγυάται την επιτυχία, αυξάνει όμως τις πιθανότητές επιβίωσης και ανάπτυξης. Η μετάβαση στη μετά-κορωνοϊού εποχή ενδέχεται να είναι μακρά και επίπονη. Ωστόσο, τα στοιχεία της σύγχρονης ευημερίας, η τεχνολογία που επιτρέπει πρωτόγνωρα βιωτικά επίπεδα και η ικανότητα της επιστήμης να λύνει προβλήματα, έχουν παραμείνει ακλόνητα. Για ακόμα μία φορά, η γνώση και η τεχνολογία αναμένεται να δώσουν τις απαντήσεις στα ερωτήματα της επόμενης ημέρας, ανεξάρτητα του πώς αυτή θα διαμορφωθεί.
Γεννήθηκε το 1998 στη Ρόδο και είναι τελειόφοιτος του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, με κατεύθυνση τα οικονομικά των επιχειρήσεων. Έχει συμμετάσχει σε προσομοιώσεις διεθνών οργανισμών, διεθνή προγράμματα κινητικότητας και επιχειρηματικά workshops. Είναι ακόμα ιδρυτικό μέλος και project manager του E Square Project και συμμετέχει εθελοντικά στα προγράμματα του Συνδέσμου Επενδυτών και Διαδικτύου.
