Πρώτες Βοήθειες… για τα καλοκαιρινά απρόοπτα (Μέρος Α’)

Της Χριστίνας Υφαντή,

Βουνό ή θάλασσα, πεζοπορία ή θαλάσσια σπορ, ξεκούραση σε πολυτελές γραφικό θέρετρο ή περιπετειώδης απόδραση στη φύση; Όποια και να είναι η επιλογή μας για το φετινό καλοκαίρι, οι κίνδυνοι που μπορεί να απειλήσουν την υγεία μας κατά τη διάρκεια των διακοπών ελλοχεύουν συνεχώς. Γι’ αυτό και η γνώση και η ορθή εφαρμογή παροχής πρώτων βοηθειών αποτελούν απαραίτητα όπλα που ο κάθε ταξιδιώτης οφείλει να συμπεριλάβει στην καλοκαιρινή φαρέτρα του, έτσι ώστε με ψυχραιμία, αυτοέλεγχο και λογική να ενεργήσει εφαρμόζοντας τους κατάλληλους χειρισμούς σε μία κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να παρέχει άμεση φροντίδα στον τραυματία συνάνθρωπό του μέχρι την παρέμβαση του ειδικού ιατρού.

Τα περιστατικά που αναλύονται παρακάτω μέσω της διαδικασίας της ενσυναίσθησης προσομοιώνουν επείγουσες καταστάσεις που χρήζουν έγκαιρης αντιμετώπισης από τον απλό πολίτη, ο οποίος διαθέτοντας την απαραίτητη πρακτική γνώση πρώτων βοηθειών καλείται να ενεργήσει με τρόπο τέτοιο, ώστε να διευκολύνει την άσκηση της Επείγουσας Ιατρικής και πρωτίστως να σώσει τη ζωή του συνανθρώπου του.

Εξερευνώντας τη φύση ως περιηγητές σε μια πεζοπορία στο δρυμό

Φανταστείτε ότι μια ηλιόλουστη καλοκαιρινή ημέρα του Ιουλίου αποφασίζετε με τον κολλητό σας φίλο να οργανώσετε μια ημερήσια πεζοπορία στον Εθνικό Δρυμό της «Ζεστής Κοιλάδας», τη Βάλια Κάλντα. Μετά από ώρες ασταμάτητης πεζοπορίας κάτω από τον καυτό ήλιο του μεσημεριού και με υγρασία σε επίπεδο μεγαλύτερο από 70%, ο φίλος σας πλήρως εξουθενωμένος παραπονιέται για έντονη κεφαλαλγία, ζάλη, ναυτία, έμετο, γενικευμένη ατονία και μυικές κράμπες στα κάτω άκρα του, ενώ ταυτόχρονα παρατηρείτε ότι το δέρμα του είναι ερυθρό, ξηρό και αφυδατωμένο, χωρίς εφίδρωση. Με μια ταχύτατη εκτίμηση της γενικής κατάστασής του, συνειδητοποιείτε ότι η θερμοκρασία του σώματός του είναι αυξημένη, παρουσιάζει ταχυκαρδία και βρίσκεται σε ανησυχία και διανοητική σύγχυση, οριακά πριν την απώλεια των αισθήσεών του. Πώς ενεργείτε;

Υποψιάζεστε ότι πρόκειται για ηλίαση, μια διαταραχή μετά την πολύωρη έκθεση στον ήλιο χωρίς τα απαραίτητα μέτρα προστασίας της κεφαλής και του αυχένα. Είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι η ύπαρξη υγρασίας δυσχεραίνει την εξάτμιση του ιδρώτα και άρα και την αποβολή θερμότητας από το σώμα και καθιστά ακόμη πιο επείγουσα την κατάσταση υγείας του πάσχοντα.

• Τοποθετήστε τον φίλο σας πάνω στους μηρούς σας σε ημικαθιστή θέση, εφόσον διαθέτει ακόμη τις αισθήσεις του, κάτω από το πλησιέστερο δέντρο με σκιά σε όσο το δυνατόν περισσότερο δροσερό μέρος.
• Αφαιρέστε σταδιακά τα ρούχα του.
• Τοποθετήστε του κρύες κομπρέσες ή εναλλακτικά βρεγμένα πανιά ή ρούχα από το διπλανό ρυάκι πρωτίστως στον αυχένα και το μέτωπο και αν κρίνετε ότι η κατάσταση είναι σοβαρή, σκεπάστε τον με βρεγμένα ρούχα.
• Χορηγήστε του δροσερό νερό, εφόσον δεν έχει κάνει έμετο.

