Του Μιχάλη Τιάκα,
Η περίοδος που διανύουμε είναι ιδανική για τους οικονομολόγους κι αυτό γιατί βασικές αρχές της οικονομικής σκέψης τίθενται σε αμφιβολία ή, σταδιακά, καταργούνται. Μετά την κρίση του 2008 παρατηρούμε για πρώτη φορά αρνητικά τραπεζικά επιτόκια. Παρατηρούμε υπέρογκα ποσά δημόσιου δανεισμού και «χρήμα από το ελικόπτερο» να μεταμορφώνουν την παγκόσμια νομισματική πολιτική. Ό,τι ξεκίνησε η χρηματοπιστωτική κρίση δώδεκα χρόνια πριν, έρχεται, πλέον, να ολοκληρώσει η υγειονομική κρίση του κορωνοϊού: την ανάδειξη μιας νέας οικονομικής θεωρίας.
Η σύγχρονη οικονομική σκέψη γεννήθηκε μέσα από τα έργα του βρετανού οικονομολόγου John M. Keynes τη δεκαετία του 1930. Οι μελέτες του επικεντρώθηκαν στο πώς η οικονομία θα ορθοποδήσει από το μεγάλο κραχ του 1929, εξασφαλίζοντας τα μεγαλύτερα εφικτά ποσοστά απασχόλησης. Για να το πετύχουν αυτό οι κυβερνήσεις, έπρεπε να δαπανούν περισσότερα από όσα συγκεντρώνουν από τους φόρους, αυξάνοντας τον δημόσιο δανεισμό. Τα κράτη, αφού κατορθώσουν να ενισχύσουν την οικονομία και να παράσχουν εργασία, θα αποπληρώσουν τα χρέη κατά την περίοδο ανάπτυξης. Αποταμίευση σε καιρούς ευημερίας, δαπάνη σε καιρούς κρίσης. Ο στόχος αυτός έγινε η βασική επιδίωξη της οικονομικής πολιτικής σε αρκετές χώρες, ενώ οι απόψεις του Keynes επικράτησαν στον δυτικό κόσμο ήδη από τη δεκαετία του 1940.
Η λογική του Keynes κατέρρευσε, ωστόσο, τη δεκαετία του 1970. Οι πετρελαιοπαραγωγικές χώρες αύξησαν την τιμή του πετρελαίου, αυξάνοντας το κόστος λειτουργίας των επιχειρήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι δε Ηνωμένες Πολιτείες, προκειμένου να χρηματοδοτήσουν την εμπλοκή τους στον πόλεμο του Βιετνάμ, αύξησαν μεταξύ άλλων, τους ρυθμούς τύπωσης χρήματος. Τα δύο αυτά συμβάντα ήταν αρκετά, προκειμένου να δημιουργήσουν ένα ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό πληθωρισμού που, ωστόσο, συνοδεύτηκε από ένα εξίσου υψηλό ποσοστό ανεργίας. Το φαινόμενο, που αργότερα ονομάστηκε στασιμοπληθωρισμός, δεν μπορούσε να εξηγηθεί από τους οπαδούς του Keynes, αφού οι ίδιοι πίστευαν ότι ανεργία και πληθωρισμός δεν μπορούν να συμβαδίζουν για πολύ.
Δημιουργήθηκε, έτσι, ένα θεωρητικό κενό που έπρεπε να καλυφθεί από μια νέα οικονομική προσέγγιση κι αυτή δεν ήταν άλλη από τη λεγόμενη μονεταριστική. Οι μονεταριστές οικονομολόγοι διαπίστωσαν ότι ο πληθωρισμός είναι αμιγώς νομισματικό φαινόμενο και προκαλείται από την υπέρμετρη τύπωση χρήματος. Όσο λιγότερο χρήμα τυπώνει η κεντρική τράπεζα, τόσο χαμηλότερος και ο πληθωρισμός. Με χαμηλό και σταθερό πληθωρισμό η οικονομία θα αναπτυχθεί και η κοινωνία θα ευημερήσει.
