Της Μαρίας Κρουσταλλίδη,
Ολόκληρος ο πλανήτης βρέθηκε προ μεγάλης εκπλήξεως, όταν -ελαφρώς σαστισμένος- παρακολούθησε, προ ολίγων ημερών, τη ρωσική ανακοίνωση περί ύπαρξης και επικείμενης κυκλοφορίας εμβολίου κατά του Covid-19, με μαζικούς εμβολιασμούς να αναμένονται να ξεκινήσουν ήδη από τον Οκτώβρη. Τα νέα, μάλιστα, δημοσιοποιήθηκαν σε κλίμα φρενήρους ενθουσιασμού διά στόματος του ίδιου του Ρώσου Προέδρου, ο οποίος έσπευσε να διευκρινίσει ότι ακόμα και η κόρη του εμβολιάστηκε, εμφανίζοντας μόνο κάποια δέκατα, ως παρενέργεια, κάτι αρκετά φυσιολογικό για πληθώρα παρόμοιων σκευασμάτων, εάν λάβουμε υπ’ όψιν ότι η άνοδος της θερμοκρασίας αποτελεί την πλέον συνήθη αντίδραση κάθε υγιούς οργανισμού που εκτίθεται σε κάποιον παθογόνο μικροοργανισμό, έστω και σε τμήμα αυτού, όπως συμβαίνει με τα εμβόλια. Βέβαια, δεν είμαστε εδώ για να κρίνουμε την αποτελεσματικότητα κανενός φαρμακευτικού προϊόντος, αλλά για να αποκρυπτογραφήσουμε την πολιτική και επικοινωνιακή αξία πίσω από τα όσα διαδραματίζονται γύρω από το πολυπόθητο ρωσικό εμβόλιο.
Το εμβόλιο αναπτύχθηκε από το Gamaleya Research Institute of Epidemiology and Microbiology, στη Μόσχα, το οποίο αποτελεί τμήμα του ρωσικού Υπουργείου Υγείας. Οι μαζικοί εμβολιασμοί που θα ξεκινήσουν από το φθινόπωρο πρόκειται να χορηγηθούν σε δύο δόσεις, με διαφορά 21 ημερών η μία από την άλλη.
Αν δεν παινέψεις το σπίτι σου…
Και το όνομα αυτού «Sputnik V», όπου V… for Vaccine. Πρόκειται για ένα όνομα μάλλον καθόλου τυχαίο, από μέρους της Μόσχας, καθώς παραπέμπει στον πρώτο τεχνητό δορυφόρο, το συνονόματο «Sputnik 1», ο οποίος στάλθηκε στο διάσημα από την ΕΕΣΔ, το 1957, σηματοδοτώντας την έναρξη ενός ακόρεστου ανταγωνισμού ανάμεσα στην ίδια και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, που διήρκεσε για περίπου τρεις δεκαετίες. Μεγάλο κεφάλαιο του Ψυχροπολεμικού ανταγωνισμού ήταν ο τεχνολογικός κλάδος, πυροδοτώντας το λεγόμενο «Πόλεμο των άστρων», με τις δυο υπερδυνάμεις της εποχής να θέλουν να κατακτήσουν, εκτός από την κυριαρχία στον πλανήτη μας, την επικράτησή τους και στο διάστημα. Τώρα, λοιπόν, η συμβολική αυτή ονοματοδοσία παραπέμπει στην πάλαι ποτέ ρωσική αίγλη, για σκοπούς εσωτερικής κατανάλωσης, αλλά και διατράνωσης και αυτής της «πρωτιάς» σε σύσσωμο το ακροατήριο της διεθνούς κοινότητας, ιδίως τις ΗΠΑ. Πρόκειται μάλλον για μια αναμενόμενη κίνηση, καθώς η Ρωσική εξωτερική πολιτική, από όποια τάση κι αν επηρεάζεται, είτε κλίνει, ανά περιόδους, πιο κοντά στη Δύση, είτε «ανοίγεται» προς την Ασία, χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από ένα αφήγημα εθνικής υπερηφάνειας, βαθιά ριζωμένο στην αυτοεικόνα της, ως κατάλοιπο του σοβιετικού, ή ακόμα και του τσαρικού, αυτοκρατορικού παρελθόντος.
