Της Χριστίνας Σονούντα,
Αρκετοί άνθρωποι γνωρίζουμε άτομα που έχουν υπάρξει έγκλειστα σε σωφρονιστικά ιδρύματα. Τι γίνεται όμως μετά την αποφυλάκισή τους; Όταν ο κρατούμενος μετατρέπεται από έγκλειστος σε ελεύθερο πολίτη, διανύει ένα μεταιχμιακό στάδιο, στο οποίο θα αποδειχθεί εάν πέτυχε ο σωφρονισμός του. Το άτομο αυτό πρέπει να αποδείξει ότι πρεσβεύει έναν νέο τρόπο ζωής νόμιμο και μακριά από τα λάθη του παρελθόντος. Οι περισσότεροι άνθρωποι αρνούνται να δεχθούν έναν αποφυλακισμένο ως «φυσιολογικό». Ο λόγος; Η κοινωνία μας, η οποία διακατέχεται από στερεοτυπικές αλλά και ρατσιστικές διαθέσεις. Τα άτομα αυτά στιγματίζονται και αποτελούν ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα. Όταν υπάρχει κοινωνικός στιγματισμός, υπάρχει και κοινωνικός αποκλεισμός, δηλαδή η αποστέρηση των δικαιωμάτων ορισμένων ατόμων από το κοινωνικό σύνολο. Με βάση το Σύνταγμα όμως, αξίζει να σημειωθεί ότι όλοι οι πολίτες του κράτους μας ακόμη και εκείνοι οι οποίοι υπήρξαν έγκλειστοι σε σωφρονιστικά ιδρύματα μπορούν να δουλέψουν, καθώς η εργασία κατοχυρώνεται όχι μόνο ως δικαίωμα, αλλά και ως υποχρέωση.
Σύμφωνα με έρευνες, ελάχιστοι εργοδότες προσλαμβάνουν αποφυλακισμένους και όσοι το κάνουν, τους στοχοποιούν και γίνονται τα νέα τους θύματα. Οι εργοδότες οι οποίοι δεν τους προσλαμβάνουν, διακατέχονται από φόβο αλλά και ιδεοληψίες ότι τα άτομα αυτά θα υποτροπιάσουν ξανά στο έγκλημα. Το συγκεκριμένο ζήτημα είναι αρκετά σημαντικό διότι, όταν δεν δίνουμε «ως κοινωνία» την ευκαιρία να κάνουν το νέο τους ξεκίνημα μακριά από τον δρόμο της παρανομίας, με σκοπό να μην οδηγηθούν ξανά στις φυλακές και να ζήσουν τίμια και με αξιοπρέπεια, πώς να μην επιστρέψουν σε αυτό τον σκοτεινό δρόμο;
Τον πρώτο καιρό της αποφυλάκισής τους, οι συγκεκριμένοι άνθρωποι τις περισσότερες φορές αντιμετωπίζουν ψυχολογικά, αλλά και συναισθηματικά προβλήματα. Το φαινόμενο αυτό συνήθως παρουσιάζεται στα άτομα που δεν έχουν την κατάλληλη υποστήριξη από την κοινωνία, αλλά κυρίως από την οικογένειά τους. Τα συγκεκριμένα προβλήματα επιβαρύνουν το άτομο, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις της καθημερινότητάς του και να απομακρύνεται από τον περίγυρό του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην μπορεί να εκπληρώσει τις προσδοκίες των στόχων του. Το άτομο κατακλύζεται από δυσάρεστα συναισθήματα, τα οποία μπορεί να κλονίσουν την ψυχική του υγεία. Μερικά συμπτώματα που παρουσιάζονται είναι: έντονο ψυχικό στρες, άγχος, φοβίες για το μέλλον, αλλαγές στη συμπεριφορά του, μειωμένη όρεξη για φαγητό και αδυναμία συγκέντρωσης. Για να μπορέσει να ξεπεράσει αυτού του είδους τα προβλήματα, θα πρέπει να παρακολουθήσει κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα με τη βοήθεια ειδικών, όπως είναι οι κοινωνικοί λειτουργοί ή οι ψυχολόγοι, οι οποίοι θα του παρέχουν την κατάλληλη υποστήριξη.
