Η πολιτική επάνοδος του Ελευθέριου Βενιζέλου στις 19 Αυγούστου 1928

Του Τιμολέοντος Παλαιολόγου, 

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποτελεί αδιαμφισβήτητα μία από τις πιο αμφιλεγόμενες και ταυτοχρόνως πιο εμβληματικές πολιτικές μορφές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Ο ρόλος του ως πρωθυπουργού της Ελλάδος συνήθως συνδέεται με τον θρίαμβο της χώρας στους Βαλκανικούς Πολέμους, με την είσοδο της χώρας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και με την περάτωση της Ελλάδος των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Για τους κατηγόρους του, το όνομά του ταυτίζεται με τη διχόνοια του εθνικού διχασμού και τη συντριπτική ήττα -στρατιωτική και διπλωματική- που ήλθε κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία, με τις αντιβενιζελικές δυνάμεις στην εξουσία. Ωστόσο, συχνά λησμονείται και μία άλλη περίοδος, μία περίοδος εσωτερικής αναδιοργάνωσης, στην οποία ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωτοστάτησε ως Πρωθυπουργός της χώρας. Πρόκειται για την τετραετία 1928-1932, στην οποία ο Βενιζέλος επιβλήθηκε και αποτέλεσε φάρο σταθερότητας στην άστατη τότε πολιτική ζωή του τόπου.

Για να γίνει αντιληπτή η συμβολή της επιστροφής του Βενιζέλου στον πολιτικό χάρτη της χώρας, είναι σημαντική η γνώση της πολιτικής σκηνής εκείνης της εποχής. Η Ελλάδα, ήδη από το 1924, ανακήρυξε αβασίλευτο πολίτευμα και εισήλθε σε μία περίοδο εντάσεων με συνεχή εναλλαγή κυβερνήσεων και μόνιμο κίνδυνο στρατιωτικού κινήματος. Η κατάσταση αυτή έμελλε να αλλάξει τον Αύγουστο του 1926, όταν το στρατιωτικό κίνημα του Γεωργίου Κονδύλη ανέτρεψε τη βραχύβια δικτατορία, που είχε εγκαθιδρύσει ο Θεόδωρος Πάγκαλος στις 25 Ιουνίου 1925. Έτσι, ο Κονδύλης οδήγησε τη χώρα σε εκλογές και διετέλεσε υπηρεσιακός Πρωθυπουργός μέχρι τη διεξαγωγή τους, στις 7 Νοεμβρίου του ιδίου έτους. Στις εκλογές αυτές, εφαρμόστηκε για πρώτη φορά ολικώς αναλογικό σύστημα και χρήση ψηφοδελτίου έναντι σφαιριδίου. Εν τέλει, καμία από τις δύο παρατάξεις, οι οποίες αποτελούνταν από συνασπισμούς κομμάτων, δεν κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν την κοινοβουλευτική πλειοψηφία και έτσι στις 4 Δεκεμβρίου δημιουργείται οικουμενική κυβέρνηση με Πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Όμως και η οικουμενική κυβέρνηση δεν ξέφυγε της ασταθούς κατάστασης, με αποτέλεσμα τον Ιούνιο του 1927 να αποχωρήσει το Λαϊκό Κόμμα και τον Φεβρουάριο του 1928 να ακολουθήσει η Δημοκρατική Ένωση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου.

Ο Βενιζέλος δεν παραμένει άπραγος εν όψει των πολιτικών εξελίξεων και ήδη από τον Απρίλιο του 1927 επανέρχεται στην Ελλάδα από την αυτοεξορία του, με σκοπό τη μόνιμη εγκατάσταση. Ο ίδιος, μολονότι διακινεί πως δεν αποτελεί επιδίωξή του να ασχοληθεί με τα κοινά, σε πολλές περιπτώσεις υπονομεύει την πολιτική του πρώην συνεργάτη του και ουσιαστικά διαδόχου του, υπουργού Οικονομικών, Γεωργίου Καφαντάρη, στον οποίο προσθέτει ένα επιπλέον αχρείαστο φορτίο και συντελεί στην ολική εξασθένιση του συνασπισμού του Αλέξανδρου Ζαΐμη και στη διάλυση της κυβέρνησης. Έτσι, έπειτα από τις μεθοδευμένες πιέσεις, που άσκησε στην κυβέρνηση Ζαΐμη, την εξαναγκάζει σε παραίτηση και στις 4 Ιουλίου 1928 γίνεται Πρωθυπουργός. Παράλληλα, λαμβάνει εντολή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Παύλο Κουντουριώτη, να διαλύσει τη Βουλή και να προκηρύξει εκλογές, οι οποίες ορίζονται για την 19^η Αυγούστου, παρόλο που -κατά τον Χατζηιωσήφ- δεν συνέτρεχαν οι συνταγματικές προϋποθέσεις για αυτήν την ενέργεια. Προκειμένου να αποφύγει ένα μη αποφασιστικό αποτέλεσμα, που δεν θα του εξασφάλιζε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία και θα τον οδηγούσε σε συγκυβέρνηση, μετέτρεψε με ένα απλό προεδρικό διάταγμα -πράξη τουλάχιστον αμφιλεγόμενη- το εκλογικό σύστημα σε πλειοψηφικό. Η μετατροπή του εκλογικού νόμου πριν τις εκλογές σε συνδυασμό με τον τρόπο που συντελέστηκε, αναδεικνύουν τις προθέσεις και τις βλέψεις του Βενιζέλου για τις εν λόγω εκλογές, στις οποίες επιθυμούσε να καταστεί κυρίαρχος με κάθε κόστος. Επιπροσθέτως, αφού πρώτα προσπάθησε να αναζωπυρώσει την εκλογική βάση του Κόμματος των Φιλελευθέρων, επεδίωξε να απορροφήσει μεμονωμένους πολιτικούς των υπολοίπων παρατάξεων του βενιζελικού χώρου, έτσι ώστε να στερήσει εκλογικές έδρες στους αντιπάλους του και να αποφύγει συμβιβασμούς.

