Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος γεννήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 1791 στο Μέγα Ρεύμα, προάστιο της Κωνσταντινούπολης, και ήταν γιος του λόγιου και αξιωματούχου στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες, Νικολάου Μαυροκορδάτου, και της Σμαράγδας Καρατζά. Από την πλευρά του πατέρα του, καταγόταν από την ισχυρή φαναριώτικη οικογένεια των Μαυροκορδάτων, ήταν δε τρισέγγονος του περίφημου Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, του «Εξ Απορρήτων» ενώ, από την πλευρά της μητέρας του, από τη φαναριώτικη οικογένεια Καρατζά. Διδάχτηκε τα πρώτα του γράμματα από οικοδιδάσκαλο και έμαθε από νωρίς να μιλά με εξαιρετική ευχέρεια την τουρκική και τη γαλλική. Την περίοδο 1807-1811, σπούδαζε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Με το ξέσπασμα της επανάστασης του ’21, ο Μαυροκορδάτος εξόπλισε ένα πλοίο, έπλευσε από το Λιβόρνο στη Μασσαλία, πήρε μαζί του Έλληνες της Ευρώπης και φιλέλληνες και αναχώρησε για την Πάτρα, πιστεύοντας ότι είχε ελευθερωθεί. Στην πορεία, όμως, έμαθε ότι βρισκόταν ακόμα στα χέρια των Οθωμανών, γι’ αυτό εγκαταστάθηκε στο Μεσολόγγι. Εκεί, άρχισε αμέσως τις ενέργειες για τοπική πολιτική οργάνωση. Συναντάται με τον Δημήτριο Υψηλάντη, τον Αύγουστο του ’21, ορίζεται πληρεξούσιός του και συγκαλεί την «Συνέλευσιν της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος», της οποίας εκλέγεται πρόεδρος. Η διαφωνία του με τον Δημήτριο Υψηλάντη και η επακόλουθη συμμαχία του με τους προεστούς του δίνουν την ευκαιρία αλματώδους προώθησης: εκλέγεται Πρόεδρος της πρώτης Εθνικής Συνέλευσής της, Πρόεδρος την ίδια μέρα του Εκτελεστικού Σώματος και αργότερα του Βουλευτικού. Η σύντομη Διακήρυξη, που προτάσσεται στο «Προσωρινό Πολίτευμα», συντάχθηκε από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και τον στενό του συνεργάτη, Αναστάσιο Πολυζωίδη.
Οι θεσμοί και τα αξιώματα δεν ήταν, όμως, αυτό που πρωτίστως χρειαζόταν η Ελλάδα. Έτσι, ο Μαυροκορδάτος, για να δυναμώσει τη θέση του και να εφαρμόσει τις περί συγκεντρωτικής εξουσίας ιδέες του, αποφάσισε ν’ αναλάβει και στρατιωτική δράση. Η επιτυχία, όμως, στον στρατιωτικό τομέα δεν ήταν ανάλογη με αυτήν στον πολιτικό. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, που πίστευε ότι, αν πετύχαινε μια περιφανή νίκη εναντίον των τουρκικών στρατευμάτων, θα κατάφερνε να επισκιάσει τους οπλαρχηγούς και να αποκτήσει ακόμα περισσότερο κύρος, οργάνωσε εκστρατεία στην Ήπειρο, η οποία οδήγησε στην αποτυχημένη μάχη του Πέτα. Είναι ο μόνος πρωθυπουργός που έλαβε προσωπικά ενεργό μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις. Την άνοιξη του 1822, ο Χουρσίτ Πασάς, ύστερα από διαταγή της Πύλης, αναχώρησε για την Πελοπόννησο και την Ήπειρο, ενώ αρχηγός των τουρκικών δυνάμεων διορίστηκε ο Ομέρ Βρυώνης, με εντολή να πολιορκήσει το Σούλι. Επικεφαλής της εκστρατείας ήταν ο ίδιος ο Μαυροκορδάτος, ο οποίος συγκέντρωσε στρατό 3.000 ατόμων, καθώς και σώμα Φιλελλήνων, η αρχηγία των οποίων ανατέθηκε στον Γερμανό αξιωματικό, Κάρολο Νόρμαν. Τα λάθη του Μαυροκορδάτου, σε συνδυασμό με την προδοσία του Μπακόλα, οδήγησαν όχι μόνο στην ήττα των Ελλήνων, αλλά και στην διάλυση των οργανωμένων ελληνικών δυνάμεων της περιοχής, με αποτέλεσμα οι Τούρκοι να προελάσουν μέχρι το Μεσολόγγι, το οποίο και πολιόρκησαν.
