Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα,
Στο σημερινό μας άρθρο, θα ασχοληθούμε με τον τελευταίο των «πέντε καλών Αυτοκρατόρων», τον Μάρκο Αυρήλιο. Η προσωπικότητά του είναι ευρέως γνωστή, χάρη στο προσωπικό του ημερολόγιο, στο οποίο κατέγραφε τις σκέψεις και τους προβληματισμούς του, γνωστό με τίτλο: Εἰς Ἑαυτὸν (Ad Ipsum, στα Λατινικά). Λόγω αυτού, θεωρείται ένας από τους πολυγραφότερους Ρωμαίους Αυτοκράτορες, μαζί με τον Ιουλιανό τον Αποστάτη και τον Μεγάλο Κωνσταντίνο. Ας δούμε, όμως, αναλυτικά τη ζωή και το έργο του.
Ο Μ. Άννιος Βήρος (Marcus Annius Verus) γεννήθηκε στη Ρώμη το 121 μ.Χ. από οικογένεια προερχόμενη από την Ισπανία, με απώτερη ιταλική καταγωγή. Όντας ακόμη έφηβος, κέρδισε τη συμπάθεια του Αδριανού και στα πλαίσια του καθορισμού της σειράς διαδοχής, υιοθετήθηκε από τον θείο του, Αντωντίνο, αναδεικνυόμενος έτσι μελλοντικός διάδοχος. Μάλιστα, υποστηρίζεται, πως ο Αδριανός είχε σκοπό να τον διαδεχθεί ο, δεκατετράχρονος τότε, Μάρκος, εξαιτίας, όμως, του νεαρού της ηλικίας του, προκρίθηκε η παρεμβολή του Αντωνίνου στη βασιλεία. Ο νεαρός διάδοχος έλαβε λαμπρή μόρφωση τόσο στα Ελληνικά, όσο και στα Λατινικά. Υπήρξε μαθητής του ρήτορα Μ. Κορνηλίου Φρόντωνος (M. Cornelius Fronto) και του Κάτουλου, ενώ, εικάζεται πως στην εκπαίδευσή του συνέβαλε και ο Ηρώδης ο Αττικός. Ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν ένθερμος υποστηρικτής της στωικής διδασκαλίας, όπως φαίνεται μέσα από το συγγραφικό του έργο.
Ο θάνατος του Αντωνίνου του Ευσεβούς βρήκε τον Μάρκο σε ηλικία 40 ετών. Ο νέος αυτοκράτορας, κατά την ανάληψη της εξουσίας, έλαβε το όνομα M. Aelius Aurelius Verus Caesar και επέτυχε την αναγνώριση από τη Σύγκλητο του υιοθετημένου αδερφού του, Λ. Αιλείου Αυρηλίου Κομμόδου (L. Aelius Aurelius Commodus) ως συναυτοκράτορα με το όνομα, Imperator Caesar Lucius Aurelius Verus Augustus. Πρώτη φορά στην ιστορία τα ρωμαϊκά πράγματα διαχειρίζονταν δύο συνάρχοντες, επί ίσοις όροις, με τον Μάρκο να αποτελεί ουσιαστικά τον ισχυρό πόλο του καθεστώτος. Ο Λεύκιος Βήρος πέθανε πρόωρα, το 169 μ.Χ.. Ο Μάρκος Αυρήλιος παντρεύτηκε την κόρη του Αντωνίνου του Ευσεβούς, Φαυστίνα τη Νεότερη (για να ξεχωρίζει από την συνονόματη μητέρα της, Φαυστίνα την Πρεσβύτερη) και απέκτησε μαζί της συνολικά 12 παιδιά, εκ των οποίων τα πέντε επιβίωσαν (τέσσερις θυγατέρες και ο μοναδικός εν ζωή υιός του, ο μετέπειτα αυτοκράτορας Κόμμοδος).
