Συνέντευξη στον Νικόλαο Ερμή,
Ο Φίλιππος Δραγούμης, ανιψιός του Ίωνα Δραγούμη, μιλάει στο OffLine Post εκατό χρόνια έπειτα από την εκτέλεση του Ίωνα για την προσωπικότητά του, την διαφορετική θέαση που είχε για την Μεγάλη Ιδέα, την πολιτική συγκρότηση του, αλλά και για το τι επιζεί από τον Ίωνα Δραγούμη στη σημερινή πολιτική σκηνή.
- Εκατό χρόνια από τη δολοφονία του διανοητή, πολιτικού, διπλωμάτη και εμπνευστή του Μακεδονικού Αγώνα, Ίωνα Δραγούμη. Πιστεύετε ότι οι απόψεις του φέρουν ακόμη και σήμερα σημαντική θέση στον δημόσιο διάλογο;
Πιστεύω ότι οι απόψεις του απουσιάζουν από τον δημόσιο διάλογο, αντίθετα έχουν κυριαρχήσει παραμορφώσεις, παραποιήσεις των απόψεών του και αυτό είναι κρίμα. Βεβαίως, τα πράγματα έχουν αλλάξει από τότε, νομίζω ότι θα έπρεπε κανείς να ασχοληθεί περισσότερο με το ποιος είναι και τι έλεγε αυτός ο άνθρωπος.
- Έπρεπε να φθάσουμε έως το 1985, όταν και ο αείμνηστος Φρέντυ Γερμανός έγραψε το βιβλίο Η Εκτέλεση, για να γίνει ευρύτερα γνωστός στις νεώτερες ηλικίες ο Ίων. Γιατί, πιστεύετε, ότι λησμονήθηκε επί χρόνια η μνήμη και το έργο του;
Εγώ δεν είμαι ειδικός στα θέματα του Ίωνα, γνώρισα όμως και πρόλαβα τον παππού μου Φίλιππο, ο οποίος μπήκε στην πολιτική μετά τη δολοφονία του Ίωνα, με σκοπό να συνεχίσει το έργο του. Από τον παππού μου έμαθα πολλά. Καταρχάς, η στάση του ήταν τέτοια που κυνηγήθηκε από όλους και αναγκάσθηκε να αφήσει την πολιτική. Ο Φίλιππος Δραγούμης κατηγορήθηκε από αυτούς που ονόμαζε «υπερπατριώτες» πως μιλούσε στις καμπάνιες του τα «ντόπικα», τη σλαβική γλώσσα δηλαδή που μιλούσαν στη Δυτική Μακεδονία. Εκείνος τους θεωρούσε Σλαβόφωνους Έλληνες. Με τη σειρά του, κατηγόρησε το ελληνικό κράτος πως φέρθηκε σε αυτούς κατακτητικά και δεν ίδρυσε (τότε ακόμη) σχολεία για να μάθουν Ελληνικά. Επίσης, υποστήριζε πως το ελληνικό κράτος δεν θα έπρεπε να επιδιώκει την ένωση της Κύπρου, προβλέποντας πως αυτό θα οδηγούσε σε καταστροφή – κάτι που έγινε πολλά χρόνια αργότερα. Όταν, όμως, τα έλεγε, θεωρήθηκαν απαράδεκτα από όλους, παρά τον ρεαλισμό του.
«Προφανώς υπήρχε ένας φόβος για την επέκταση των Σλάβων, αλλά τα εθνικιστικά ιδεώδη του οφείλονται περισσότερο, όπως το βλέπω εγώ, σε ένα ρομαντισμό της εποχής, την εποχή που τα έθνη γεννήθηκαν γιατί παλαιότερα δεν υπήρχε η έννοια του έθνους-κράτους».
- Ως γνωστόν, ο Δραγούμης είχε στο μυαλό του μία διαφορετική θέαση της «Μεγάλης Ιδέας». Πιο συγκεκριμένα, έκανε λόγο για «Ανατολική Ομοσπονδία Εθνών». Θα μπορούσατε να μας αναλύσετε τη σκέψη του αυτή;
Η Μεγάλη Ιδέα του Ίωνα Δραγούμη δεν ήταν ένα ελληνικό κράτος το οποίο θα καταλάβει όλες τις άλλες χώρες και θα κυριαρχήσει ασκώντας κάποια βία πάνω σε αυτές. Ήταν μια αναβίωση της συμβίωσης των λαών μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Πίστευε ότι θα επικρατούσε η Ελλάδα μέσα από τον πολιτισμό της, χωρίς να χρειαστεί να τον επιβάλει με τη βία. Αυτό διαφέρει πάρα πολύ από μια ιδέα κατά την οποία η Ελλάδα θα κατακτήσει όλα τα παλιά εδάφη. Ήταν μια ιδέα για μια Ομοσπονδία, για μια συμβίωση.
