Της Τερψιχόρης Κουδούνα,
Στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, δεν είναι μικρή η δυναμική που ασκεί το ευρύτερο περιβάλλον στο άτομο. Από την απαρχή του εκπαιδευτικού ταξιδιού, το μόριο της κοινωνίας υπεισέρχεται στη δεύτερη φάση εσωτερίκευσης και εξωτερίκευσης αξιών και οι προσλαμβάνουσες που δέχεται συνιστούν τη μικρογραφία της κοινωνίας του. Το δημοκρατικό σχολείο έχει σημειώσει αλματώδη εξέλιξη τόσο στην πνευματική διαύγεια και εγκυκλοπαιδική γνώση των διδασκομένων, όσο και στην ψυχοκοινωνική τους πορεία. Τη στιγμή που η διδακτέα ύλη εξελίσσεται άρδην, δάσκαλοι και καθηγητές έχουν τη δυνατότητα επιμόρφωσης και προσαρμογής των παγκόσμιων δυνατοτήτων στην τάξη τους. Οι ενορχηστρωτές της εκπαιδευτικής διαδικασίας πλέον με τα εκάστοτε μέσα που διαθέτουν, είναι σε θέση να δημιουργήσουν αλληλεπίδραση μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων, να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των τελευταίων, αλλά και να σφυρηλατήσουν προσωπικότητες με γνώμονα τη δημοκρατία, τις διεθνώς αποδεκτές αξίες, αλλά και τον ίδιο τον πολιτισμό, που αναπαράγεται και ριζώνει στη συνείδηση του ατόμου.
Το πέρας, ωστόσο, των χρόνων, φέρνει τον μαθητή χρονικά αντιμέτωπο με τις πανελλαδικές εξετάσεις. Οι προηγούμενες συνιστούν πέρα από εισαγωγικές σε πανεπιστήμιο εξετάσεις, ένα ολόκληρο ψυχοκοινωνικό κεφάλαιο. Οι ίδιες, αμιγώς οντολογικά, απασχολούν τους μαθητές στην τρίτη λυκείου και συχνά η προετοιμασία και το άγχος ξεκινούν από τη δευτέρα λυκείου. Οι διενεργούμενες πανελλαδικές εξετάσεις είναι αρκετά στρεσογόνες, καθώς τα παιδιά καλούνται αφενός να αποδείξουν τη γνώση τους και αφετέρου να καθοριστεί η σχολή επιτυχίας τους από μια ευκαιρία σε κάθε μάθημα, μέσω ενός διαγωνίσματος.
Αν λάβει κανείς υπόψη την πίεση που δέχεται το άτομο από την υπάρχουσα ελληνική κοινωνία, που συντηρεί την αντίληψη ότι η εκπαιδευτική και επαγγελματική σταδιοδρομία είναι ένδειξη κοινωνικής σταδιοδρομίας, αντιλαμβάνεται το μέγεθος του φόβου αποτυχίας του υποψηφίου. Σαφώς και η εισαγωγή στο πανεπιστήμιο σε κάθε είδους τομέα αποτελεί ηθικό και πρακτικό τρόπαιο για το άτομο, την ίδια όμως στιγμή θα ήταν σκόπιμο να μην επιτρέπει ο περίγυρος η αγωνία του πρώτου να κορυφώνεται από εξωτερικές υψηλές προσδοκίες.
Το άγχος αποτελεί έναν ύπουλο εχθρό, που ιδίως όταν πρόκειται για περίοδο εφηβείας εντείνει τα ψυχοσωματικά και οξύνει τις εκρήξεις. Όσο οι εξετάσεις πλησιάζουν, τόσο το άγχος κορυφώνεται, ακόμη και σε περιπτώσεις που η προετοιμασία αγγίζει τα όρια «σίγουρης επιτυχίας». Το στρες είναι παράγοντας ανασταλτικός, διότι εύκολα δημιουργεί στον μαθητή τα λεγόμενα «κενά μνήμης». Ταυτόχρονα, του δημιουργεί αισθήματα ανταγωνισμού και «επικράτησης», που σε μια κοινωνία που χωρίζεται σε «ταχύτητες» η στάση αυτή δεν ενδείκνυται. Αξίζει να σημειωθεί ότι, όταν γίνεται λόγος για την «κακοδαιμονία του άγχους», δεν αναιρείται η υψίστης σημασίας ύπαρξη αγωνιστικότητας και υγιούς προσήλωσης σε στόχους που αναβιβάζουν το άτομο κοινωνικά και το οδηγούν στη σφαίρα της συνειδητοποίησης.
Για το μεγαλύτερο μέρος των μαθητών της τρίτης λυκείου ο Ιούνιος μήνας είναι ο πιο απαιτητικός από κάθε άποψη. Οι υποψήφιοι θα κληθούν να ανταποκριθούν σε θέματα διαγωνισμάτων, με σκοπό να διεκδικήσουν μια θέση σε μια σχολή της αρεσκείας τους. Θα αντικατοπτρίζει όμως η επιλογή αυτή πραγματικά τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα και τα μετέπειτα ζητούμενα του εξεταζόμενου;
Η δυσκολία επιλογής ξεκινά πολύ νωρίτερα από τη διαδικασία συμπλήρωσης του μηχανογραφικού, καθώς ο Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός συχνά δεν γίνεται ενδελεχώς. Η γαλούχηση μιας προσωπικότητας εμπεριέχει και τη βαθμηδόν ανίχνευση των κλίσεών της, κι όταν αυτό δεν επιτυγχάνεται για τον οποιοδήποτε λόγο, το άτομο βιώνει σύγχυση και απογοήτευση ανεξαρτήτως αποτελέσματος.