Αρκετά λεπτά αργότερα, διακρίνοντας στο βάθος του πεδίου ορατότητάς σας το πλησιέστερο καταφύγιο, αποφασίζετε βιαστικά να ζητήσετε βοήθεια, αλλά και κρύες κομπρέσες περπατώντας μέχρι εκεί. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, ακουμπάτε τη ράχη του φίλου σας πάνω στο σακίδιό σας στον κορμό του σκιερού δέντρου, με τα κάτω άκρα του να βρίσκονται πάνω σε έναν πυκνό θάμνο. Ικανοποιημένοι με τον εαυτό σας που εξασφαλίσατε στον φίλο σας ένα αναπαυτικό μέρος για τα πόδια του και που κατορθώσατε να τον ενυδατώσετε επιτυχώς, ξεκινάτε την πορείας σας προς το καταφύγιο. Μετά από 30- 40 λεπτά περίπου, επιστρέφετε μαζί με έναν ειδικό από μια εθελοντική ομάδα διάσωσης που έτυχε να επισκεφτεί το καταφύγιο και μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα σας περιμένει.

Ο φίλος σας διαμαρτύρεται για έντονη κεφαλαλγία, ζάλη, ναυτία και έμετο και μεταλλική γεύση στο στόμα, ενώ παράλληλα διαπιστώνετε ότι είναι πλέον κάθιδρος, η όρασή του είναι διαταραγμένη, έχει ταχυκαρδία και δύσπνοια και στην αριστερή γαστροκνημία του παρατηρείται τοπικά σημεία φλεγμονής, δηλαδή άλγος, ερυθρότητα, τοπική αύξηση της θερμοκρασίας και οίδημα και δύο μικρές οπές. Πώς ενεργείτε;

Θυμωμένοι με τον εαυτό σας για την απερίσκεπτη και βιαστική απόφασή σας να βρείτε «φυσικό μαξιλάρι» για τα πόδια του φίλου σας, κατά πάσα πιθανότητα συνειδητοποιείτε ότι έχει υποστεί δάγκωμα φιδιού.

• Προσπαθείτε να ηρεμήσετε και να καθησυχάσετε τον ανήσυχο και στρεσαρισμένο φίλο σας.
• Ξαπλώστε τον και ακινητοποιήστε τον.
• Τοποθετήστε το τραυματισμένο αριστερό άκρο του σε ύψος χαμηλότερο από αυτό της καρδιάς.
• Φροντίστε μαζί με τα μέλη της ομάδας διάσωσης για την άμεση μεταφορά του στο καταφύγιο, ώστε να δεχτεί επιμελή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, συμπεριλαμβανομένης της άμεσης χορήγησης αντιοφικού ορού.
• Παροτρύνετε τον φίλο σας να δώσει μια όσο το δυνατόν πιο ενδελεχή περιγραφή του φιδιού.
• Μη δέσετε το τραυματισμένο μέλος, μην επιχειρήσετε να ρουφήξετε το δηλητήριο, μη χαράξετε το σημείο του δαγκώματος.

Είναι ανάγκη να τονιστεί ότι τα μοναδικά δηλητηριώδη φίδια που θα συναντήσουμε στην Ελλάδα είναι οι οχιές, φίδια με τριγωνικό κεφάλι, γυαλιστερό χρώμα, σχιστά μάτια και χαρακτηριστική τεθλασμένη γραμμή στη ράχη τους. Σε περίπτωση που η οχιά αφήσει το δηλητήριό της στον πάσχοντα, δημιουργούνται δύο χαρακτηριστικές οπές. Το δηλητήριο έχει νευροτοξική και κυτταροτοξική δράση, διαταράσσοντας ταυτόχρονα και την πηκτικότητα του αίματος.