Ο κοινωνικός αποκλεισμός των αποφυλακισμένων δημιουργεί μακροχρόνιες δυσάρεστες καταστάσεις στην ψυχική τους υγεία και προβλήματα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Ο πρώην φυλακισμένος αισθάνεται αρκετά απομονωμένος και νιώθει ότι όλοι είναι εχθρικοί απέναντί του. Οι καταστάσεις που αντιμετωπίζει τον οδηγούν σε μία «ελαφριά μορφή κατάθλιψης», στην αρχική φάση της οποίας δεν μπορεί να αισθανθεί χαρά για τίποτα και στη συνέχεια αισθάνεται ότι η ζωή του δεν έχει κανένα νόημα. Παρουσιάζει μειωμένη όρεξη για δραστηριότητες, αλλά και για επικοινωνία με αλλά άτομα και σταδιακά μπορεί να εμφανιστούν διάφορα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Δεν μπορεί να ελέγξει τον εαυτό του και τα συναισθήματα στην καθημερινότητά του και τα προβλήματα στο οικογενειακό του περιβάλλον εντείνονται. Λόγω της συναισθηματικής του φόρτισης, το άτομο μπορεί να καταφεύγει στα ναρκωτικά ή το αλκοόλ.
Με βάση όλα τα παραπάνω, διαπιστώνεται ότι η έγκυρη διάγνωση του προβλήματος θα οδηγήσει στην αποτελεσματική αντιμετώπισή του. Αρκετές φορές το άτομο δεν ζητάει βοήθεια, γιατί φοβάται ότι θα απομονωθεί περισσότερο από την κοινωνία με αποτέλεσμα τη μεγέθυνση του προβλήματος. Η στήριξη από το οικογενειακό αλλά και από το φιλικό περιβάλλον του ατόμου είναι πάρα πολύ σημαντική και σε συνδυασμό με τους κατάλληλους επαγγελματίες μπορεί να υπάρξει μείωση ή και εξάλειψη των προβλημάτων αυτών.
Ο κοινωνικός λειτουργός και ο ψυχολόγος θα πρέπει να υποστηρίζουν και να ενθαρρύνουν τους αποφυλακισμένους στον κοινωνικό, ψυχολογικό και συναισθηματικό τομέα, κρατώντας την πρέπουσα επαγγελματική στάση. Ακόμη, θα πρέπει να τους ενθαρρύνουν να συμμετέχουν σε όλες τις δραστηριότητες οι οποίες ενδυναμώνουν την προσωπικότητα και ενισχύουν την αυτοπεποίθησή τους.
Οι συμβουλευτικές υπηρεσίες έχουν ως κύριο στόχο την υποστήριξη και προετοιμασία σε όλους τους τομείς των ατόμων που έχουν αποφυλακιστεί είτε είναι ενήλικοι είτε είναι ανήλικοι. Το σημαντικότερο είναι η ομαλή επανένταξή τους στην κοινωνία. Με βάση αυτό, ο ρόλος του κοινωνικού λειτουργού και του ψυχολόγου είναι υψίστης σημασίας και όλοι οι φορείς που συμβάλλουν στην υποστήριξη των κοινωνικά ευπαθών ομάδων, έχουν αυτές τις ειδικότητες για την κάλυψη των αναγκών σε όλους τους τομείς. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι στη χώρα μας τα προγράμματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης είναι λίγα και ελλιπή, επομένως θα πρέπει να εμπλουτιστούν και να πολλαπλασιαστούν.
Στόχος των συμβουλευτικών υπηρεσιών είναι:
- Να σχεδιάζουν και να υλοποιούν προγράμματα τα οποία αφορούν την εκπαίδευση και την επαγγελματική αποκατάσταση τόσο των ατόμων που έχουν αποφυλακιστεί, όσο και των ατόμων που βρίσκονται έγκλειστοι.
- Να μελετούν και να υποβάλλουν προτάσεις με σκοπό τη δημιουργία ενός θεσμικού πλαισίου το οποίο θα συμβάλει στην πρόληψη της παραβατικότητας και στην ομαλή ένταξη των ατόμων που έχουν αποφυλακιστεί στην ευρύτερη κοινωνία.
