Της Ελληκαίτης Κουρτάκη,
Μετά την εκ βάθρων τροποποίηση του ποινικού και ποινικού δικονομικού δικαίου (Νόμος 4637/2019) και την τέταρτη κατά σειρά αναθεώρηση του ελληνικού Συντάγματος (ΦΕΚ A 187/28.11.2019), ήρθε η πρωτοβουλία νομοθέτησης εκ μέρους του Υπουργείου Δικαιοσύνης σύγχρονου πλαισίου ενίσχυσης των γονεϊκών ρόλων των εν διαστάσει ή διαζευχθέντων συζύγων με ανήλικα τέκνα να «ταράξει» για μια ακόμα φορά τον νομικό κόσμο. Ο λόγος για τον Ν.4714/2020 και συγκεκριμένα για το άρθρο 139, με το οποίο προστίθεται το άρθρο 1519 στον Αστικό Κώδικα. Το νομοθέτημα αποσκοπεί στην προώθηση της συνεπιμέλειας ή της από κοινού άσκησης της επιμέλειας των ανηλίκων τέκνων μετά τη διάσπαση της έγγαμης συμβίωσης ή τη λύση του γάμου (γνωστό και ως «joint custody» κατά το αγγλοσαξονικό δίκαιο), προβάλλοντας ως δικαιολογητική βάση τις νέες κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν στο θεσμό της οικογένειας και ερχόμενο σε σύμπνοια με τα συνταγματικά δικαιώματα γονέων και παιδιών μέσα από μια παιδοκεντρική προσέγγιση, αποβλέπουσα στο συμφέρον του ανηλίκου.
Με τον Ν.1329/1983 ο χαρακτήρας του Αστικού Κώδικας και δη του Οικογενειακού Δικαίου άλλαξε άρδην με την κατοχύρωση της αρχής της ισότητας των φύλων και την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας (επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου τέκνου, διοίκηση της περιουσίας του, εκπροσώπηση σε κάθε υπόθεση, ή δικαιοπραξία ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπο ή την περιουσία του), διάταξη αντίθετη προς το προγενέστερο καθεστώς, στο οποίο ο πατέρας-σύζυγος είχε την αποκλειστική εξουσία για την επιμέλεια των παιδιών. Και ενώ η συνεπιμέλεια αποτελεί νομοθετικό κεκτημένο και των 2 γονέων (άρθρο 1510 ΑΚ), μετά τη διάσπαση της σχέσης η επιμέλεια -η σπουδαιότερη έκφανση της γονικής μέριμνας που περιλαμβάνει κάθε μέτρο σχετικό με την πνευματική, ψυχική και σωματική ανάπτυξη- είθισται να ανατίθεται αποκλειστικά στον έναν γονέα. Από τις υφιστάμενες διατάξεις (άρθρο 1513 ΑΚ) απορρέει ότι η άσκηση της γονικής μέριμνας, στην οποία συμπεριλαμβάνεται η επιμέλεια, μπορεί να ανατεθεί από το δικαστήριο και στους 2 γονείς, εάν αυτοί συμφωνούν, ορίζοντας, συγχρόνως, τον τόπο διαμονής του παιδιού.
Προκύπτει, λοιπόν, ευθέως από τον νόμο ότι η συνεπιμέλεια δύναται -και ίσως οφείλει- να καθιερώνεται στα λεγόμενα συναινετικά διαζύγια, όπου το επίπεδο επικοινωνίας των γονέων και η μεταξύ τους σχέση αποσκοπεί στην προστασία του συμφέροντος του παιδιού τοποθετώντας το ίδιο πριν και πάνω από κάθε προσωπικό όφελος. Ωστόσο, σύμφωνα με την πείρα που προσφέρει η δικαστική πρακτική και η νομολογία, κατά τα συναινετικά διαζύγια δεν υπάρχουν παρά μόνο ελάχιστα ιδιωτικά συμφωνητικά με τα οποία οι γονείς συνεχίζουν να ασκούν από κοινού την επιμέλεια των ανηλίκων τέκνων τους. Το πρόβλημα είναι εντονότερο στα κατ’ αντιδικία διαζύγια, στα οποία έχει καθιερωθεί η ανάληψη της επιμέλειας από τον έναν σύζυγο (κυρίως από την μητέρα), ενώ στον άλλον (στον πατέρα) παρέχεται το δικαίωμα επικοινωνίας και η κάλυψη των αναγκών του ανηλίκου με τη μηνιαία -συνήθως- καταβολή διατροφής. Πρόκειται για μια πρακτική βασιζόμενη σε δοξασίες ως προς το φύλο και τους ρόλους που έχουν κατανεμηθεί στο πλαίσιο της πατριαρχικής οικογένειας που ευνοεί επί δεκαετίες την αναπαραγωγή στερεοτύπων και παραπέμπει σε πρότυπα συντηρητικά και απαρχαιωμένα για τα δεδομένα του σήμερα, τα οποία, μάλιστα, η πολιτεία διατείνεται ότι επιθυμεί να εξαλείψει. Ταυτόχρονα, ποδοπατείται και το συμφέρον του ανηλίκου καθώς ο δικαιικός κόσμος εθελοτυφλεί μπροστά στις ίδιες του τις διατάξεις που τοποθετούν το παιδί ως γνώμονα για τη λήψη και έκδοση δικαστικών αποφάσεων, μια αρχή που απεμπολούν και οι σύζυγοι-διάδικοι στις δίκες που άπτονται των προσωπικών τους σχέσεων, καθώς τα ανήλικα εγκλωβίζονται στο σύνδρομο αποξένωσης μέσα από την πρακτική της πλύσης εγκεφάλου που δρομολογεί ο έχων την επιμέλεια γονέας κατά του άλλου συνήθως με την ανάδειξη της αυτοθυσιακής του ετοιμότητας ή με μειωτικά σχόλια κατά του «ηττημένου» διάδικου-πρακτική που αποτελεί μορφή ενδοοικογενειακής βίας.