Ανέμελοι μακριά από τους ρυθμούς της καθημερινότητας

Μεταφερθείτε τώρα νοερά σε ένα κάμπινγκ κάπου στην τοποθεσία Ικαρία, εκεί που οι ρυθμοί είναι πιο αργοί και η αγχώδης πραγματικότητα των μεγαλουπόλεων φαντάζει σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Κάτω από τη σκιά των δέντρων, λοιπόν, βυθισμένοι μέσα σε μια αιώρα, απολαμβάνετε τη δύση του ηλίου με ένα βιβλίο στο χέρι, οριακά έτοιμοι να κοιμηθείτε. Τίποτα δε θυμίζει τοπίο στο οποίο θα μπορούσε μια επείγουσα κατάσταση να εξελιχθεί. Καθώς ετοιμάζεστε να πάρετε έναν υπνάκο, ένα ασταμάτητο βουητό ηχεί στα αυτιά σας και ξαφνικά ξυπνάτε από ένα ενοχλητικό αίσθημα ελαφρού άλγους και κνησμού στον δεξιό πήχυ σας. Ανοίγετε τα μάτια και βλέπετε μια ερυθρή περιοχή με ένα μικροσκοπικό μαύρο στίγμα στο κέντρο. Πώς θα το αντιμετωπίζατε;

Προφανώς πρόκειται για ένα τσίμπημα από μέλισσα, ένα περιστατικό αρκετά σύνηθες που δεν πρέπει να μας ανησυχεί ιδιαιτέρως. Αποκλείουμε την περίπτωση το τσίμπημα να προήλθε από σφήκα, καθώς οι μέλισσες είναι αυτές που αφήνουν το κεντρί τους στην περιοχή του τσιμπήματος.

• Διατηρείτε την ψυχραιμία σας.
• Αναζητάτε ένα επίπεδο αντικείμενο (π.χ. μια κάρτα ή ένα κέρμα), εφαρμόζετε οριζόντιες κινήσεις γύρω από το σημείο του τσιμπήματος και προσπαθείτε να απομακρύνετε το κεντρί.
• Πλένετε την περιοχή με νερό και σαπούνι.
• Αφαιρείτε από πάνω σας κοσμήματα.
• Τοποθετείτε ψυχρά επιθέματα.
• Επαλείφετε με αντιισταμινική αλοιφή.

Ευτυχώς σταθήκατε τυχεροί για δύο λόγους. Αρχικά, μια γρήγορη ανάμνηση της παιδικής ηλικίας σας ανάλογου τσιμπήματος από μέλισσα έρχεται γρήγορα στη θύμησή σας και συνειδητοποιείτε ότι ήταν αυτή που σας οδήγησε στην ορθή διάγνωση και στη διατήρηση της ψυχραιμίας σας. Δεύτερον, ευτυχώς δεν παρουσιάστηκε ήπια αλλεργική αντίδραση. Διαφορετικά, συμπτώματα και σημεία, όπως αδιαθεσία, ζάλη, ναυτία, έμετος, οίδημα, δυσκολία στην αναπνοή θα σας οδηγούσαν οπωσδήποτε στον αγροτικό ιατρό.

Μερικές ώρες αργότερα, καθώς σουρουπώνει, αποφασίζετε πλέον με την παρέα σας να περάσετε το βράδυ σας διασκεδάζοντας σε ένα από τα φημισμένα πανηγύρια της Ικαρίας. Μετά από ώρες ατελείωτου χορού και κυρίως άφθονου ποτού, κάποια στιγμή τα ξημερώματα, ένας φίλος σας από την παρέα αρχίζει να παρουσιάζει σοβαρά συμπτώματα και σημεία. Συγκεκριμένα, αδυνατεί να ελέγξει την συμπεριφορά του, παρουσιάζει μυική αταξία, υπογλυκαιμία και υποθερμία, η αναπνοή του είναι βαθιά και ρεγχώδης, δυσκολεύεται να συντονίσει τον λόγο του και παρουσιάζει δυσαρθρία και διπλωπία, είναι υπνηλικός και οριακά λίγο πριν χάσει τις αισθήσεις του σε κωματώδη κατάσταση. Πώς θα ενεργούσατε;

Προφανώς η κατανάλωση αλκοόλ έχει ξεπεράσει κατά πολύ τα φυσιολογικά όρια στα οποία μπορεί ο οργανισμός του να αντεπεξέλθει, κατάσταση που σας θέτει αντιμέτωπους με μία πιθανή δηλητηρίαση από οινόπνευμα.

