Το έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων

Της Παναγιώτας Προβατά, 

Η εμπορία ανθρώπων, ή αλλιώς human trafficking, αποτελεί ένα ραγδαία εξελισσόμενο φαινόμενο, αναγνωριζόμενο διεθνώς ως μορφή σύγχρονης δουλείας, αφού ουσιαστικά είναι μια εξελιγμένη μορφή σκλαβιάς, όπως τη γνωρίζουμε και όπως συνήθιζε να εμφανίζεται σε προγενέστερες εποχές. Μετά την εμπορία όπλων και ναρκωτικών, αποτελεί την τρίτη πιο επικερδή μορφή εμφάνισης του διασυνοριακού οργανωμένου εγκλήματος με σοβαρές και επιζήμιες συνέπειες στην οικονομική και κοινωνική ζωή των χωρών, στις οποίες λαμβάνει χώρα η εγκληματική αυτή δραστηριότητα. Πρόκειται για ένα ιδιαζόντως ειδεχθές έγκλημα που παραβιάζει κατάφωρα τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως την ελευθερία και την αυτονομία του ατόμου και καταπατά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Για την καταπολέμηση της μείζονος εγκληματικής αυτής δραστηριότητας έχει ορισθεί ένα σαφές νομοθετικό πλαίσιο, τόσο σε διεθνές και ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, στο κάθε κράτος-μέλος. Βασικό κείμενο για την αντιμετώπιση της εμπορίας ανθρώπων σε διεθνές επίπεδο είναι η σύμβαση κατά του υπερεθνικού και οργανωμένου εγκλήματος που υπογράφηκε στο Παλέρμο το 2000, η οποία συμπληρώνεται από το «Πρωτόκολλο για την Πρόληψη, Καταστολή και Τιμωρία της Διακίνησης Προσώπων και ιδιαίτερα των Γυναικών και των Παιδιών». Στο εν λόγω Πρωτόκολλο παρέχεται σαφής ορισμός για το έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων και αναφέρονται οι ποινικές κυρώσεις κατά αυτού. Η νομική προστασία συμπληρώνεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο από τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, η οποία τέθηκε σε ισχύ την 1^η Φεβρουαρίου του 2008. Αξίζει να σημειωθεί ότι επιπρόσθετη προστασία παρέχει το άρθρο 4 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, σύμφωνα με την ερμηνεία του άρθρου από το ΕΔΔΑ στην υπόθεση Rantsev κατά Κύπρου και Ρωσίας της 7^η Ιανουαρίου 2010, το οποίο προβλέπει την απαγόρευση της δουλείας και της καταναγκαστικής εργασίας. Κατά το ΕΔΔΑ, η εμπορία ανθρώπων και η δουλεία έχουν κοινούς σκοπούς εκμετάλλευσης, απορρέουν από την εξουσία που ασκεί ο άνθρωπος πάνω σε άλλον άνθρωπο και συνοδεύονται από έντονο περιορισμό της ελευθερίας των θυμάτων και χρήση βίας κατ’ αυτών, με αποτέλεσμα το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 4 της ΕΣΔΑ να επεκτείνεται και στην εμπορία ανθρώπων.Σύμφωνα με τον ορισμό που περιέχεται στο Πρωτόκολλο της Σύμβασης για το Οργανωμένο Έγκλημα του ΟΗΕ, εμπορία ανθρώπων είναι η εγκληματική δραστηριότητα που περιλαμβάνει τη στρατολόγηση, μεταφορά, απόκρυψη ή αποδοχή προσώπων με τη χρήση απειλής, βίας ή άλλων μέσων εξαναγκασμού, απαγωγής, απάτης, κατάχρησης εξουσίας, εκμετάλλευσης της ευάλωτης θέσης του θύματος, καθώς και με παροχή ή λήψη αμοιβής, ώστε να επιτευχθεί η συναίνεση προσώπου που έχει εξουσία πάνω σε άλλο, με σκοπό την εκμετάλλευση του ατόμου. Η έννοια της ευάλωτης θέσης όπως γίνεται σε πολλές περιπτώσεις δεκτή από τη νομολογία των δικαστηρίων περιλαμβάνει την ανάγκη του θύματος για εργασία χωρίς παράλληλα με την ανάγκη για εργασία να απαιτούνται και άλλες προϋποθέσεις λόγω των οποίων το θύμα στερείται εκ των πραγμάτων την ελευθερία του, όπως η απόλυτη ένδεια και η αδυναμία συνεννόησης με τις αρχές. Η ευάλωτη αυτή θέση προκύπτει όταν το θύμα δεν έχει καμία πραγματική δυνατότητα λόγω της θέσης του αυτής να αποφύγει την εκμετάλλευση. Οι συνηθέστερα εμφανιζόμενες μορφές εκμετάλλευσης είναι η εκπόρνευση ή άλλες μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης, η καταναγκαστική εργασία και δεσμευτική εργασία λόγω χρέους, η οικιακή δουλεία, το εμπόριο οργάνων, η εξώθηση στη συρράξεις και η καταναγκαστική στρατολόγηση παιδιών σε ένοπλες συρράξεις. Άλλες μορφές εμφάνισης του human trafficking είναι το εμπόριο βρεφών για παράνομες υιοθεσίες και ο εξαναγκασμός σε  τέλεση γάμου.