Στις εκλογές της 19^ης Αυγούστου, το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου (178 έδρες) συνασπίστηκε με το Αγροτικόν Εργατικόν Κόμμα του  Αλέξανδρου Παπαναστασίου (20 έδρες), το Κόμμα Εθνικών Δημοκρατικών του Γεώργιου Κονδύλη (9 έδρες), το κόμμα Ανεξάρτητοι Δημοκρατικοί, χωρίς ηγεσία (6 έδρες), το «Κόμμα Συντηρητικών Δημοκρατικών του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου (5 έδρες) και το Κόμμα Προοδευτικής Ενώσεως του Κωνσταντίνου Ζαβιτσιάνου (5 έδρες), συγκεντρώνοντας 223 έδρες σε σύνολο 250. Με τη θριαμβευτική αυτή νίκη του Βενιζέλου, η οποία τον καθιστά «Κοινοβουλευτικό Δικτάτωρ», όπως ο ίδιος αυτοανακηρύσσεται (κατά τον καθηγητή Διαμαντόπουλο), ξεκινά μία περίοδος ανοικοδόμησης της χώρας, επούλωσης των πληγών του Διχασμού και επικρατεί μία σχετική σταθερότητα στην πολιτική κατάσταση.

Σε αυτό το σημείο, αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη κυβέρνηση προέβη σε κάποιες αρκετά αμφιλεγόμενες μεταρρυθμίσεις, όπως η ψήφιση του «ιδιώνυμου» (1929), το οποίο ποινικοποιούσε τη φιλοκομμουνιστική προπαγάνδα και η θέσπιση του Ελληνοτουρκικού Συμφώνου Φιλίας (1930), το οποίο προκάλεσε σωρεία αντιδράσεων από τον προσφυγικό κόσμο, καθώς η ελληνική κυβέρνηση παραιτούνταν από οποιαδήποτε αξίωση προσφυγικών αποζημιώσεων. Με την κοινοβουλευτική πλειοψηφία εξασφαλισμένη, ο Βενιζέλος δεν δίστασε να προχωρήσει με αποκλειστικό γνώμονα τις προσωπικές του βλέψεις, δίχως να ενδιαφέρεται για την πολιτική ή και κοινωνική αναστάτωση που οι ενέργειές του ενδεχομένως να προκαλούσαν. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, στο τέλος της πολιτικής του καριέρας, επεδίωκε τόσο μανιωδώς την εξουσία, ώστε δεν τον ενδιέφερε ο τρόπος απόκτησής της, όπως αυτό καταδεικνύεται και από το κίνημα της 1^ης Μαρτίου 1935, το οποίο ήταν υποκινούμενο από βενιζελικούς αξιωματικούς και υποστηριζόμενο από τον ίδιο τον Βενιζέλο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Διαμαντόπουλος, Θανάσης, 2017, 10 και μία δεκαετίες πολιτικών διαιρέσεων, Οι διαιρετικές τομές στην Ελλάδα την περίοδο 1910-2017, 2^ο τεύχος, 1^η έκδοση, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις «ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ» σ. 26-30, 60-66.
• Διαμαντόπουλος, Θανάσης, 2018, 10 και μία δεκαετίες πολιτικών διαιρέσεων, Οι διαιρετικές τομές στην Ελλάδα την περίοδο 1910-2017, 3^ο τεύχος, 2^η έκδοση, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις «ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ» σ. 17, 26, 33-37.
• Συλλογικό έργο, 2009, Ιστορία της Ελλάδας του 20^ού αιώνα, ΟΨΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 1900-1940, Αθήνα: Εκδόσεις «Βιβλιόραμα», σ. 445-447, 455-457, 467-470.
• Hellenicparliament.gr. 2020. [online] Available at: <https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/f3c70a23-7696-49db-9148-f24dce6a27c8/1822-1935.pdf> [Accessed 14 August 2020], σ. 153.