• Ο φίλος σας βρίσκεται οριακά στα πρόθυρα υπογλυκαιμικού σοκ το οποίο οφείλουμε ταχύτατα να αντιμετωπίσουμε με τη χορήγηση γλυκών ροφημάτων, όπως ζαχαρόνερο ή αναψυκτικό με ζάχαρη, όσο και αν σας φαίνεται περίεργο.
• Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η υποθερμία του, σκεπάζουμε τον πάσχοντα φίλο μας, ώστε να τον διατηρήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο ζεστό γίνεται.

Αρμενίζοντας στα πέλαγα με το ιδιωτικό σκάφος  

Φανταστείτε ότι μια ζεστή καλοκαιρινή Κυριακή βρίσκεστε οικογενειακώς στο εξοχικό σπίτι σας στην Κεφαλονιά και αποφασίζετε με το ιδιωτικό σκάφος σας να σαλπάρετε κάνοντας τον γύρο του νησιού. Φυσικά, φροντίζετε να εφοδιαστείτε με τρόφιμα και ποτά για ολόκληρη την ημέρα. Ύστερα από πολλά μίλια ταξιδιού και ένα πλουσιοπάροχο μεσημεριανό γεύμα, σταματάτε δίπλα σε μια παραλία αρκετά μακριά από την ακτή, ώστε το σκάφος σας να μην αποτελεί κίνδυνο για τους λουόμενους και ταυτόχρονα να μπορέσετε να απολαύσετε τη βουτιά στα κρύα βαθιά νερά της Ιόνιας θάλασσας.

Έτσι, ο μεσήλικας πατέρας σας, αψηφώντας το γεγονός ότι δεν έχει παρέλθει ούτε μισή ώρα από το πέρας του μεσημεριανού και με υπερβολική εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του, αποφασίζει να κάνει μια βουτιά στη θάλασσα και να κολυμπήσει κατά μήκος της ακτογραμμής. Ταυτόχρονα, ο μεγάλος αδερφός σας, έχοντας ήδη εξοπλιστεί με την κοντομάνικη στολή και τη φιάλη κατάδυσής του, καταδύεται ταχύτατα κολυμπώντας βαθιά και προς την αντίθετη κατεύθυνση από τον πατέρα σας, ώστε να εξερευνήσει τον βυθό.

Και ενώ τα πρώτα δέκα λεπτά, όλα βαίνουν ομαλά, παρακολουθώντας τον πατέρα σας αμέριμνο να κολυμπά, η τύχη φαίνεται ότι δεν είναι σήμερα με το μέρος σας. Ξαφνικά, βλέπετε τον αδερφό σας να βγαίνει έντρομος προς την επιφάνεια της θάλασσας και σπεύδετε να τον βοηθήσετε να εισέλθει μέσα στο κατάστρωμα του σκάφους. Ο αδερφός σας παραπονιέται για ένα ελαφρύ αίσθημα κεφαλαλγίας, γενικευμένης αδυναμίας και δύσπνοιας, ενώ παράλληλα παρατηρείτε γύρω από τον αγκώνα του μια ερυθρή περιοχή σε σχήμα πλοκαμιού με κνησμό και καυστικό άλγος, όπως χαρακτηριστικά ο ίδιος σας περιγράφει. Τι θα μπορούσε να είναι; Πώς θα αντιμετωπίζατε αυτό το συμβάν;

Η κλινική εικόνα ταιριάζει με ένα πιθανό τσίμπημα από μέδουσα και ο καυστικός πόνος για τον οποίο διαμαρτύρεται ο αδερφός σας οφείλεται στις τοξίνες που εκλύονται από τα πλοκάμια της μέδουσας.

