Της Σοφίας Χρηστακίδου,
Για το συγκεκριμένο θέμα έχουν γραφτεί πάρα πολλά. Το συγκεκριμένο άρθρο δεν έχει καμία πολιτική σκοπιμότητα. Απλώς θα επιχειρήσουμε να κάνουμε μία σύνοψη των γεγονότων της συγκεκριμένης υπόθεσης.
Ποια είναι η Novartis;
Πρώτα από όλα ας δούμε ποια είναι η εταιρεία για την οποία γίνεται τόσος ντόρος. Η Novartis, λοιπόν, δεν είναι μία και μοναδική εταιρεία. Είναι ένας όμιλος εταιρειών με πάρα πολλές θυγατρικές ανά τον κόσμο. Οι θυγατρικές του ομίλου επιτελούν τέσσερις βασικές λειτουργίες. Αυτές είναι η χρηματοοικονομική διαχείριση, οι πωλήσεις, η παραγωγή και η έρευνα και ανάπτυξη.
Ο όμιλος, επίσης, κατέχει το 33% της Roche, γεγονός που καθιστά την τελευταία επίσης θυγατρική του ομίλου Novartis. Επιπλέον, ο όμιλος παράγει φάρμακα και για ζώα. Η Novartis κατατάχθηκε 2η το 2018 στον Δείκτη Προσβασιμότητας Φαρμάκων. Ο δείκτης αυτός υπολογίζεται δύο φορές το χρόνο από το Ίδρυμα Πρόσβασης στα Φάρμακα και μετρά την ικανότητα των 20 μεγαλύτερων φαρμακευτικών στον κόσμο να παράγουν φάρμακα, τα οποία είναι προσβάσιμα και προσιτά από 106 χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα (περισσότερα για τον δείκτη μπορείτε να βρείτε εδώ).
Η Novartis δημιουργήθηκε το 1996 από τη συγχώνευση των Ciba-Geigy και Sandoz Laboratries. Και οι δύο αυτές εταιρείες ήταν Ελβετικές, ιδρύθηκαν κατά τον 17ο αιώνα και έχουν μακρόχρονη ιστορία.
Ποινικό Παρελθόν
Η υπόθεση που εξετάζεται στο παρόν άρθρο δεν αποτελεί το πρώτο πρόβλημα που αντιμετώπισε ο όμιλος με το νόμο. Ήδη από το 2003, η εταιρεία είχε καταδικαστεί σε τρίτες χώρες για δωροδοκία γιατρών και κρατικών υπαλλήλων.
Στις ΗΠΑ, οι πρώτες έρευνες είχαν ξεκινήσει ήδη από το 2005 με την κατηγορία ότι η Novartis προωθούσε τα προϊόντα της στο κοινό μέσω ενός μεγάλου αριθμού γιατρών, στους οποίος παρείχε (ως αντάλλαγμα φυσικά) δώρα, γεύματα και ταξίδια. Η υπόθεση αυτή έληξε το 2010 και επιβλήθηκε στη Novartis πρόστιμο $422,5 εκατομμύρια.
Το 2014 επίσης επιβλήθηκαν δύο πρόστιμα στις Roche και Novartis με την κατηγορία ότι οι δύο εταιρείες είχαν συμπράξει, προκειμένου να διαφοροποιήσουν τεχνητά τα φάρμακα Avastin και Lucentis. Τα φάρμακα αυτά φαίνεται να είναι στην ουσία πανομοιότυπα, απλώς το φάρμακο Lucentis που ανήκει απευθείας στη Novartis, και όχι στη θυγατρική της, είναι κατά πολύ ακριβότερο, με συνέπεια να αποφέρει πολύ μεγαλύτερα έσοδα στον όμιλο.
Το 2017 η Novartis έχει καταδικαστεί επίσης και στη Νότια Κορέα με επιβολή προστίμου ύψους $59,9 εκατομμυρίων για δωροδοκία γιατρών. Πρόστιμα της έχουν επιβληθεί από την Κομισιόν το 2013, την Κίνα, τη Ρωσία, την Ινδία και την Ουγγαρία. Η κατηγορία σε όλες τις περιπτώσεις είναι η ίδια: αθέμητες πρακτικές και δωροδοκία γιατρών.
Σε καμία από τις παραπάνω περιπτώσεις, όμως, δεν αναφέρθηκε ποτέ εμπλοκή πολιτικών προσώπων. Τέτοια αναφορά έγινε πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Οι κατηγορίες
Η Novartis κατηγορείται στην Ελλάδα για δύο πράγματα. Πρώτον για τον χρηματισμό γιατρών και νοσοκομειακών υπαλλήλων, προκειμένου οι τελευταίοι να προμηθεύονται φάρμακα της εταιρείας. Για το γεγονός αυτό υπάρχουν στοιχεία που ενοχοποιούν τη θυγατρική του ομίλου στην Ελλάδα. Δεύτερον, η Novartis Hellas κατηγορείται ότι δωροδόκησε πολιτικά πρόσωπα (κυρίως υπουργούς υγείας) για να τύχει «ευνοϊκής» μεταχείρισης όσον αφορά τις τιμές των φαρμάκων της.