- Να μελετούν και να υποβάλλουν προτάσεις οι οποίες θα συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της εγκληματικότητας.
- Να ενημερώνουν έγκυρα τα άτομα που έχουν αποφυλακιστεί σχετικά με τα νομικά και κοινωνικά θέματα και να τους παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη τόσο σε αυτούς, όσο και στο οικογενειακό περιβάλλον τους.
- Να συμβάλλουν στην υποστήριξη και στην επαγγελματική κατάρτιση των ανήλικων παραβατών μέσω ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
- Να ενημερώνουν τους αποφυλακισμένους για την υφισταμένη κατάσταση στην αγορά εργασίας και τις συνθήκες που επικρατούν και να αναπτύσσουν συνεργασίες με τους αρμόδιους φορείς στον τομέα της απασχόλησης.
- Να δημιουργηθούν επιχειρήσεις οι οποίες θα βρίσκονται υπό την εποπτεία του κρατικού μηχανισμού και θα προσλαμβάνουν αποφυλακισμένους, συμβάλλοντας στην επαγγελματική τους αποκατάσταση.
- Να προωθούν το αίσθημα της αλληλεγγύης και του εθελοντισμού, ενημερώνοντας και ευαισθητοποιώντας την ευρύτερη κοινωνία για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φυλακισμένοι.
- Να ενθαρρύνουν τη δημιουργία εθελοντικών οργανώσεων οι οποίες μέσα από την υλοποίηση προγραμμάτων θα συμβάλλουν στην εξάλειψη και αντιμετώπιση του φαινομένου της κοινωνικής απομόνωσης των ευάλωτων κοινωνικά ομάδων.
Η συμβουλευτική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον θεραπευτή και τον θεραπευόμενο βασίζεται σε ορισμένες ιδιότητες, όπως είναι η εμπιστοσύνη η οποία δημιουργεί ένα ευχάριστο και ασφαλές περιβάλλον, το οποίο συμβάλλει στην καλύτερη εξέλιξη και αποτελεσματικότητα. Ο ψυχολόγος και ο κοινωνικός λειτουργός είναι πρόσωπα που εκτιμούν και σέβονται την προσωπικότητα του θεραπευόμενου, καθώς δημιουργούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις ισότητας. Τα βήματα της αποτελεσματικής συμβουλευτικής σχέσης στηρίζονται στην πλήρη συνεργασία τους. Αυτό σημαίνει ότι ο ειδικός πρέπει να ωθήσει τον αποφυλακισμένο να αναγνωρίσει και να αντιληφθεί τα λάθη των πράξεών του και να αλλάξει συμπεριφορά. Δυστυχώς όμως, πολλές φορές δεν μπορούν να καταλάβουν πόσο σημαντική είναι αυτή η διαδικασία και για ποιο λόγο γίνεται, γι’ αυτό ο ειδικός οφείλει να υπενθυμίζει τη σημαντικότητα αυτής της σχέσης.
Βιβλιογραφία
- Γιαννοπούλου Δ., Μητσάκου Ε. & Ντελλή Δ. Πάτρα (2015) Πτυχιακή εργασία
Κοινωνικός Αποκλεισμός Αποφυλακισμένων - Σφάκτου Π., (2016) Μετά την φυλακή τι; “Επαγγελματική επανένταξη πρώην φυλακισμένων” MAXMAG
- Κουντούρης Κ., (2020) Τίμιοι Παράνομοι:Ένα παράθυρο επικοινωνίας των φυλακισμένων με τον έξω κόσμο, vice
Γεννήθηκε στην Αθήνα και μεγάλωσε στη Ναύπακτο. Είναι τριτοετής φοιτήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις στην Πάφο ενώ έχει και πτυχίο στο πιάνο. Στον ελεύθερό της χρόνο ασχολείται με τον αθλητισμό, διαβάζει λογοτεχνικά βιβλία, παίζει πιάνο και ερασιτεχνικά κιθάρα.