Ο νέος, λοιπόν, νόμος αποτελεί την πρώτη προσπάθεια εξίσωσης των εν διαστάσει ή διαζευχθέντων γονέων, προωθώντας τον θεσμό της συνεπιμέλειας μέσω του περιορισμού της δυνατότητας μεταβολής του τόπου διαμονής του ανηλίκου από τον έχοντα την επιμέλεια γονέα (περίπτωση άρθρου 1513 παρ. 2,3 ΑΚ) εάν συνιστά κατάφωτη παραβίαση του δικαιώματος επικοινωνίας του άλλου γονέα. Με εξαίρεση την περίπτωση του άρθρου 1532 ΑΚ, οι σύζυγοι οφείλουν να αποφασίζουν από κοινού τον τόπο διαμονής του ανηλίκου τέκνου τους σεβόμενοι το δικαίωμα επικοινωνίας γονέα-παιδιού. Δεν παρεμποδίζεται η ελευθερία κίνησης και διαμονής του έχοντος την επιμέλεια και του κατιόντος αλλά, αντιθέτως, επιτρέπεται κατόπιν σύμφωνης γνώμης του ετέρου γονέα, ή σε περίπτωση διαφωνίας, μετά από δικαστική απόφαση που επιτρέπει αυτήν τη μετακίνηση βάσει του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου καθορίζοντας, παράλληλα, τον νέο τρόπο επικοινωνίας, κυρίως τα χρονικά διαστήματα και τα έξοδα αυτής μέσα από μια συμφωνία με μορφή συμβολαιογραφικού εγγράφου.
Με τη ρύθμιση του παρόντος άρθρου η χώρα μας συμμορφώνεται προς τη Σύσταση CM/REC (215)4 και το ψήφισμα 2079 του 2015 της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης καθώς και με το σύνολο της νομοθεσίας περί της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου ενσωματώνοντας στον δικαιικό της κόσμο μια πρακτική που έχει προ πολλού υιοθετηθεί από τις έννομες τάξεις των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατών είτε υποχρεωτικά είτε προαιρετικά.
Νομοθεσία
- Νόμος 4637/2019 Τροποποιήσεις Ποινικού Κώδικα, Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και συναφείς διατάξεις.
- Νόμος 4714/2020 Φορολογικές παρεμβάσεις για την ενίσχυση της αναπτυξιακής διαδικασίας της ελληνικής οικονομίας, ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία των Οδηγιών (ΕΕ) 2017/1852, (ΕΕ) 2018/822, (ΕΕ) 2020/876, (ΕΕ)2016/1164, (ΕΕ) 2018/1910 και (ΕΕ) 2019/475, συνεισφορά Δημοσίου για την αποπληρωμή δανείων πληγέντων δανειοληπτών λόγω των δυσμενών συνεπειών της νόσου COVID-19 και άλλες διατάξεις.
- Άρθρο 139. Ειδικές πράξεις επιμέλειας ανήλικου τέκνου – Προσθήκη άρθρου 1519 Αστικού Κώδικα Στη θέση του καταργηθέντος άρθρου 1519 του Αστικού Κώδικα (Α΄ 164) εισάγεται νέο άρθρο 1519 ως εξής: «Άρθρο 1519 Μεταβολή του τόπου διαμονής Μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου, που επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, απαιτεί προηγούμενη συμφωνία των γονέων ή προηγούμενη οριστική δικαστική απόφαση μετά από αίτημα οποιουδήποτε από τους γονείς. Το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέσο.»
- Νόμος 1329/1983 – ΦΕΚ 25/Α/18-2-1983
- Κύρωση ως Κώδικα του Σχεδίου Νόμου : «Εφαρμογή της Συνταγματικής Αρχής της ισότητας ανδρών και γυναικών στον Αστικό Κώδικα τον Εισαγωγικό του Νόμο, την εμπορική Νομοθεσία και τον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, καθώς και μερικός εκσυγχρονισμός των διατάξεων του Αστικού Κώδικα που αφορούν το Οικογενειακό Δίκαιο»
- Resolution 2079(2015) – Parliamentary Assembly
- Equality and shared parental responsibility: the role of fathers
Πηγές
Γεννήθηκε στην Κόρινθο το 1999. Διανύει το τρίτο έτος των προπτυχιακών της σπουδών στο τμήμα της Νομικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης ενώ, παράλληλα, προσπαθεί να συλλέγει γνώσεις και εμπειρίες τόσο από τον εσωτερικό όσο και από τον ευρωπαϊκό και διεθνή δικαιϊκό κόσμο, παρακολουθώντας σεμινάρια και ημερίδες που άπτονται του αντικειμένου της. Στα έξω-νομικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνονται ο εθελοντισμός, η ανάγνωση βιβλίων και, κατά τον τελευταίο χρόνο, η αρθρογραφία.