• Ρίξτε έναν κουβά στη θάλασσα και γεμίστε τον με θαλασσινό νερό.
• Ξεπλύνετε την περιοχή του τσιμπήματος με αρκετό θαλασσινό νερό.
• Μη χρησιμοποιήσετε νερό βρύσης και μην προκαλείτε τριβή στην τραυματισμένη περιοχή.
• Φορέστε γάντια και με ιδιαίτερη προσοχή φροντίστε να απομακρύνετε τα πλοκάμια της μέδουσας από το δέρμα του αδερφού σας.
• Εφαρμόστε μια επάλειψη με αλοιφή αντιισταμινική ή κορτιζονούχο.
• Σπεύστε προς ανεύρεση ιατρικής βοήθειας στην περίπτωση που ο πάσχων παρουσιάσει αλλεργική αντίδραση.

Μισή ώρα μετά το ατυχές συμβάν του αδερφού σας, παρατηρείτε τον πατέρα σας να επιστρέφει κολυμπώντας πίσω στο σκάφος και καθώς ετοιμάζεται να φτάσει για να επιβιβαστεί και πάλι στο κατάστρωμα, ξαφνικά τον βλέπετε να βυθίζεται και με δυσκολία να προσπαθεί να διατηρηθεί στην επιφάνεια της θάλασσας. Τι περιστατικό καλείστε τώρα να αντιμετωπίσετε;

Προφανώς και έχετε έρθει αντιμέτωποι με έναν επικείμενο πνιγμό που παρ’ ολίγο να συνέβαινε μετά την εμβύθιση του πατέρα σας στο νερό.

• Ποτέ δεν πλησιάζετε το άτομο που πνίγεται, διότι διατρέχετε σοβαρό κίνδυνο να παρασυρθείτε και εσείς, αλλά διατηρείτε κάποια απόσταση ασφαλείας.
• Εφόσον στην συγκεκριμένη περίπτωση βρίσκεστε πάνω στο σκάφος σε μια ασφαλή απόσταση, ρίξτε ένα σωσίβιο ή ένα στρώμα θαλάσσης ή έστω κάποιο αντικείμενο, ώστε ο άτυχος πατέρας σας να κρατηθεί στην επιφάνεια και φροντίστε με ομαλές κινήσεις να τον έλξετε με ασφάλεια προς το μέρος του σκάφους, με σκοπό να τον επαναφέρετε στο κατάστρωμα.
• Αν παρατηρήσετε ότι ο πατέρας σας είναι αναίσθητος εντελώς, ξεκινήστε άμεσα καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση:

• Ελέγχετε εάν αντιδρά, διαφορετικά ακολουθείτε τα παρακάτω βήματα.
• Τοποθετείτε τον πατέρα σας σε ύπτια θέση πάνω σε σκληρή επιφάνεια.
• Απελευθερώνετε τον αεραγωγό του, εφαρμόζοντας έκταση της κεφαλής και ανύψωση στο πηγούνι.
• Ελέγχετε, μέσω των αισθήσεων της αφής, της όρασης και της ακοής, για 10 δευτερόλεπτα εάν η αναπνοή του είναι φυσιολογική. Εάν ναι, τον τοποθετείτε σε θέση ανάνηψης, διαφορετικά, ακολουθείτε τα παρακάτω βήματα.
• Εφαρμόζετε 30 θωρακικές συμπιέσεις.
• Δίνετε 2 εμφυσήσεις, απέχοντας κάποιο χρονικό διάστημα η μία από την άλλη, ώστε να γίνει αποτελεσματικά η εκπνοή.
• Επαναλαμβάνετε το σχήμα: 30 συμπιέσεις – 2 εμφυσήσεις.
• Έχετε φροντίσει να καλέσετε βοήθεια.
• Μόλις ο πατέρας σας συνέλθει, τον τοποθετείτε σε θέση ανάνηψης.
• Λόγω υποθερμίας, διατηρήστε τον στεγνό και ζεστό σκεπάζοντάς τον.
• Ακόμη και μετά την ανάκτηση των αισθήσεών του, αναζητήστε τη βοήθεια ενός ειδικού ιατρού λόγω του γεγονότος ότι διατρέχει κίνδυνο εμφάνισης σοβαρών επιπλοκών από δευτεροπαθή πνιγμό.

Συνεχίζεται…