Η μονεταριστική προσέγγιση αμφισβητήθηκε με την κρίση του 2008. Η κρίση μείωσε την κατανάλωση των νοικοκυριών και την προθυμία των επιχειρηματιών να δανειστούν. Έτσι, οι κεντρικές τράπεζες μείωσαν τα επιτόκια και τύπωσαν νέο χρήμα, με σκοπό να αγοράσουν οι ίδιες ιδιωτικό και δημόσιο χρέος. Ο δανεισμός έπρεπε να τονωθεί πάση θυσία. Το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής, τη δεκαετία του 2010, ξάφνιασε για ακόμα μια φορά τους οικονομολόγους, αφού ο πληθωρισμός κι η ανεργία, αντί να πάρουν αντίθετη κατεύθυνση, παρέμειναν και τα δύο σε εντυπωσιακά χαμηλά επίπεδα. Λυπηρή, βέβαια, εξαίρεση, αποτέλεσε η Ελλάδα.
Και ξαφνικά ξεσπά η πανδημία. Οι γραμμές παραγωγής και διανομής των προϊόντων πάγωσαν, κάτι που λογικά αναμενόταν να εκτινάξει τις τιμές. Ωστόσο, η πανδημία μαζί με την προσφορά επηρέασε αρνητικά και τη ζήτηση. Η μειωμένη ζήτηση προκαλεί χαμηλές τιμές και γεννά εκτιμήσεις για ακόμα χαμηλότερο πληθωρισμό. Υπό τέτοιες συνθήκες και με τα επιτόκια να υποχωρούν, λίγοι είναι αυτοί που θέλουν να επενδύσουν. Οι περισσότεροι προτιμούν πια να αποταμιεύουν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους. Έτσι, οι κόποι μιας δεκαετίας «δωρεάν χρήματος», αρνητικών επιτοκίων και δημόσιου δανεισμού πέφτουν στο κενό. Δεδομένου ότι δεν έχουν απομείνει άλλα εργαλεία νομισματικής πολιτικής, το χρήμα θα συνεχίσει να τυπώνεται και να δανείζεται με αβέβαια, ωστόσο, αποτελέσματα.
Πέρα από τους δείκτες και τη σημασία τους, ο ιός αναδεικνύει και κοινωνικά ζητήματα. Όσοι έχουν τη δυνατότητα μπορούν να εργάζονται από απόσταση με την ασφάλεια του σπιτιού τους. Αλλά τα περισσότερα πρακτικά-χειρωνακτικά επαγγέλματα, όπως οι διανομείς, οι ταμείες στα supermarkets και οι υπάλληλοι καθαρισμού, μη έχοντες επιλογή, είναι εκτεθειμένοι στον κίνδυνο να νοσήσουν. Εκατοντάδες χιλιάδες επιχειρήσεις εστίασης και αναψυχής, καθώς και σύσσωμος ο κλάδος του τουρισμού, βιώνουν ανεπανόρθωτες ζημιές και η μετανάστευση, η παραδοσιακή διέξοδος της ανεργίας, πλέον δεν αποδίδει.
Μαζί, λοιπόν, με τα αμιγώς οικονομικά ζητήματα, οι κυβερνήσεις έχουν να αντιμετωπίσουν ουσιαστικές προκλήσεις, όπως αυτή των κοινωνικών ανισοτήτων. Οι ανησυχίες για τον πληθωρισμό και οι φόβοι για τα μεγάλα δημόσια ελλείμματα ανήκουν πλέον σε μια άλλη εποχή. Προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην ασφάλεια των πολιτών και την επιβίωση των επιχειρήσεων. Η στήριξη της αγοράς εργασίας και η αναδιανομή του εισοδήματος παύουν να είναι μέτρα οικονομικής πολιτικής. Πλέον είναι μέτρα διάσωσης.
Η εποχή μας ταυτίζεται με μια μοναδική ευκαιρία να ανανεωθεί η οικονομική πολιτική σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Η εξέλιξη της πανδημίας θα αναδείξει νέες λύσεις και προτάσεις για την επίτευξη της ευημερίας. Λύσεις που θα πλαισιωθούν από ένα νέο, λειτουργικό οικονομικό μοντέλο.
Γεννήθηκε το 1998 στη Ρόδο και είναι τελειόφοιτος του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, με κατεύθυνση τα οικονομικά των επιχειρήσεων. Έχει συμμετάσχει σε προσομοιώσεις διεθνών οργανισμών, διεθνή προγράμματα κινητικότητας και επιχειρηματικά workshops. Είναι ακόμα ιδρυτικό μέλος και project manager του E Square Project και συμμετέχει εθελοντικά στα προγράμματα του Συνδέσμου Επενδυτών και Διαδικτύου.
