Της Νεφέλης Κανέλλου,
Το Κασμίρ είναι μία περιοχή στην Ασία, η οποία, εδώ και δεκαετίες, αποτελεί αντικείμενο συγκρούσεων και εντάσεων, με αντίκτυπο τόσο στην άμεση περιφέρειά του, όσο και στην ευρύτερη διεθνή κοινότητα. Αν και κάθε φορά γίνονται προσπάθειες για την ειρηνική επίλυση των διαφορών, η εμπλοκή τριών χωρών στην εν λόγω περιοχή, καθιστούν τη συνεννόηση και τη συνύπαρξη εξαιρετικά δύσκολη.
Όταν μιλάμε για το Κασμίρ, μιλάμε για το τμήμα εκείνο βορειοδυτικά της ινδικής υποηπείρου. Η περιοχή αυτή τελεί υπό τρεις διαφορετικές διοικήσεις: το Τζαμού και Κασμίρ, το οποίο περιλαμβάνει την κοιλάδα Κασμίρ, το Τζαμού και το Λαντάκ και βρίσκεται υπό ινδική διοίκηση, τις αυτόνομες περιοχές Αζάντ Κασμίρ και Γκιλγκίτ- Μπαλτιστάν, που βρίσκονται υπό Πακιστανική διοίκηση, καθώς και τις περιοχές Ακσάι Τσιν και Τρανς- Καρακορούμ, υπό κινεζική διοίκηση.
Η περιοχή του Κασμίρ, ανά τους αιώνες, έχει περάσει από πολλά χέρια και οι κάτοικοί της προέρχονται από διαφορετικές φυλετικές και θρησκευτικές ομάδες. Μέχρι το 1936, το Κασμίρ διοικείτο από δυναστείες ινδουιστών. Το 1346 έπεσε σε μουσουλμανική κυριαρχία, η οποία διήρκεσε περίπου 5 αιώνες. Το 1819, η περιοχή εντάχθηκε στο βασίλειο των Σιχ Πουντζάμπ και το 1846 στο βασίλειο Ντόγρα του Τζαμου. Το 1846 ξεκινάει ουσιαστικά η ιστορία του Κασμίρ, με τη σύγχρονη μορφή του, όταν, με τις συνθήκες του Λαχόρ και Αμριτσάρ, ο κύριος του Τζαμού, Raja Gulab Singh, ανακηρύχθηκε μαχαραγιάς ενός διευρυμένου κράτους, του οποίου, όμως, τα σύνορα δεν ήταν επαρκώς προσδιορισμένα.
Το κράτος που δημιουργήθηκε χρησιμοποιήθηκε από τους Βρετανούς ως ανάχωμα για απειλές προς την ινδική τους αυτοκρατορία από την Κίνα και τη Ρωσία. Τα σύνορα, όμως, συνέχιζαν να χαρακτηρίζονται από ασάφεια, λόγω της ορεινής φύσης του βορρά, αλλά και της ύπαρξης πολλών νομαδικών φυλών, που μετακινούνταν συνεχώς μέσα από τα βουνά, καθώς και γιατί η περιοχή συνόρευε με πολλές διαφορετικές χώρες, οι οποίες δεν ήταν πρόθυμες να αποσαφηνίσουν τα ακριβή τους σύνορα. Όσο στην περιοχή βρισκόταν το Ηνωμένο Βασίλειο, η ύπαρξή της ήταν εξασφαλισμένη. Τα προβλήματα ξεκίνησαν μετά την αποικιοποίηση της Νότιας Ασίας από τους Βρετανούς, το 1947. Κατά το διαχωρισμό της Ινδικής υποηπείρου, συμφωνήθηκε πως όλα τα πριγκιπικά κράτη, όπως το Κασμίρ, θα μπορούσαν να επιλέξουν σε ποιο κράτος θα εντάσσονταν, στην Ινδία ή στο Πακιστάν. Ο τότε μαχαραγιάς του Κασμίρ πίστευε πως καθυστερώντας την απόφασή του, θα μπορούσε να κρατήσει την ανεξαρτησία του κράτους του, αλλά οι αναταραχές που δημιουργήθηκαν στο εσωτερικό της χώρας από τους μουσουλμάνους κατοίκους της και η εμπλοκή της φυλής των Παστούν, τον ανάγκασαν να επιλέξει την ένταξη στην Ινδία, το 1947.