Φυσικά, δεν έλειψαν και οι υπαινιγμοί, πως, παρά την προθυμία της χώρας να μοιραστεί τους πολύτιμους καρπούς της επιστημονικής της προόδου, από την πλευρά των ΗΠΑ, υπήρξε μια μάλλον ψυχρή αντιμετώπιση. Το Operation Warp Speed (OWS), ο ad hoc Αμερικανικός συνασπισμός όλων των ιθυνουσών υγειονομικών αρχών, επιφορτισμένος με την ανάπτυξη του εμβολίου, αλλά και θεραπείας απέναντι στον Covid-19, κατηγορήθηκε ανοιχτά από τη Μόσχα για καχυποψία απέναντι σε κάθε είδους τεχνολογία, συμπεριλαμβανομένου και του εν λόγω εμβολίου. Συγκεκριμένα, από τη ρωσική πλευρά ειπώθηκε πως οι ΗΠΑ «δεν είναι ανοιχτές απέναντι στην πρόοδο της ρωσικής ιατρικής επιστήμης» και πως θα πρέπει να σκεφτούν σοβαρά πριν απορρίψουν το ρωσικό σκεύασμα, καθώς αν, πράγματι, αποδειχθεί, πως θα μπορούσε να σώσει ανθρώπινες ζωές, «ο κόσμος θα αναρωτηθεί γιατί η πολιτική μπήκε εμπόδιο στην πρόσβαση στο εμβόλιο». Επιπλέον, Ρώσοι αξιωματούχοι έχουν αφήσει να εννοηθεί πως Αμερικανικές φαρμακευτικές εταιρίες έχουν εκφράσει ενδιαφέρον για την ανάπτυξη του εμβολίου στη χώρα τους, με σχετική συμφωνία. Σε αντίθεση, όμως, με τα προλεχθέντα, η εκπρόσωπος Τύπου του Λευκού Οίκου, Kayleigh McEnany, ανέφερε πως ο Πρόεδρος Trump έχει ενημερωθεί για την εξέλιξη και δεν παρέλειψε να τονίσει πως αντίστοιχα αμερικανικά εμβόλια περνούν από σχολαστικούς ελέγχους και δοκιμές, πριν οποιοδήποτε επόμενο βήμα.
Ποιο είναι το πρόβλημα;
Η βασική ανησυχία της κοινής γνώμης, αλλά και ειδικών της ιατρικής κοινότητας, οι οποίοι έχουν βαρύνουσα άποψη σχετικά με το ζήτημα, είναι πως η Ρωσική κυβέρνηση -προφανώς- δεν έχει αποκαλύψει επαρκή στοιχεία για τις ήδη λιγοστές δοκιμές στις οποίες έχει υποβληθεί το προϊόν. Κανείς δε θα περίμενε κάτι διαφορετικό από το παραδοσιακά μυστικοπαθές Κρεμλίνο, όμως, εν προκειμένω, πρόκειται για έναν παράγοντα που θα μπορούσε να κάνει τη διαφορά. Οι επιδημιολόγοι παγκοσμίως τονίζουν πως κάθε εμβόλιο περνά από τρεις φάσεις δοκιμών, με την καθεμία από αυτές να εμπλέκει περισσότερους συμμετέχοντες από την προηγούμενη, μέχρι τελικά να εγκριθεί η αποτελεσματικότητα του εμβολίου σε όλο το φάσμα του πληθυσμού. Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ της δεύτερης και τρίτης φάσης, λοιπόν, πέρα από τον αυξημένο αριθμό των συμμετεχόντων, είναι η εξακρίβωση του κατά πόσο το ανοσοποιητικό σύστημα θα ενεργοποιηθεί επαρκώς, προκειμένου να αποκτήσει ανοσία στον ιό. Επομένως, εκτός από την ύπαρξη απρόβλεπτων -και ίσως θανάσιμων- παρενεργειών, οι ειδικοί εξαίρουν την τρίτη φάση ως καθοριστική και για το κατά πόσο το εμβόλιο, επικίνδυνο ή μη, θα έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Όσον αφορά στο Sputnik V, οι δύο πρώτες φάσεις ολοκληρώθηκαν στις αρχές Αυγούστου, ενώ η τρίτη φάση δοκιμών, με ισχνότατα στοιχεία στη δημοσιότητα, κρίνεται τουλάχιστον ανεπαρκής.
