Της Στεφανίας Αρβανιτάκη,
Η Κρήτη διαδραμάτισε έντονη ιστορική πορεία μέσα στον χρόνο αφήνοντας τα αποτυπώματα της στην παγκόσμια ιστορία. Δύο από τα γεγονότα που ξεχωρίζουν στην μακραίωνη ύπαρξή της είναι η Κρητική Αναγέννηση και η Βενετική κυριαρχία από το 1204 (1211) μέχρι και το 1669, έτος κατά το οποίο συνέβη η κατάκτηση του νησιού από τους Οθωμανούς. Σε αυτούς τους αιώνες, το νησί ήρθε σε άμεση επαφή με τις ιδέες της Αναγέννησης που σημειωνόντουσαν στη Δύση. Ως συνέπεια, αυτό επέφερε μια σειρά από αλλαγές σε πολλούς τομείς, όπως είναι ο εμπορικός και ο εκπαιδευτικός.
Το «Βασίλειο της Κρήτης» ήταν σταυροδρόμι τριών ηπείρων και βρισκόταν σε μια προνομιακή γεωπολιτική θέση, η οποία ευνόησε αρκετά τους κατακτητές της, μετά την παράδοση της από τον Βονιφάτιο Μομφερρατικό (1150-1207). Η θέση αυτή επέτρεπε την επικοινωνία του νησιού με άλλους απομακρυσμένους τόπους και βοήθησε στην άνθηση του εμπορίου. Τα παραπάνω είχαν ως αποτέλεσμα την οικονομική ανάπτυξη της Κρήτης και την διαχείριση των απολαβών με τον δυνατό καλύτερο τρόπο. Πραγματοποιούνταν αρκετές εξαγωγές προϊόντων από τα οποία υπήρχε ζήτηση. Ενδεικτικά, αναφέρω το λάδι και το Κρητικό κρασί που καταναλωνόταν σε μεγάλες ποσότητες.
Η Κρήτη, αν και υποδουλωμένη στους Βενετούς, αποκόμισε ορισμένα οφέλη από την συνύπαρξη και την συμβίωση των λαών, όπως και από την συμπόρευση βυζαντινών και ενετικών-ευρωπαϊκών στοιχείων. Επιπρόσθετα, αναφερόμενη σε αυτήν την περίοδο, θα ήταν αδύνατον να αφήσω ασχολίαστη την εξύψωση των τεχνών στο απόγειό τους, αλλά και την ίδρυση της Κρητικής Σχολής αγιογραφίας, από την οποία πέρασε ο πολυσήμαντος Μιχαήλ Δαμασκηνός που στόχευε στην ποιότητα των έργων του, ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (γνωστός και ως El Greco) και ο Εμμανουήλ Τζάνες.
Είναι εμφανές ότι από το θέατρο μέχρι και την λογοτεχνία (στην οποία υπήρξε αξιοσημείωτη παραγωγή), εντοπίζεται μια ανάπτυξη, όπως και στον χώρο των γραμμάτων με την εκπαίδευση να γνωρίζει αναβάθμιση και πρόοδο. Η απαρχή της δημιουργίας της γλώσσας που ομιλούμε στην σημερινή εποχή, της νεοελληνικής, αλλά και της λογοτεχνίας, εντοπίζεται ακριβώς σε αυτήν την περίοδο που συντελέσθηκαν ορισμένες ζυμώσεις τεράστιας σπουδαιότητας. Όλη αυτή η πνευματική κίνηση λοιπόν, οδήγησε την Κρήτη στο να γίνει ένα πολιτισμικό κέντρο στο οποίο φυσικά, υπήρξε και πληθυσμιακή ανάκαμψη λόγω των εποικιστικών προσπαθειών των Βενετών.
Το παράδειγμα της Κρήτης είναι χαρακτηριστικό για την ποσότητα, αλλά και καλή ποιότητα μαρμάρου που διέθετε. Αυτό φυσικά δεν παρέμεινε άγνωστο και ανεκμετάλλευτο από το 1200 και έπειτα, καθώς μεγάλο μέρος του αρχαιολογικού της πλούτου μεταφέρθηκε στην Βενετία. Έρευνες που έχουν διεξαχθεί σε κτίρια δημόσιου αλλά και ιδιωτικού χαρακτήρα της ιταλικής πόλης, επιβεβαίωσαν την προέλευση του μαρμάρου από το ελληνικό νησί. Πιο συγκεκριμένα, για την ανέγερση μνημειακών συνόλων ή την μερική αποκατάσταση τους χρησιμοποιήθηκαν ως αρχιτεκτονικά υλικά κίονες, επιγραφές και μέλη αγαλμάτων, τα οποία εντοπίστηκαν σε μεγάλα αποθέματα κυρίως στην περιοχή της Μεσαράς (Γόρτυνα), στα λατομεία του Λαβυρίνθου και της Τυλίσου.