Η επιλογή της σχολής επιτυχίας χρειάζεται να γίνεται υπό το πρίσμα αποκλειστικά προσωπικής επιλογής, καθώς η δράση και η πορεία θα είναι επίσης προσωπική. Όταν ανακοινώνονται τα αποτελέσματα των μορίων, τα οποία χρονικά προηγούνται των βάσεων, ανάλογα με το αποτέλεσμα και σε περιπτώσεις που το άτομο δεν είναι βέβαιο για την επιλογή του αλλά και την επιτυχία του, τείνει να βασίζεται σε απόψεις μελών του περίγυρού του. Οι τελευταίοι βρίσκουν «πρόσφορο έδαφος» -με την καλύτερη δυνατή έννοια- ικανοποίησης πιθανών δικών τους επιθυμιών και η προσπάθεια του εξεταζόμενου μένει ατελέσφορη. Η ελευθερία του ατόμου, που πλέον θεωρείται δεδομένη, όταν εμμέσως καταπατάται από αλλότριους παράγοντες είναι σαν να ματαιώνεται και ακόμη και αν ο υποψήφιος έχει πειστεί ότι χρειάζεται να σπουδάσει κάτι που δεν τον ενδιαφέρει, μελλοντικά αποθαρρύνεται εύκολα και συχνά δεν αποδίδει ικανοποιητικά.
Το κύριο ερώτημα αφορά το κριτήριο, βάσει του οποίου στην ηλικία αυτή το άτομο που βγαίνει από την εφηβεία θα επιλέξει κάτι τόσο σημαντικό, που θα καθορίσει τη ζωή του και τη μετέπειτα καθημερινότητά του. Όλη η στρεσογόνος διαδικασία ενδεχομένως καθιστά ορισμένες φορές τον υποψήφιο μυωπικό, διότι κυριαρχεί η βαθμοθηρία ή σε άλλες περιπτώσεις η αντίληψη ότι δεν υπάρχουν εναλλακτικές, όταν δεν κατακτάται πάντα το επιθυμητό αποτέλεσμα. Το σχολείο χρειάζεται να βρίσκεται σε διαρκή επικοινωνία με την οικογένεια, αλλά και ο μαθητής με τον καθηγητή να στοχεύουν σε μια παραγωγική διασύνδεση που θα προάγει το «είναι» του ατόμου. Παράλληλα, ειδικοί κοινωνιολόγοι και ψυχολόγοι χρειάζεται να διαδραματίζουν καίριο ρόλο στον σχολικό χώρο και να λειτουργούν ως έξωθεν παρατηρητές των παιδιών στις σχολικές δράσεις τους. Εν έτει 2020 σε μια εκδημοκρατισμένη χώρα, μια τόσο μεγάλη απόφαση χρειάζεται να λαμβάνεται όσο το δυνατόν περισσότερο συνειδητά, καθώς τα άτομα έχουν διαμορφώσει περισσότερο πολύπλευρες προσωπικότητες από ό,τι παλαιότερα. Είναι σε θέση να αξιολογήσουν και κατά το δυνατόν να επιλέξουν ανάμεσα σε διλήμματα που τα αφορούν.
Σαφώς και τα άτομα που επιλέγουν να μην εξεταστούν και να χαράξουν την πορεία τους σε κάποιο ΙΕΚ, η διαδικασία επιλογής τομέα φοίτησης χρειάζεται να είναι παρόμοια με την παραπάνω. Αξίζει να τονιστεί ότι η υποστήριξη του κράτους σε άτομα με ειδικές δυσκολίες, παθήσεις αλλά και σε αθλητές μοριοδοτούμενους είναι αξιοσέβαστη, καθώς μεταλαμπαδεύεται το μήνυμα πως η εισαγωγή στο πανεπιστήμιο δεν είναι αυτοσκοπός. Θα ήταν καλό να μην λησμονάται η δυνατότητα επανεισαγωγής σε άλλη σχολή στο δεύτερο και στο τρίτο έτος λόγω της ύπαρξης ποσοστών.
Τέλος, τα μικροπολιτικά συμφέροντα σε κρίσιμες περιόδους συχνά διογκώνουν το άγχος των παιδιών, διότι τα δεδομένα αλλάζουν. Ωστόσο, από νεαρή ηλικία είναι σημαντικό να ιεραρχεί το άτομο τις προτεραιότητες και τα «θέλω» του και να προσπαθεί για την ευόδωσή τους. Η διαδικασία των πανελλαδικών εξετάσεων συνιστά δικαίωμα και όχι αναπόφευκτη υποχρέωση. Η αυτογνωσία είναι μια διαδικασία ατέρμονη που αναπαράγεται και οι αποφάσεις που λαμβάνονται ας συμβαδίζουν με την τρέχουσα εξέλιξη της προσωπικότητας.
Σύμφωνα με τον Ρίτσαρντ Μπαχ: «Άφησε τον κόσμο να ζήσει όπως αυτός διάλεξε και άφησε τον εαυτό σου να ζήσει όπως εσύ διάλεξες».
Είναι δεκαεννέα ετών και πρωτοετής φοιτήτρια στο τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Πάντειου Πανεπιστημίου. Ασχολείται με την εκμάθηση γλωσσών που προάγουν την επικοινωνία, με τις πολεμικές τέχνες, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον της δημιουργούν το θέατρο, η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων και τα ταξίδια.