Άνθρωποι που ζουν συνήθως κάτω από τα όρια της φτώχειας και είναι γενικότερα οικονομικά αποκλεισμένοι, αλλά και άνθρωποι που έχουν υποστεί ένοπλες συγκρούσεις στη χώρα τους είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στο να πέσουν θύματα της εμπορίας ανθρώπων. Η ζήτηση μάλιστα στις πλουσιότερες χώρες και στις αστικές περιοχές για φθηνό εργατικό δυναμικό εντείνει το φαινόμενο της εμπορίας ανθρώπων. Ειδικότερα για τα παιδιά, λόγω της εγγενούς ευαλωτότητάς τους και της αδυναμίας επαρκούς αυτοπροστασίας, αποτελούν συχνότατα θύματα είτε σεξουαλικής εκμετάλλευσης είτε καταναγκαστικής εργασίας, ζώντας σε συνθήκες πλήρους εξαθλίωσης, όπως άλλωστε συμβαίνει με όλα τα θύματα εμπορίας ανθρώπων. Μια πρακτική των σωματεμπόρων προκειμένου να δυσχεραίνουν τον εντοπισμό των θυμάτων και να αποκλείσουν τις όποιες δυνατότητες επικοινωνίες με τυχόν συγγενείς τους, μεριμνούν για τη μεταφορά και την εγκατάσταση των ατόμων σε χώρες πολύ πιο απομακρυσμένες από τον τόπο προέλευσής τους .

Σε εθνικό επίπεδο, το νομοθετικό πλαίσιο για την εμπορία ανθρώπων σκιαγραφεί ο νόμος 3064/2002, ενώ πέρα από τον συγκεκριμένο νόμο η εμπορία ανθρώπων τυποποιείται και στον Ελληνικό Ποινικό Κώδικα ως αυτοτελές ποινικό αδίκημα, στο άρθρο 323^Α, νομοθετήματα που εναρμονίζονται με το ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο για την εμπορία ανθρώπων. Με το άρθρο 323^Α του Ποινικού Κώδικα, η εμπορία ανθρώπων αναδεικνύεται πλέον σε βαρύτατο κακούργημα, τιμωρούμενο με την ποινής της κάθειρξης, ενώ αν διακρίνεται από το αποτέλεσμα της βαριάς σωματικής βλάβης ή του θανάτου του θύματος απειλείται η ποινή της ισόβιας κάθειρξης. Η ίδια ποινή απειλείται σύμφωνα με τον Ποινικά Κώδικα σε περίπτωση που το θύμα της εμπορίας ανθρώπων είναι ανήλικος. Αξίζει να σημειωθεί ότι για να στοιχειοθετηθεί το έγκλημα του 323^Α δεν είναι προαπαιτούμενη η απόπειρα εκμετάλλευσης του θύματος, αλλά αρκεί να υπάρχει ο σκοπός εκμετάλλευσης εκ μέρους του δράστη. Περαιτέρω προστασία κατά της εμπορίας ανθρώπων παρέχουν οι συνταγματικές διατάξεις και ειδικότερα το άρθρο 2, παράγραφος 1 του Συντάγματος που προστατεύει την ανθρώπινη αξία και το άρθρο 7, παράγραφος 2 που απαγορεύει τα βασανιστήρια και την εν γένει απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση.