Η Novartis Hellas, δηλαδή, φέρεται να δωροδοκούσε πολιτικούς για να μένουν οι τιμές των φαρμάκων της σε υψηλά επίπεδα και με τον τρόπο αυτό να αυξάνει τον τζίρο της. Πολλές φορές, επίσης, αφήνεται να εννοηθεί πως χρημάτιζε πολιτικά πρόσωπα, σύμφωνα με τις κατηγορίες πάντα, για να επιταχύνει την αποπληρωμή των οφειλών του Ελληνικού Δημοσίου προς το μέρος της και για να αγοράζει η Ελληνική Πολιτεία μεγάλες (και πλεονάζουσες) ποσότητες φαρμάκων.
Οι μάρτυρες που κατηγόρησαν την Novartis Hellas ήταν προστατευόμενοι αρχικά, στη συνέχεια, όμως, αποκαλύφθηκε η ταυτότητά τους. Αποτελούσαν στελέχη της εταιρείας, τα οποία απολύθηκαν το 2014.
Η πολιτική διάσταση
Στο σημείο αυτό, όπως αναφέραμε και στην αρχή του άρθρου, θα παραθέσουμε κάποια γεγονότα, δίχως να επιχειρήσουμε να πάρουμε θέση.
Η υπόθεση παραπέμφθηκε στη Βουλή στις 05/02/2018. Η δικογραφία που είχε σχηματιστεί περιελάμβανε προσωπικές εκτιμήσεις και περιγραφές προστατευόμενων μαρτύρων. Επειδή, όμως, στις υπόνοιες αυτές εμπλέκονταν και πολιτικά πρόσωπα, ο φάκελος έπρεπε να μεταβιβαστεί στη Βουλή με βάση το Νόμο περί Ευθύνης Υπουργών. Στα τέλη του ίδιου μήνα συστάθηκε Ειδική Επιτροπή Προανακριτικής Εξέτασης, με απόλυτη πλειοψηφία από το Κοινοβούλιο.
Τα πολιτικά πρόσωπα που αναφέρονται είναι στο σύνολό τους δέκα. Για τα επτά από αυτά τα πρόσωπα η δικογραφία έχει αρχειοθετηθεί στις αρχές του 2020, καθότι δεν βρέθηκε ποτέ κανένα στοιχείο που να δείχνει ότι έχουν διαπράξει κάποιο αδίκημα. Για τρία πολιτικά πρόσωπα όμως, η δικογραφία παραμένει ακόμη ανοιχτή.
Στα τέλη του 2017 και αρχές του 2018 η κ. Τουλουπάκη, επικεφαλής των Εισαγγελέων Διαφθοράς, ζήτησε από τις αμερικανικές αρχές να της αποστείλουν κάποια σχετικά έγγραφα που είχαν στην κατοχή τους. Στα έγγραφα αυτά αναφέρονται μόνο ονόματα μη πολιτικών προσώπων. Η κ. Τουλουπάκη ζήτησε ξανά να της αποστείλουν έγγραφα την ίδια περίοδο με αναφορά σε πολιτικά πρόσωπα. Η απάντηση που πήρε πίσω ήταν μία λίστα με 7 ονόματα (όπως είχε ζητήσει), για τα οποία δεν υπήρχε καμία κατηγορία.
Εν ολίγοις, η δικογραφία που εστάλη στη Βουλή βασιζόταν στις καταθέσεις των τριών προστατευόμενων μαρτύρων. Εκτός από αυτούς, βέβαια, κατέθεσαν και άλλοι 17 μάρτυρες επώνυμα, οι οποίοι, όμως, δεν αναφέρθηκαν ποτέ σε δωροδοκίες πολιτικών. Επίσης, δεν προέκυψε κανένα στοιχείο από λογαριασμούς για διακίνηση πολιτικού χρήματος ή διενέργεια ξεπλύματος.
Επιπλέον, οι μάρτυρες ισχυρίστηκαν ότι δεν έλαβαν μέρος στις δωροδοκίες, αλλά γνώριζαν για αυτές γιατί είχαν ακούσει κάτι σχετικό από κορυφαία στελέχη της Novartis Hellas.
