Της Μαρίας-Στεφανίας Νικηταρά,
Η Λευκορωσία έχει εισέλθει σε μία δίνη αβεβαιότητας για το πολιτικό της μέλλον. Οι πρόσφατες εκλογές στις 9 Αυγούστου, αντί να εκτονώσουν, πυροδότησαν περαιτέρω την κατάσταση με συνεχείς διαμαρτυρίες και συλλήψεις να λαμβάνουν χώρα. Ο επί 26 χρόνια πρόεδρος της Λευκορωσίας, Alexander Lukashenko, κλήθηκε να αναμετρηθεί για την προεδρία, κυρίως, με άλλους τρεις αντιπάλους. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τον Viktor Babariko, πρόεδρο της Belgazprombank, τον Valery Tsepkalo, πολιτικό και πρώην πρέσβη και την Setlava Tikhanivovskaya, μίας δασκάλας που έθεσε υποψηφιότητα, αντικαθιστώντας τον υποψήφιο σύζυγό της που συνελήφθη. Ο πρώτος υποψήφιος συνελήφθη πριν τις εκλογές, ενώ στον δεύτερο δεν επετράπη η συμμετοχή στις εκλογές. Η εναπομείνασα Setlava Tikhanivovskaya, σύμφωνα με τα αποτελέσματα των εκλογών, έλαβε ποσοστό 10,09%, σε αντίθεση με τον επονομαζόμενο τελευταίο «δικτάτορα της Ευρώπης» που συγκέντρωσε ποσοστό 80,08%.
Το εκλογικό αποτέλεσμα δεν φαίνεται να προξένησε καμία έκπληξη, δεδομένων των αναφορών για παραβιάσεις στην εκλογική διαδικασία σε συνδυασμό με τη σύλληψη των εκλογικών παρατηρητών. Είναι εύλογο το συμπέρασμα ότι ο τρόπος διεξαγωγής των εκλογών -που δεν πληρούσε τα απαραίτητα εχέγγυα- οδήγησε το λαό της Λευκορωσίας σε διαδηλώσεις. Η διαμορφωθείσα κατάσταση στη χώρα από τις αρχές του 2020 έχει εντείνει τη δυσαρέσκεια του λαού απέναντι στην μακροχρόνια ηγετική μορφή. Αρχικά, η κρατική διαχείριση του COVID-19, οι ελλείψεις σε ιατρικό εξοπλισμό και οι δηλώσεις του προέδρου σχετικά με τους τρόπους αντιμετώπισης του ιού -ανάμεσα στις οποίες ήταν και η κατανάλωση vodka- προκάλεσαν ανασφάλεια στους πολίτες. Τούτων δοθέντων, οι πολίτες μέσω διαδικτύου οργάνωσαν δωρεές για να καλυφθούν οι ιατροφαρμακευτικές ανάγκες. Η κρατική απουσία ενίσχυσε τα ήδη υπάρχοντα ερωτηματικά σχετικά με τη μακροχρόνια παρουσία του Lukashenko, ο οποίος το 1994 παρουσιάστηκε ως απάντηση σταθερότητας σε μια νέα και ανασφαλή διεθνή τάξη πραγμάτων.
Όπως είχε αναφέρει στην Wall Street Journal ο Henry Kissinger: «Όταν τελειώσει η πανδημία, οι θεσμοί πολλών κρατών θα θεωρηθούν αποτυχημένοι. Η πραγματικότητα είναι ότι ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ πια αυτός που ήταν, μετά τον κορωνοϊό». Με αυτή την αναφορά επισφραγίζεται η άποψη ότι η διαχείριση της πανδημίας του COVID-19 άλλαξε τα πολιτικά δεδομένα της χώρας, καθώς ο λαός αμφισβήτησε ξεκάθαρα, τη μακροχρόνια ηγεσία. Οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου για όσους εναντιώνονται στην κυβέρνηση -κυρίως δημοσιογράφους και ακτιβιστές-, καθώς στο κράτος υπάρχει πληθώρα πολιτικών κρατουμένων, έχουν ενισχύσει την αντίδραση του λαού.
