Του Χρήστου Αμανατίδη,
Στο πρώτο μέρος του αφιερώματός μας στη γερμανική διπλωματία πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είδαμε τα δύο βασικά χαρακτηριστικά της: απόπειρες διεμβολισμού εχθρικών συμμαχιών και επίδειξη ισχύος για επιβολή των γερμανικών θέσεων. Παράλληλα, είδαμε και δύο διπλωματικές κινήσεις, που έκανε η Γερμανία, για τους παραπάνω λόγους, οι οποίες κατέληξαν σε αποτυχία. Σε αυτό το μέρος του αφιερώματος, θα δούμε την τελευταία κρίση, στην οποία ενεπλάκη άμεσα η Γερμανία, πριν το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Παρά τη διατήρηση της μαροκινής ανεξαρτησίας, η γαλλική υπεροχή στις εσωτερικές του υποθέσεις ήταν αδιαφιλονίκητη. Η αναρχία, που ακολούθησε την πρώτη κρίση του Μαρόκου, το 1905, διατηρήθηκε και η γαλλική κυβέρνηση ερμήνευσε αυτό το γεγονός ως την ιδανική πρόφαση να επεκτείνει την στρατιωτική της παρουσία, καταλαμβάνοντας την πρωτεύουσα του Μαρόκου, Fez.
Παρόλα αυτά, η Γαλλία αντιμετώπιζε πιο προσεκτικά -έστω σε διπλωματικό επίπεδο- το ενδεχόμενο γερμανικής παρέμβασης στα μαροκινά ζητήματα. Το 1909, η Γαλλία υπέγραψε μια διμερή συμφωνία με τη Γερμανία, βάσει της οποίας η τελευταία αναγνώριζε στην πρώτη κυριαρχικά δικαιώματα στο Μαρόκο, με αντάλλαγμα τον διαμοιρασμό των κερδών, που θα προέκυπταν από την οικονομική του εκμετάλλευση.
Η Γαλλία, όμως, προχώρησε στην οικονομική εκμετάλλευση του Μαρόκου χωρίς να υπολογίσει τη Γερμανία, με αποτέλεσμα η τελευταία να θεωρήσει ότι έπρεπε να δράσει δυναμικά, προκειμένου να καταστήσει σεβαστά τα συμφέροντά της. Άλλωστε, η γερμανική κυβέρνηση ήλπιζε σε μια επιτυχία στο αποικιακό στερέωμα, ώστε να καταστήσει πιο πιθανή τη νίκη της στις προσεχείς εκλογές.
Την 1 Ιουλίου 1911, στο λιμάνι Agadir, αγκυροβόλησε η γερμανική κανονιοφόρος, «Πάνθηρ», με την πρόφαση πως Γάλλοι αστυνομικοί καταδίωξαν Μαροκινούς επαναστάτες στο εσωτερικό του Μαρόκου (εκτός της γαλλικής σφαίρας επιρροής) και ως εκ τούτου παραβίασαν τη συνθήκη του Αλγεθίρας. Με αυτή την κίνηση, η Γερμανία έδειξε πως είναι παρούσα και θα υπερασπιστεί τα δικαιώματά της δια της βίας, αν χρειαστεί.
Αυτή η χειρονομία ξύπνησε στη Γαλλία μνήμες του 1905 και η κυβέρνηση αποφάσισε να συνεχίσει τις διαπραγματεύσεις, παρά τις πιέσεις των σκληροπυρηνικών να στείλει και η Γαλλία μια δική της κανονιοφόρο στο Agadir (ακόμα και μέλη της κυβέρνησης ήταν υπέρμαχοι μιας τέτοιας κίνησης).
Ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών, Selves, όπως και ο προκάτοχός του, Delcasse, ήταν σίγουρος πως οι Γερμανοί προσποιούνται και πως οι Γάλλοι δεν έπρεπε να υποχωρήσουν, σε αντίθεση με τον Πρωθυπουργό Caillaux που ήταν πιο προβληματισμένος και προχώρησε σε διαπραγματεύσεις. Οι Γερμανοί, βλέποντας αυτή την υποχώρηση των Γάλλων, έθεσαν εξωφρενικές απαιτήσεις στην Αφρική. Απαιτήσεις τόσο εξωφρενικές που ακόμα και ο Caillaux θα εξωθούσε τη διπλωματική αυτή κρίση σε πόλεμο, χωρίς παρέμβαση των Βρετανών, οι οποίοι, εκτός από διαρκή ενημέρωση για τις εξελίξεις και προτροπή σε νηφαλιότητα, έθεσαν σε επιφυλακή τον πολεμικό τους στόλο και κατέστησαν σαφές στους Γερμανούς πως δεν θα ανέχονταν γαλλικό εξευτελισμό.
Εν τέλει, στις 4 Νοεμβρίου 1911, η κρίση εκτονώθηκε: το Μαρόκο έγινε γαλλικό προτεκτοράτο, με αντάλλαγμα την παραχώρηση μεγάλου τμήματος του Γαλλικού Κονγκό στη Γερμανία. Η Γαλλία δεν μπόρεσε να αποδεχθεί το γεγονός ότι σύρθηκε υπό καθεστώς απειλής σε διαπραγματεύσεις με τη Γερμανία.
Με μια γενική αποτίμηση της γερμανικής εξωτερικής πολιτικής, παρατηρούμε πως υπάρχει μια άγνοια ή αδιαφορία για τον κίνδυνο πολέμου. Ένα συναίσθημα που προέκυπτε από την υποτιθέμενη παντοδυναμία των Γερμανών, αλλά και τον φόβο τους για περικύκλωση. Δύο «υλικά», που συνδυάστηκαν με το γαλλικό αίσθημα περί ταπείνωσης και με τις κατάλληλες συνθήκες «θερμοκρασίας και πιέσεως», οδήγησαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Βιβλιογραφία
- E.M. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία. Ο δυτικός πολιτισμός: Νεότεροι χρόνοι, σελίδα 798
- Ζαχαρίας Τσιρπανλής, Η Ευρώπη και ο κόσμος 1814-1914, σελίδες 374
- Θα ήθελα να αποδώσω ιδιαίτερες ευχαριστίες στον καθηγητή Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Ιωάννη Μουρέλο, για τις πληροφορίες που άντλησα από τις διαλέξεις που έδωσε στις 16 και 18 Μαΐου με θέμα τις αποτυχίες της γερμανικής εξωτερικής πολιτικής στο πλαίσιο του μαθήματος ειδίκευσης στον 19ο αιώνα της Ευρωπαϊκής Ιστορίας.