Η απόφαση αυτή πυροδότησε αντιδράσεις από το Πακιστάν, το οποίο θεωρούσε την περιοχή φυσική επέκταση του Πακιστανικού κράτους, αλλά και από την Ινδία, η οποία σκόπευε να επιβεβαιώσει και να διατηρήσει την πράξη της ένταξης. Εχθροπραξίες ξεκίνησαν το 1948 και σταμάτησαν μετά από επέμβαση των Ηνωμένων Εθνών, τον Ιανουάριο του 1949. Η παύση πυρός συμφωνήθηκε μαζί με τη χάραξη μιας γραμμής, η οποία ουσιαστικά χώριζε στη μέση και τη διοίκηση της περιοχής.
Αν και η πλειονότητα των κατοίκων του Κασμίρ ήταν μουσουλμάνοι, το Πακιστάν, ένα μουσουλμανικό κράτος, πήρε υπό τη διοίκησή του ένα κομμάτι, ναι μεν με μουσουλμανικό χαρακτήρα, αλλά αραιοκατοικημένο, δυσπρόσιτο και οικονομικά μη ανεπτυγμένο. Το μεγαλύτερο μέρος του μουσουλμανικού πληθυσμού της περιοχής ήταν στο υπό ινδική διοίκηση κομμάτι.
Οι εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών συνεχίστηκαν και η κατάσταση πήρε ακόμα χειρότερη τροπή, όταν, το 1962, η Κίνα εισέβαλε στην περιοχή Λαντάκ, με αποτέλεσμα να πυροδοτηθεί μία ακόμη σύγκρουση μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, το 1965. Το συμβάν έληξε με εκ νέου παύση πυρός και μία συμφωνία το 1966, στην οποία οι δύο χώρες δεσμεύονταν να λύσουν τις διαφορές τους με ειρηνικά μέσα. Νέος πόλεμος μεταξύ των δύο χωρών ξέσπασε και πάλι το 1971, με αποτέλεσμα τη δημιουργία του Μπαγκλαντές. Η νέα συμφωνία και πάλι δεν κράτησε, όταν, το 1977, ο πρωθυπουργός του Πακιστάν φυλακίστηκε και δύο χρόνια αργότερα εκτελέστηκε, με αποτέλεσμα το πρόβλημα του Κασμίρ να έλθει και πάλι στην επιφάνεια.
Οι δύο χώρες, όμως, δεν είναι οι μόνες οι οποίες συμβάλλουν στην αστάθεια της περιοχής. Στο Κασμίρ υπάρχουν πολλές ομάδες, είτε υπέρ της ανεξαρτησίας του, είτε κατά της Ινδίας. Το 1999, το Πακιστάν βρήκε την ευκαιρία και αποφάσισε να βοηθήσει αυτούς που ήταν κατά της Ινδικής κυριαρχίας στην περιοχή του Kargil, μετακινώντας στρατεύματα στην περιοχή και περνώντας τη γραμμή προς την ινδική πλευρά. Η Ινδία κατάφερε να ανακαταλάβει το πλείστον των περιοχών της και ο πρωθυπουργός του Πακιστάν δεσμεύτηκε, πως οι εισβολείς θα αποχωρούσαν.
Εντάσεις, αλλά και στρατιωτική παρουσία, συνέχισαν να υπάρχουν κοντά στη γραμμή ελέγχου, μέχρι τη νέα συμφωνία του 2004. Τα πράγματα έδειχναν να πηγαίνουν καλύτερα και οι δύο χώρες έδειχναν όντως να επιδιώκουν τη συνεργασία. Απόδειξη αυτού αποτελεί η απόφαση του 2008 να ανοίξουν τα σύνορά τους για εμπόριο, μέσω του Κασμίρ. Αυτό, όμως, δε στάθηκε αρκετό για να σταματήσουν οι εντάσεις, οι οποίες συνέχισαν να υπάρχουν ανά περιόδους.