Για τις δωροδοκίες αυτές κατηγορείται από την μεριά του ομίλου ο κ. Φρουζής, πρώην αντιπρόεδρος της Novartis Hellas. Ο τελευταίος έστειλε εξώδικο στη Novartis, με το οποίο ζητάει να προσέλθει κάποιος αντιπρόσωπος της εταιρείας στην Εισαγγελία Διαφθοράς και να πει ότι ο ίδιος δεν έχει καμία πρόσβαση στους τραπεζικούς λογαριασμούς της εταιρείας.
Συνεχίζοντας, τον Δεκέμβριο του 2018 ασκήθηκε Ποινική Δίωξη εναντίον του Νίκου Μανιαδάκη, συμβούλου του κ. Λοβέρδου, για παθητική δωροδοκία και του απαγορεύτηκε η έξοδος από τη χώρα.
Τον Οκτώβριο του 2019 συστάθηκε Ειδική Κοινοβουλευτική Επιτροπή για Προκαταρκτική Εξέταση για τον ρόλο του πρώην Αναπληρωτή Υπουργού Δικαιοσύνης, Δημήτρη Παπαγγελόπουλου. Οι κατηγορίες που τον βάρυναν είναι οι εξής: ηθική αυτουργία στο αδίκημα της κατάχρησης εξουσίας, φυσική αυτουργία και άμεση συνέργεια δικαστικών λειτουργών, πρόκληση και προσφορά για την τέλεση εγκλήματος, ηθική αυτουργία σε παράβαση καθήκοντος και ηθική αυτουργία σε ψευδορκία. Η αρχική πρόταση για την σύσταση της επιτροπής βασίστηκε στις καταθέσεις των Στουρνάρα, Ράικου, Σαμαρά, Αβραμόπουλου και Βενιζέλου.
Οι διαμάχες, όμως, για τη συγκεκριμένη υπόθεση δεν τελειώνουν εδώ. Υπήρξαν κατηγορίες μεταξύ των αρμόδιων εισαγγελέων για κατάχρηση εξουσίας. Επίσης, ο κ. Αγγελής, επόπτης της Εισαγγελίας Διαφθοράς, ισχυρίστηκε ότι η κ. Τουλουπάκη απέκρυπτε έγγραφα από την υπόθεση.
Τα δεδομένα
Όλα όσα αναφέρονται στην παραπάνω παράγραφο βασίζονται σε ισχυρισμούς προσώπων. Τι λένε όμως, τα δεδομένα;
Η πρώτη κατηγορία αφορά στο ότι πολιτικά πρόσωπα χρηματίστηκαν, προκειμένου να αυξήσουν την ποσότητα φαρμάκων που αγόραζε το κράτος με απώτερο σκοπό, φυσικά, να αυξάνονται τα έσοδα των φαρμακευτικών εταιρειών.
Στο παραπάνω διάγραμμα βλέπουμε ότι οι δαπάνες στον τομέα της υγείας ακολουθούν πτωτική τάση από το 2009. Αυτό από μόνο του, όμως, δεν αποτελεί κάποια απόδειξη. Η μείωση αυτών των δαπανών μπορεί να οφείλεται σε άλλους παράγοντες, όπως για παράδειγμα η μείωση του προσωπικού στον τομέα της υγείας. Από το διάγραμμα, παρ’ όλα αυτά, βλέπουμε πως μειώνεται ταυτόχρονα και η ιδιωτική δαπάνη για την υγεία. Αυτό που μπορούμε να καταλάβουμε από το διάγραμμα αυτό είναι ότι ακόμα και να υπήρχαν πολιτικά πρόσωπα που αγόραζαν πλεονάζοντα φάρμακα από το 2009 και μετά, το περιθώριο για τέτοιες πρακτικές άρχισε να μικραίνει. Αυτό συνέβη λόγω της οικονομικής κρίσης που έλαβε χώρα και τον περιορισμό των δαπανών γενικότερα.
Η δεύτερη κατηγορία εμπίπτει στο γεγονός ότι οι αρμόδιοι υπουργοί χρηματίζονταν, προκειμένου να αυξηθούν οι τιμές των φαρμάκων και άρα τα έσοδα των φαρμακευτικών εταιρειών.
Πορεία τιμών των φαρμάκων της Novartis
Το FBI και η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ καταδίκασαν τη Novartis επιβάλλοντας ξανά, αυτή τη φορά, πρόστιμο πολλών εκατομμυρίων ευρώ. Στην τελική απόφαση της Αμερικανικής Δικαιοσύνης δεν γίνεται αναφορά σε πολιτικά πρόσωπα στην Ελλάδα. Μένει, πλέον, να κλείσουν και οι δικογραφίες που είναι ανοιχτές και στη χώρα μας, είτε με καταδίκη είτε με αθώωση.