Παρά την τεταμένη εσωτερική κατάσταση, η γεωστρατηγική σημασία της χώρας και η συγκέντρωση εξουσιών από τον Lukashenko δεν δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για μια δημοκρατική μετάβαση, γεγονός που εγείρει ερωτήματα για το πολιτικό μέλλον της Λευκορωσίας. Η συγκεκριμένη χώρα είναι όμορη τόσο με την Ρωσία, όσο και με κράτη-μέλη του NATO, όπως την Λιθουανία και την Πολωνία. Η γεωγραφική θέση δημιουργεί αντικρουόμενα συμφέροντα, καθώς τόσο η Ρωσία, όσο και οι ΗΠΑ, αλλά και η Κίνα εκδηλώνουν ενδιαφέρον για την αύξηση επιρροής στην Λευκορωσία. Οι παραδοσιακές σχέσεις εξάρτησης μεταξύ Ρωσίας και Λευκορωσίας εστιάζονται, κυρίως, στον ενεργειακό και οικονομικό τομέα. Η Λευκορωσία αγοράζει και διυλίζει ακατέργαστο πετρέλαιο από την Ρωσία χωρίς δασμούς, το οποίο πουλάει σε χαμηλότερη τιμή. Τον περασμένο Απρίλιο, έπειτα από την άκαρπη προσπάθεια ενεργειακής συμφωνίας μεταξύ Λευκορωσίας και Ρωσίας, η πρώτη ξεκίνησε να προμηθεύεται πετρέλαιο και από την Σαουδική Αραβία, δίνοντας ένα σαφές μήνυμα στην Ρωσία για τις ενεργειακές τους σχέσεις. Παράλληλα, η ενεργειακή συμφωνία ΗΠΑ-Λευκορωσίας έναν μήνα αργότερα, επιβεβαίωσε την προσπάθεια της τελευταίας να περιορίσει την εξάρτηση της από την Ρωσία. Μάλιστα, η πιο πρόσφατη σύλληψη 33 πρακτόρων –όπως αναφέρθηκε- της ρωσικής Wagner Group κατέστησε φανερή , σύμφωνα με τον κ. Lukashenko, την προσπάθεια της Μόσχας να καθοδηγήσει τις εκλογές στη χώρα, δίνοντας στον τελευταίο τη δυνατότητα να ενισχύσει το κλίμα φόβου εξαιτίας της ρωσικής παρέμβασης.
Σε ότι αφορά τη στρατηγική θέση της χώρας, είναι πασιφανές ότι, εφόσον η Λευκορωσία δεν έχει ρωσική στρατιωτική βάση στο έδαφος της, αναγνωρίζεται από τις ΗΠΑ ως υποψήφιο κράτος-μέλος του NATO. Σχετικά με τον οικονομικό τομέα και τα έργα υποδομής, ο ανταγωνισμός επιρροής στην Λευκορωσία αναδεικνύεται τόσο με την συμμετοχή της στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου μέχρι τις αρχές του 2021, όσο και με τη βοήθεια που λαμβάνει η χώρα από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD). Αντίστοιχα, η Κίνα αποσκοπεί σε οικονομικά συμφέροντα και συμφέροντα τεχνολογίας του δικτύου 5G με πρόσφατη συμφωνία ανάμεσα στις δύο χώρες.
Οι παραπάνω προσπάθειες διεύρυνσης της επιρροής στη Λευκορωσία συνηγορούν στο ότι η παρουσία του συγκεκριμένου ηγέτη κρίνεται κομβικής σημασίας για την πορεία της χώρας. Μπορεί το κράτος στο εσωτερικό να βρίσκεται σε έκρυθμη κατάσταση, όμως για το περιφερειακό σύστημα, η αποσταθεροποίηση είναι η χειρότερη λύση. Όσο η ουσιαστική δημοκρατική μετάβαση στο εσωτερικό παραμένει ουτοπία, οι φόβοι για μια «δεύτερη Ουκρανία» αυξάνονται, ενισχύοντας την ανοχή της διεθνούς κοινότητας, για τις παραβιάσεις που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό. Μάλιστα, σε οποιαδήποτε περίπτωση, ουσιαστικής δημοκρατικής μετάβασης της χώρας, τότε ο κώδωνας του κινδύνου θα μπορούσε, κατά την επικρατούσα άποψη, να κρούσει ακόμα και για την Ρωσία. Ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, η επανάληψη της ιστορίας με μία «δεύτερη Ουκρανία», λόγω των διαφορετικών πολιτικοοικονομικών περιστάσεων της χώρας, δεν αποτελεί ένα πιθανό σενάριο. Επομένως, η «τελευταία δικτατορία» της Ευρώπης θα παραμένει ξεχασμένη από τη διεθνή κοινότητα, όσο εξυπηρετούνται τα συμφέροντα των ισχυρών κρατικών δρώντων και όσο ο κ. Lukashenko έχει τους πολιτικούς και οικονομικούς πόρους για να ασκεί απόλυτη εξουσία, ενώ, προς επίρρωση του συγκεκριμένου συμπεράσματος, είναι βέβαιο ότι θα πραγματοποιηθούν οι «κατάλληλες» συνταγματικές μεταρρυθμίσεις.
Φοιτήτρια στο τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου και δόκιμη ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων. Ασχολείται με τη συγγραφή κειμένων επιστημονικού περιεχομένου και με τον εθελοντισμό.
