Της Μαρίας Τσαλίκη,
Η δωρεά οργάνων αποτελεί μια διαδικασία, η επίτευξη της οποίας συντελείται με τη συνδρομή τόσο ενός ζώντα δότη όσο και ενός ανθρώπου, ο οποίος δεν βρίσκεται πλέον στην ζωή. Η σύμβαση του Oviedo, η οποία και αποτελεί μια από τις βασικότερες πηγές περί του δικαίου των μεταμοσχεύσεων, εναρμονίζει την ιατρική πρόοδο με τα θεμελιώδη συνταγματικά δικαιώματα και κυρίως την αρχή της αξιοπρέπειας του ανθρώπου. Στο άρθρο 1 της εν λόγω σύμβασης τονίζεται κατά αυστηρό τρόπο η αξία του ατομικού συμφέροντος, το οποίο και υπερτερεί από το συμφέρον της επιστήμης και της κοινωνίας.
Τόσο στη Σύμβαση όσο και στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας αλλά και στον Ν. 3984/2018 ορίζεται πως η μεταμοσχευτική διαδικασία λαμβάνει χώρα μόνο για θεραπευτικούς σκοπούς, εφόσον δεν υπάρχει άλλος τρόπος θεραπείας του ασθενούς και πάντα δίνεται προβάδισμα στις μεταμοσχεύσεις από νεκρό δότη (πτωματικό υλικό). Ωστόσο για την διεξοδικότερη ανάλυση της νομοτυπικής μορφής της μεταμόσχευσης από νεκρό δότη, χρειάζεται να αναλύσουμε αρχικά τη νομική φύση του νεκρού ανθρώπινου σώματος.
Κατά μια άποψη, το νεκρό σώμα αποτελεί υπόλειμμα της προσωπικότητας του θανόντος ενώ κατά άλλη άποψη αποτελεί πράγμα «εντός συναλλαγής», «εκτός όμως εμπορίου». Με αυτόν τον τρόπο είναι δυνατή η χαριστική μεταβίβαση ενός μοσχεύματος όχι όμως οποιαδήποτε επαχθής δικαιοπραξία, διότι αυτό συνεπάγεται την αποκόμιση οφέλους ως αντάλλαγμα. Τα όργανα που αφαιρούνται από το νεκρό σώμα, συνδέονται με την προσωπικότητα των στενών συγγενών του θανόντα, δίνοντας τους το δικαίωμα της συναίνεσης ή μη για την αφαίρεση των οργάνων του.
Περαιτέρω, η αφαίρεση των οργάνων λαμβάνει χώρα αφού διαπιστωθεί πρώτα ο εγκεφαλικός θάνατος του δότη. Μέχρι εκείνη τη στιγμή τα όργανα αποτελούν στοιχείο της προσωπικότητας του δότη, τα οποία με την αφαίρεση τους περιέχονται στην κατοχή του νοσοκομείου συνδεόμενα με την προσωπικότητα των συγγενών. Τη στιγμή που θα ενσωματωθούν με τον λήπτη επέρχεται και η ένταξη τους στην προσωπικότητα του τελευταίου.
Ποια είναι όμως η διαδικασία που ακολουθείται κατά την μεταμόσχευση από νεκρό δότη;
Τη στιγμή που επέλθει στον ασθενή νέκρωση του εγκεφαλικού στελέχους, ακόμη κι αν οι λειτουργίες ορισμένων οργάνων του διατηρούνται με τεχνητά μέσα, ο θεράπων ιατρός συντάσσει πιστοποιητικό θανάτου από κοινού με τον αναισθησιολόγο και τον νευρολόγο/νευροχειρουργό. Στην πιστοποίηση του θανάτου δεν δύναται να συμμετέχει ο γιατρός που ανήκει στη μεταμοσχευτική ομάδα.