Παράδειγμα της παραπάνω κατάστασης αποτελεί το Δουκικό Παλάτι της Βενετίας. Μετά από μια μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε και προξένησε αρκετές καταστροφές, ήταν αναγκαία η ανακατασκευή των χώρων (κυρίως των αιθουσών του) που υπέστησαν φθορές. Η αξία του υλικού που θα χρησιμοποιούνταν έπρεπε να είναι μέγιστη, έτσι ώστε να υπάρχει και το επιθυμητό αποτέλεσμα, το οποίο δεν ήταν άλλο από την ίδρυση ενός εντυπωσιακού οικοδομήματος. Αυτό λοιπόν, εντοπίστηκε στην Κρήτη και το έτος 1575 έλαβε χώρα η (διόλου εύκολη εξαιτίας του προβληματικού οδικού δικτύου) μεταφορά των αρχαιοτήτων στα Χανιά (πολλές φορές στο λιμάνι της Σούδας) και από εκεί στην Βενετία.
Επιβλέπων και υπεύθυνος διορίστηκε ο αξιωματούχος Giacomo Foscarini. Ο τελευταίος έστελνε επιστολές σε ανωτέρους του στην Βενετία για να τους ενημερώσει σχετικά με τις αρχαιότητες και τις εργασίες. Έχουν διασωθεί χρήσιμα έγγραφα, αλλά και ταξιδιωτικά κείμενα που αναφέρονται στην συγκεκριμένη περίοδο και μας παρέχουν στοιχεία, τόσο για τις εντυπώσεις των περιηγητών που δημιουργήθηκαν, όταν αντίκρισαν τον πλούτο του νησιού, όσο και για τις αμοιβές των πρωτομαστόρων.
Η φυσική εξέλιξη (όπως και έγινε) των τεσσάρων αιώνων της κυριαρχίας της Βενετίας στην Κρήτη ήταν η πρόσμιξη διαφορετικών πολιτισμικών στοιχείων, τα οποία όμως, στάθηκαν ικανά για την γέννηση ενός συνονθυλεύματος με πολλές επιρροές, αλλά και για την τελική αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο αυτών κόσμων και ίσως της ομοιότητας σε ορισμένες εκφάνσεις της πορείας τους. Όσο διήρκησε η εγκατάσταση των Βενετών στο νησί, η Κρήτη γνώρισε το αρχιτεκτονικό βενετικό στυλ, το οποίο υπάρχει μέχρι και σήμερα στα κτίρια της. Πέρα από αυτό, ενδυναμώθηκε και μετεξελίχθηκε σε ένα ισχυρό κέντρο, το οποίο ήταν πόλος έλξης διανοουμένων. Από την άλλη μεριά, το Βενετικό κράτος όντας εντυπωσιασμένο αντίκρυ των αρχαιολογικών καταλοίπων του νησιού, φρόντισε να μην τα αφήσει αναξιοποίητα και προχώρησε στην επίσπευση της μεταφοράς των αρχαιοτήτων που θα χρησίμευαν ως αρχιτεκτονικά υλικά διαφόρων κτιρίων.
Ο Αντώνιος Καλλέργης (κάτοχος βιβλιοθήκης και συλλογής σημαντικών κρητικών χειρογράφων) αναφέρει πως μπορεί κάποιος να υποθέσει την ομορφιά της Κρήτης και από όσα έχουν αφαιρεθεί, αλλά και από όσα εξακολουθούν να υπάρχουν σε αυτήν! Το μεγαλείο της στέκει ακόμα επιβλητικά. Ένα παρατηρητήριο της ζωής ..! που ίσως αναμένει να αγναντέψουμε στα βαθιά πελάγη της Ιστορίας του!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σαμαράς Δημήτρης, Η βενετοκρατούμενη Κρήτη. Η Κρητική Σχολή ζωγραφικής, σ. 3-27, Θεσσαλονίκη 2014
- Τσικνάκης Γιώργος, Μεταφορές αρχαιοτήτων και μαρμάρων από την Κρήτη για την επισκευή του Δουκικού Παλατιού της Βενετίας το έτος 1576, σ. 760-782, Αθήνα 2013