- Σύμφωνα με τον συγγραφέα Δημήτριο Τζιόβα, η φιγούρα του Ίωνα Δραγούμη συνέθετε στοιχεία του σοσιαλισμού, του εθνικισμού αλλά και του ατομικισμού. Σίγουρα ήταν μια ρομαντική και αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, εσείς πως θα σκιαγραφούσατε την ιδιοσυγκρασία του;
Διαβάζοντας το πολιτικό του πρόγραμμα κάποια στιγμή, κατέληξα ότι επρόκειτο για ένα φιλελεύθερο πρόγραμμα. Ήθελε ένα μικρό κράτος και ήταν ένα δημοκρατικό, φιλελεύθερο πρόγραμμα για την εποχή του. Επί της ουσίας, έλεγε πράγματα που δεν έχουν γίνει ποτέ. Ο Ίωνας αγαπούσε και τη φύση πάρα πολύ. Προφανώς, υπήρχε ένας φόβος για την επέκταση των Σλάβων, αλλά τα εθνικιστικά ιδεώδη του οφείλονται περισσότερο, όπως το βλέπω εγώ, σε ένα ρομαντισμό της εποχής, την εποχή που τα έθνη γεννήθηκαν, γιατί παλαιότερα δεν υπήρχε η έννοια του έθνους-κράτους.
- Θεωρείτε πως η μελέτη των μεγάλων Ευρωπαίων Φιλοσόφων επηρέασε την ιδεολογική του πορεία;
Βεβαίως, είχε μελετήσει όλους τους φιλοσόφους του διαφωτισμού. Στο τέλος είχε αρχίσει να υποστηρίζει και να κοιτάζει προς τον κομμουνισμό. Ήταν ένας άνθρωπος που ενδιαφερόταν και προσπαθούσε να βρει την αλήθεια χωρίς προκαταλήψεις.
- Ο Ίων Δραγούμης φέρεται να είχε επικοινωνία –μέσω αλληλογραφίας– με τον Ελευθέριο Βενιζέλο πολύ πριν την εμφάνισή του στο πανελλήνιο και την επικράτηση του Κινήματος του Γουδή. Με την πάροδο των ετών και παρότι οι απόψεις τους σχετικά με την θέση της χώρας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν σχετικά κοντά, εμφανίζεται κείμενό του που χαρακτήριζε τον Βενιζέλο ως τον «μεγαλύτερο εχθρό της Ελλάδας». Πώς το εκλαμβάνετε αυτό; Υπήρξε ποτέ κάποια προσωπική αντιπαράθεσή τους;
Απ’ ότι ξέρω και έχω διαβάσει από το ημερολόγιό του, έβλεπε σχετικά με τον Βενιζέλο και έλεγε ότι αυτοί που τον υποστηρίζουν προσδοκούν κάποιο όφελος. Κάποιον διορισμό στο κράτος. Αυτό ήταν κάτι το οποίο τον τρόμαζε, ότι ο Βενιζέλος έβρισκε υποστήριξη επειδή διόριζε κόσμο στο δημόσιο. Αντίθετα έλεγε, εγώ δεν έχω κάτι με τον Βασιλιά, αλλά αυτοί που υποστηρίζουν τον Βασιλιά δεν προσβλέπουν σε κάποιο προσωπικό κέρδος, τον βλέπουν ως σύμβολο ενότητας. Ο Βενιζέλος ως άτομο, βέβαια, εκτιμούσε τον Δραγούμη.
- Τι ήταν αυτό που θα ξεχωρίζατε από το πλούσιο συγγραφικό έργο του;
Τα ημερολόγια του, γιατί εκεί αποτυπώνεται ολόκληρη η πορεία και η σκέψη του. Υπάρχουν και κάποια κομμάτια αυτών που δεν έχουν εκδοθεί ακόμα και κάποια ακόμη που θα εκδοθούν σχετικά σύντομα.
«Για την δολοφονία του σίγουρα έπαιξαν ρόλο τα ερωτικά του καθώς ήταν ανησυχητικά παρών στην αθηναϊκή κοινωνία και ίσως κάποιοι να ήθελαν να τον ξεφορτωθούν».
- Ο Δραγούμης συνελήφθη καθ’ οδόν προς το γραφείο του, στο οποίο μετέβαινε προκειμένου να συγγράψει ένα άρθρο που θα εναντιωνόταν στη δολοφονική απόπειρα του Βενιζέλου, στο Παρίσι. Θεωρείτε τη δολοφονία του χαρακτηριστική του τυφλού μίσους που γεννούσε ο εθνικός διχασμός της εποχής και ποιος πιστεύετε ότι ήταν ο ηθικός αυτουργός της δολοφονίας του;
Δεν ξέρω αν η δολοφονία του εμπεριείχε και άλλα στοιχεία μέσα, δηλαδή προσωπικά και ερωτικά. Πέρα από το πολιτικό, υπήρχαν και άλλα πράγματα από κάτω. Σίγουρα έπαιξαν ρόλο τα ερωτικά του καθώς ήταν ανησυχητικά παρών στην αθηναϊκή κοινωνία και ίσως κάποιοι να ήθελαν να τον ξεφορτωθούν. Αλλά δεν το γνωρίζω αυτό απόλυτα και έτσι, δεν μπορώ να απαντήσω με σαφήνεια.
Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Δραγούμη για την παραχώρηση της συνέντευξης!