Απαραίτητη προϋπόθεση για την αφαίρεση ενός συμβατού μοσχεύματος αποτελεί η συναίνεση. Το Δίκαιό μας αναγνωρίζει δύο τρόπους με τους οποίους μπορεί να παραχωρηθεί η συναίνεση:
- Με προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του δότη πχ. εάν φέρει κάρτα δωρητή οργάνων.
- Με την υποκατάσταση της βούλησης από τους στενούς συγγενείς του, εφόσον όσο ζούσε δεν είχε διατυπωθεί ρητή συναίνεση ή άρνηση από τον δότη. Η διαδικασία της μεταμόσχευσης δύναται να προχωρήσει μόνο στην περίπτωση που δεν αντιτίθενται σε αυτή ο/η σύζυγος, τα ενήλικα τέκνα, οι γονείς ή τα αδέρφια του δότη. Εάν έστω και ένα πρόσωπο εξ αυτών εκφράσει την δυσαρέσκεια και τη διαφωνία του, η διαδικασία δεν μπορεί να προχωρήσει.
Η συναίνεση μπορεί να χορηγηθεί είτε μέσω εγγράφου στο οποίο και βεβαιώνεται το γνήσιο της υπογραφής είτε προφορικά με δήλωση που καταχωρείται σε ειδικό βιβλίο του Οργανισμού Αφαίρεσης ή της Μονάδας Μεταμόσχευσης.
Για την πραγματοποίηση της αφαίρεσης μοσχεύματος απαιτείται το θανόν πρόσωπο, πέραν της χορηγηθείσας συναίνεσης και του πιστοποιημένου θανάτου του, να ήταν ενήλικο. Για την αφαίρεση από ανήλικο δότη είναι απαραίτητη η συναίνεση των γονέων του ή εάν έχουν εκπέσει της γονικής του μέριμνας, η συναίνεση του επιτρόπου.
Τη ρητή συναίνεσή του για τη δωρεά οργάνων και ιστών του μπορεί να χορηγήσει ο δότης εφόσον όσο βρισκόταν εν ζωή, είχε εκδώσει κάρτα δωρητή οργάνων. Η κάρτα δωρητή οργάνων αποτελεί τον αμεσότερο τρόπο έκφρασης της ελεύθερης βούλησης του προσώπου αυτού που ενόσω βρισκόταν εν ζωή συναίνεσε για τη δωρεά ενός ή περισσοτέρων οργάνων του μετά τον θάνατό του. Η κάρτα δωρητή μπορεί να καταργηθεί ανά πάσα στιγμή με την έγγραφη συναίνεση του εν λόγω δότη.
Σε περίπτωση τέλος που κάποιος δεν επιθυμεί να καταστεί δότης μπορεί να το δηλώσει υπεύθυνα και να ενταχθεί στο Μητρώο Αρνητών του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, όπου και τηρείται το αρχείο στο οποίο καταχωρίζονται οι δηλώσεις πολιτών περί αντίθεσής τους στη μετά θάνατον αφαίρεση των οργάνων και των ιστών τους.
Σε κάθε περίπτωση, η ταυτότητα του νεκρού δότη παραμένει ανώνυμη και δεν αποκαλύπτεται ούτε στον λήπτη του μοσχεύματος ούτε στην οικογένειά του. Ανώνυμη μένει και η ταυτότητα του λήπτη προς την οικογένεια του νεκρού δότη. Είναι δυνατόν να αποκαλυφθεί μόνο μετά τη μεταμοσχευτική εγχείρηση και εφόσον αυτή στεφθεί από επιτυχία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ιατρικό Δίκαιο, Στοιχεία Βιοηθικής, Δημήτριος Ψαρούλης, Πολυχρόνης Βούλτσος.
- Σύμβαση του Oviedo, Κεφάλαιο VI.
- http://fst.aua.gr/sites/fst.aua.gr/files/oviedo_convention_gr.pdf
- Ν. 3984/201.
- http://www.opengov.gr/yyka/?p=392&cpage=1