Πάντως, οι απόψεις διίστανται, ενώ διακρίνεται ένα μοτίβο πόλωσης στη βάση Δύσης-Ανατολής. Οι ΗΠΑ και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, όπως είναι λογικό, θα αρνηθούν να λάβουν στα σοβαρά οποιονδήποτε ρωσικό ισχυρισμό, όταν η επιστημονική ανεπάρκεια μιλά από μόνη της. Αξίζει, ακόμη, να σημειωθεί πως η διεθνής επιστημονική κοινότητα διάκειται αισθητά θετικότερη απέναντι σε κινεζικές απόπειρες, θεωρώντας τους Κινέζους επιστήμονες, αλλά και την ίδια την ηγεσία της χώρας περισσότερο υπεύθυνους. Από την άλλη πλευρά, όμως, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Σαουδική Αραβία, Μεξικό και Βραζιλία συμμετέχουν στην τρίτη φάση των δοκιμών, που έχει ήδη ξεκινήσει από τις 12 Αυγούστου, με την πρόθεση να συμπεριληφθούν στη μαζική διανομή των πρώτων δόσεων του Sputnik V, η παραγωγή των οποίων θα ξεκινήσει, σύμφωνα με το αρχικό πλάνο, σε λίγες ημέρες. Μάλιστα, και ο Φιλιππινέζος Πρόεδρος Duterte έσπευσε να εκφράσει την πίστη του στο ρωσικό εγχείρημα, δεσμευόμενος να δοκιμάσει ο ίδιος το πρώτο εμβόλιο που θα φθάσει στη χώρα του.
Και ποιο είναι το ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα;
Αν, για μια στιγμή, αφήσουμε στην άκρη την προφανή ανησυχία για την ελλιπή ασφάλεια που φαίνεται να χαρακτηρίζει το εμβόλιο, η μεγαλύτερη εικόνα αποκαλύπτει έναν εξίσου -αν όχι περισσότερο- ολέθριο κίνδυνο. Τα δεδομένα, μέχρι στιγμής, δείχνουν πως ο Ρώσος Πρόεδρος, με το σύστημα υγείας και μεγάλο μέρος της εγχώριας επιστημονικής κοινότητας να τον υποστηρίζουν, πρόκειται να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, Ρώσων πολιτών ή μη, προκειμένου να γραφεί στα πρακτικά πως ο ίδιος ηγήθηκε αποτελεσματικά εν μέσω της πανδημίας και, μάλιστα, ξεπερνώντας στην κούρσα για το εμβόλιο ακόμα και τις ΗΠΑ. Ο ψυχροπολεμικός αναχρονισμός είναι εμφανής, μαζί με το δυστοπικό χαρακτήρα του όλου σκεπτικού, που γεννά την εξής εύλογη απορία: πόσο λεπτή είναι η γραμμή μεταξύ απληστίας για ισχύ και επιθυμίας για καινοτομία και πρόοδο και πόσα μπορεί να είναι πρόθυμος ένας ηγέτης να θυσιάσει στο βωμό του πρώτου;
Είναι επί πτυχίω φοιτήτρια του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Αρθρογραφεί για τρία χρόνια σχετικά με θέματα διεθνούς πολιτικής και διπλωματίας. Έχει συμμετάσχει σε συνέδρια προσομοίωσης πολιτικών θεσμών και στην οργάνωσή τους. Τα ακαδημαϊκά της ενδιαφέροντα άπτονται θεμάτων ασφάλειας, άμυνας, διεθνών σχέσεων και διαπραγματεύσεων. Διετέλεσε Αρχισυντάκτρια Διεθνών Θεμάτων του OffLine Post το διάστημα Μάιος-Οκτώβριος 2020.