Στο πλαίσιο των ενεργειών του Μαυροκορδάτου για ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας και κατάργηση της αυτοτέλειας των οπλαρχηγών, εντάσσονται και οι συγκρούσεις του με τον Βαρνακιώτη, το 1822, που κατέφυγε, τελικά, στον Ομέρ Βρυώνη και αργότερα, το 1824, επίσης, στο Μεσολόγγι, με τον Καραϊσκάκη, ο οποίος, μόνο μετά τη σύγκρουση αυτή, κατά τον Παπαρρηγόπουλο, «ήρχισε να λαμβάνη συνείδησίν τινά πειθαρχίας». Τον Απρίλιο του 1823, ο Μαυροκορδάτος εκλέχθηκε από την Β΄ Εθνοσυνέλευση Άστρους γραμματέας του Εκτελεστικού και στη συνέχεια πρόεδρος του Βουλευτικού, με 41 ψήφους, υπερισχύοντας συντριπτικά του προεστού, Αναγνώστη Δεληγιάννη. Τον Δεκέμβριο του 1823, ο Μαυροκορδάτος πήγε πάλι στο Μεσολόγγι ως Διευθυντής και έβαλε τις βάσεις για την ένδοξη άμυνα της δεύτερης πολιορκίας και προσέλκυσε τον Μπάιρον, καθώς και τα βλέμματα όλης της Ευρώπης στον τόπο όπου η τραγωδία θα κορυφωνόταν με την Έξοδο. Ο ηρωικός θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη και ο ξαφνικός του Μπάιρον στέρησαν στον Μαυροκορδάτο δύο πολύτιμα στηρίγματα. Την περίοδο αυτή, μαίνονταν στην Πελοπόννησο οι εμφύλιοι πόλεμοι. Ο τομέας στον οποίο όλοι σχεδόν οι συγγραφείς, ακόμα και ο εχθρικός προς τον Μαυροκορδάτο, Βερναρδάκης, αναγνωρίζουν την πολύτιμη προσφορά του Μαυροκορδάτου, είναι η διπλωματία. Στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, φρόντισε να καθησυχάσει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, διαχωρίζοντας τις θέσεις της Επανάστασης από τους Καρμπονάρους, καταργώντας τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας και καθιερώνοντας ως σημαία τη γαλανόλευκη. Φρόντισε για την σύναψη του αγγλικού δανείου, για το οποίο κατηγορήθηκε σφοδρά. Όσο κι αν το δάνειο δεν απέδωσε τα αναμενόμενα και θεωρήθηκε από πολλούς σαν αιτία του εμφυλίου πολέμου, εν τούτοις ο κύριος σκοπός επετεύχθη: «να ενοχοποιήσει, την Αγγλίαν εν τη εκβάσει της ελληνικής επαναστάσεως» και να δώσει αφορμή «εις την έναρξιν αμοιβαίων σχέσεων» μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας, όπως έλεγε ο ίδιος ο Μαυροκορδάτος στις οδηγίες του.
Με την έλευση του Καποδίστρια, το 1828, ο Μαυροκορδάτος διορίστηκε μέλος του Πανελληνίου και τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου μέλος του Γενικού Φροντιστηρίου, με αρμοδιότητα τα ναυτικά. Στις 19 Σεπτεμβρίου 1850, ο βασιλιάς Όθωνας, στο πλαίσιο της προσπάθειάς του να αδρανοποιήσει την αντιπολίτευση, διόρισε τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτου πρέσβη της Ελλάδας στο Παρίσι, με τον βαθμό του εκτάκτου απεσταλμένου και πληρεξούσιο υπουργού. Ανακλήθηκε στις 15 Μαΐου 1854 και επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου σχημάτισε και πάλι κυβέρνηση πετυχαίνοντας να απαλύνει τις συνέπειες της αγγλογαλλικής κατοχής, που επιβλήθηκε στα πλαίσια του Κριμαϊκού πολέμου, όταν η Ελλάδα, με επικεφαλής τον Όθωνα, θέλησε να πραγματοποιήσει τη Μεγάλη Ιδέα, πολεμώντας στο πλευρό της Ρωσίας κατά της Τουρκίας και των Αγγλογάλλων. Τελικά, στράφηκαν εναντίον του και το λαϊκό αίσθημα για πρώτη φορά εκδηλώθηκε υπέρ του Όθωνος. Έτσι, αναγκάστηκε να παραιτηθεί, τον Σεπτέμβριο του 1855, αφού αντιτάχθηκε στην απαίτηση του Όθωνα για την απόλυση του υπουργού των Στρατιωτικών, Δημητρίου Καλλέργη. Επί της κυβερνήσεως αυτής του Μαυροκορδάτου, δόθηκε χάρη και αποφυλακίστηκε ο Μακρυγιάννης. To 1863, εξελέγη πρόεδρος της Επιτροπής για τη σύνταξη σχεδίου του Συντάγματος.
Επί της πρωθυπουργίας του, αγοράστηκαν τα πρώτα ελληνικά επιβατηγά ατμόπλοια. Ο ίδιος ο Μαυροκορδάτος πήγε στο Λονδίνο, όπου παρήγγειλε τρία πλοία έναντι 24.000 λιρών. Τα πλοία βαπτίστηκαν «Βασίλισσα της Ελλάδος», «Ύδρα» και «Πανελλήνιον» και αποτέλεσαν τον πυρήνα της «Ελληνικής Ατμοπλοϊκής Εταιρείας», με έδρα τη Σύρο. Το 1863, αποσύρθηκε στην εξοχική του κατοικία στην Αίγινα, όπου και απεβίωσε το 1865.
Είμαι προπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ. Γεννήθηκα στις 12 Φεβρουαρίου 1998 και μεγάλωσα στην Καλαμαριά του νομού Θεσσαλονίκης. Τα επιστημονικά μου ενδιαφέροντα εντάσσονται στο χώρο της πολιτικής ιστορίας του νέου ελληνικού κράτους και στην διαμόρφωση των πολιτικών θεσμών και ιδεολογιών της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας.