Το έννομο αγαθό που προσβάλλει το έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων είναι η προσωπική ελευθερία του θύματος, γι’ αυτό και στον Ελληνικό Ποινικό Κώδικα εντάσσεται στο κεφάλαιο των εγκλημάτων που πλήττουν την ελευθερία του ατόμου. Δεδομένου ότι το έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων μπορεί να τελεστεί από οποιονδήποτε ανήκει στην κατηγορία των κοινών εγκλημάτων. Επιπροσθέτως ανήκει στην κατηγορία των υπαλλακτικώς μικτών εγκλημάτων, καθώς μπορεί να πραγματωθεί με καθέναν ξεχωριστά από τους περιγραφόμενους στον νόμο τρόπους τέλεσης (στρατολόγηση, απαγωγή, μεταφορά, παράνομη κατακράτηση, υπόθαλψη, παραλαβή ή παράδοση με σκοπό την εκμετάλλευση), αλλά αν πραγματωθεί ταυτόχρονα με περισσότερους τρόπους, μόνο ένα έγκλημα θα στοιχειοθετηθεί και όχι πλείονα, όσοι είναι δηλαδή και οι τρόποι τέλεσης. Ανήκει τέλος στα εγκλήματα υπερχειλούς υποκειμενικής υποστάσεως, καθώς προκειμένου στοιχειοθετηθεί, ο δράστης, πέραν των αναφερόμενων στο νόμο στοιχείων, πρέπει να έχει σκοπό εκμετάλλευσης του θύματος.Οι συνέπειες της εγκληματικής αυτής δραστηριότητας είναι καταστροφικές για τα θύματα. Τα θύματα υφίστανται σωματική και ψυχική εξάντληση, ενώ ζουν καθημερινά υπό τον φόβο της απειλής της ζωής τους. Ειδικότερα τα παιδιά αδυνατούν να έχουν μια φυσιολογική παιδική ηλικία, πράγμα που μακροπρόθεσμα έχει επιπτώσεις στην ομαλή ανάπτυξή τους και στην εκπαίδευση που θα έπρεπε να λαμβάνουν υπό άλλες συνθήκες. Παρά τη νομοθετική πρόβλεψη για την αντιμετώπιση του human trafficking και τις συντονισμένες προσπάθειες που έχουν γίνει σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο για την εξάλειψή του, η εμπορία ανθρώπων είναι ένα φαινόμενο που εξακολουθεί να πλήττει τις ανθρώπινες κοινωνίες και το οποίο δεν θα πάψει να υπάρχει όσο διαιωνίζονται οι συνθήκες φτώχειας που τρέφουν το συγκεκριμένο έγκλημα και όσο πολλές χώρες ολιγωρούν για την αντιμετώπισή του και δεν προβαίνουν στη λήψη των απαραίτητων μέτρων για την καταπολέμησή του.

ΠΗΓΕΣ

• http://www.crimetimes.gr/%CE%B5%CE%BC%CF%80%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CE%B1%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%8E%CF%80%CF%89%CE%BD-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE-%CE%B5%CE%BA%CE%BC%CE%B5%CF%84/
• http://www.crimetimes.gr/%CF%84%CE%BF-trafficking-%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%82-%CE%B1%CE%AF%CE%B8%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CF%82-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD-%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%B1/
• http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=217&Itemid=215&lang
• https://op.europa.eu/webpub/eca/special-reports/human-trafficking-09-2017/el/
• https://www.lawspot.gr/nomika-nea/emporia-anthropon-me-skopo-tin-ergasiaki-ekmetalleysi-etisia-ekthesi-toy-symvoylioy-tis
• https://socialpolicy.gr/2016/10/trafficking-%CE%BF%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%AF.html

Παναγιώτα Προβατά

Είναι 20 χρονών και σπουδάζει στη Νομική Σχολή Αθηνών. Έχει λάβει μέρος σε προσομοιώσεις και συνέδρια σχετικά με το αντικείμενο των σπουδών της. Αγαπάει την ανάγνωση βιβλίων, τη μουσική, τα ταξίδια, τις θεατρικές παραστάσεις και τις συναυλίες και γνωρίζει αγγλικά και γαλλικά. Αυτή την περίοδο εργάζεται στον τομέα προώθησης προϊόντων, ενώ στον ελεύθερο χρόνο ασχολείται με τον αθλητισμό και ειδικότερα το στίβο, στο χώρο του οποίου έχει συμμετάσχει σε αγώνες και εθελοντικές δράσεις.