Η εικοσαετής βασιλεία του χαρακτηρίζεται από συνεχείς πολεμικές επιχειρήσεις στα σύνορα και αναστάτωση στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας. Στην Ανατολή, οι σχέσεις με τους Πάρθους έφτασαν σε αδιέξοδο και πόλεμο (161-166 μ.Χ.) για τον έλεγχο της Αρμενίας. Η νίκη σημαδεύτηκε από τη διάδοση μιας μορφής πανώλης μεταξύ των στρατιωτών και στην αυτοκρατορία εν γένει, με πολλά θύματα. Ο Μάρκος πέρασε τα υπόλοιπα χρόνια του (166-180 μ.Χ.) σε εκστρατείες (με μικρά διαστήματα ανάπαυλας) στο «Γερμανικό Μέτωπο» (Ρήνος και Δούναβης). Αιτία της όλης κατάστασης ήταν η έναρξη της «Μεγάλης μετανάστευσης των Λαών», αρχής γενομένης από τη μετακίνηση των Γότθων προς τον Εύξεινο Πόντο και τις αναστατώσεις που αυτή προκάλεσε. Η ίδια η Ρώμη απειλήθηκε, όταν τα φύλα των Μαρκομάνων και των Κουαδών διέσχισαν τις Άλπεις και εισήλθαν στη βόρεια Ιταλία. Η κατάσταση στα βόρεια σύνορα παρέμεινε τεταμένη τουλάχιστον μέχρι τον θάνατο του Μάρκου Αυρηλίου, ο οποίος ασθένησε από πανώλη και πέθανε στην πόλη της Βιέννης (Vindobona), τον Μάρτιο του 180 μ.Χ.
Στην εσωτερική πολιτική, η βασιλεία του Μάρκου Αυρηλίου χαρακτηρίζεται από μεγάλη έμφαση στην παιδεία. Επί της αρχής του, το ρωμαϊκό δημόσιο ανέλαβε τη χρηματοδότηση τεσσάρων εδρών φιλοσοφίας στην Αθήνα, μία για κάθε φιλοσοφική σχολή (πλατωνική, αριστοτελική, στωική και επικούρεια). Παράλληλα, προσπάθησε (ανεπιτυχώς μάλλον) να περιορίσει τη διεξαγωγή αγώνων μονομάχων (ludi gladiatorii). Τέλος, από τη βασιλεία του Μάρκου και μετά, γίνεται αντιληπτή μια οικονομική στενότητα του κράτους, που, σε βάθος χρόνου, θα οδηγήσει σε πληθωριστικά φαινόμενα και στον ευτελισμό της αξίας του ρωμαϊκού Δηναρίου. Αυτή η κρίση θα φτάσει στο αποκορύφωμά της την περίοδο της Πεντηκονταετίας (235-284 μ.Χ.), ενώ θα τερματιστεί μετά τις νομισματικές μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού και του Κωνσταντίνου.
Η βασιλεία του Μάρκου έμεινε ζωντανή στη μνήμη των συγχρόνων του με θετικό πρόσημο. Δεν είναι τυχαίο πως ο κατεξοχήν ιστορικός της μετάβασης στην Πεντηκονταετία, ο Ηρωδιανός, επιλέγει να αρχίσει τη διήγησή του στο έργο Τῆς μετά Μάρκον βασιλείας ἱστορίαι από το έτος του θανάτου του (180 μ.Χ.). Η μόνη ατυχία του Μάρκου ήταν η διαδοχή του από τον μοναδικό εν ζωή υιό του, τον Κόμμοδο, ο οποίος ήταν δύστροπος χαρακτήρας και θεωρείται ένας από του χειρότερους Αυτοκράτορες, μαζί με τον Καλιγούλα, τον Νέρωνα και τον Δομιτιανό.
Με τη βασιλεία του Μάρκου Αυρηλίου ολοκληρώσαμε την παρουσίαση των λεγόμενων «πέντε καλών Αυτοκρατόρων» και της περιόδου τους, που θεωρείται η «ευτυχέστερη στην ανθρώπινη ιστορία», για να θυμηθούμε τον Γίββονα. Οι εξελίξεις, κατά την αρχή του Μάρκου Αυρηλίου, προεικονίζουν την ταραχώδη περίοδο της Πεντηκονταετίας (235-284 μ.Χ.) και μας εισάγουν στην Ύστερη Αρχαιότητα, με την οποία θα ασχοληθούμε στο επόμενό μας άρθρο.
Βιβλιογραφία
- Brown P., Η Ύστερη Ρωμαϊκή Επανάσταση, Κοινωνία, Ο κόσμος της Ύστερη Αρχαιότητας 150-750 μ.Χ., Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1998, σ. 18-24
- Mackay Ch., Ακμή της Ηγεμονίας 96μ.Χ.-192μ.Χ., Αρχαία Ρώμη Στρατιωτική και πολιτική Ιστορία, Παπαδήμας, Αθήνα 2014, σ. 312-317
- Μάρκος Αυρήλιος, Εἰς ἑαυτὸν, Θύραθεν, Θεσσαλονίκη 2008
- Μπουραζέλης Κ., Oι τρόφιμοι της Λύκαινας, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2015, σ. 313-317
- Σακελαρίου Μιχ., Από τον Νέρβα ως τον Κόμμοδο (96-192 μ.Χ.), Οικονομία και Κοινωνία, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Ελληνισμός και Ρώμη (Α), τ. 14, Αθήνα 2015, σ. 95-99