Το 2014, η νίκη του εθνικιστικού κόμματος (BJP), που προέβαλλε την προώθηση του ινδουισμού, στις ινδικές εκλογές πυροδότησε νέες εντάσεις. Το κόμμα υποστήριζε την ένωση του Κασμίρ με την Ινδία και η απήχησή του είχε ανέβει και στην περιοχή του Τζαμού – Κασμίρ, αν και το πρώτο κόμμα στην περιοχή παρέμενε υπέρ της αυτοδιάθεσης. Οι -κυρίως μουσουλμάνοι- κάτοικοι της περιοχής άρχισαν να ανησυχούν για τις βλέψεις του εθνικιστικού κόμματος και το 2016 ξέσπασαν διαδηλώσεις, μετά το θάνατο ενός μουσουλμάνου στρατιωτικού από ινδικές δυνάμεις ασφαλείας. Το εθνικιστικό κόμμα αύξησε την παρουσία του και επέβαλε καταστολή, με πρόφαση τη διασφάλιση της εθνικής ασφάλειας. Στα τέλη του 2018, η Ινδική Ένωση κατέλυσε την κυβέρνηση του Τζαμού – Κασμίρ και ανέλαβε τη διοίκησή του.
Το Φεβρουάριο του 2019, το Κασμίρ γνώρισε τη μεγαλύτερη έντασή του εδώ και δεκαετίες. Ένα μέλος μίας αποσχιστικής οργάνωσης, ζωσμένο με εκρηκτικά, σκότωσε 40 μέλη της ινδικής αστυνομίας. Ως αντίποινα, η Ινδική κυβέρνηση έστειλε αεροσκάφη πέρα από τη διαχωριστική γραμμή, ισχυριζόμενη πως στόχευε την οργάνωση. Το Πακιστάν δε δέχτηκε τη δικαιολογία και την επόμενη μέρα, κατέρριψε δύο ινδικά αεροσκάφη. Ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης, το Πακιστάν προχώρησε σε καταστολή του στρατού του και στην Ινδία ανέβηκε ακόμη περισσότερο η απήχηση του εθνικιστικού κόμματος. Το BJP συνέχισε την τακτική πίεσης στο Τζαμού – Κασμίρ, με σκοπό να επισημοποιήσει και να νομιμοποιήσει την πλήρη κυριαρχία της Ινδίας στην περιοχή, αναστέλλοντας την αυτονομία του. Με νέο νόμο, το 2020, στο ήδη υπό καταστολή Κασμίρ, η Ινδική κυβέρνηση παραχώρησε δικαιώματα ιδιοκτησίας γης και σε άτομα που δε διέμεναν στο Κασμίρ. Η κίνηση αυτή στοχεύει σε μία δημογραφική αλλαγή της περιοχής, κυρίως στη μείωση της μουσουλμανικής πλειοψηφίας και στην προώθηση του Ινδουιστικού στοιχείου.
Η κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή του Κασμίρ, από το 1947 και μετά, χαρακτηρίζεται από εντάσεις και μικρές περιόδους ηρεμίας. Η εμπλοκή τριών δυνάμεων σε μία περιοχή, της οποίας οι κάτοικοι θα προτιμούσαν να είναι ανεξάρτητοι, δημιουργεί, εκτός από προβλήματα μεταξύ των χωρών, και σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με την αναστολή της αυτονομίας του Τζαμού να είναι η σταγόνα που ξεχειλίζει το ποτήρι, η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να λάβει σοβαρή δράση, ώστε να εξασφαλίσει την ελευθερία και την απρόσκοπτη και πλήρη απόλαυση των δικαιωμάτων των κατοίκων της περιοχής. Δεδομένου ότι οι χώρες που εμπλέκονται, φαίνονται να είναι σχετικά αδιάλλακτες, ο μόνος τρόπος επίλυσης είναι η πίεση, τόσο από άλλα κράτη, όσο και από διεθνείς οργανισμούς, για την εξομάλυνση, αλλά και τη σταθεροποίηση της κατάστασης.
Η Νεφέλη Κανέλλου είναι τελειόφοιτη στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πειραιά. Κύρια ενδιαφέροντά της είναι οι διεθνείς σχέσεις, η διπλωματία και τα θέματα διεθνούς και περιφερειακής ασφάλειας. Για το λόγο αυτό, έχει συμμετάσχει σε Μοντέλα των Ηνωμένων Εθνών και περιφερειακών οργανισμών. Έχει συμμετάσχει επίσης σε προγράμματα ERASMUS για σπουδές, αλλά και Placement. Είναι γνώστης της αγγλικής, της ιταλικής, της γαλλικής και της κινεζικής.
