Της Ιωάννας Καράντζαλη,
Έχει αναρωτηθεί ποτέ κανείς με ποιον τρόπο γίνεται η επιλογή συντρόφου; Αποτελεί συνειδητή ή ασυνείδητη επιλογή; Προκύπτει με ελευθερία της ανθρώπινης βούλησης ή αποτελεί απότοκο κοινωνικοοικονομικών και πολιτισμικών παραγόντων; Ποιες οι διαφυλικές διαφορές στα βιολογικά φύλα που παρατηρούμε στην κοινωνία; Παρακάτω δίνονται κάποια χαρακτηριστικά που, όπως προέκυψαν από μελέτες, φάνηκε να χτίζουν το προφίλ του «ιδανικού» ή τουλάχιστον πιο δημοφιλούς συντρόφου. Το παρόν άρθρο εστιάζει στα ετεροφυλόφιλα ζευγάρια.
Στο πεδίο της εξελικτικής ψυχολογίας, η λειτουργία του σύγχρονου ανθρώπου είναι αλληλένδετη με την προσαρμογή του στα δεδομένα που ανακύπτουν ανά τους αιώνες. Εξάλλου, η προσαρμοστικότητα αποτελεί και το θεμελιώδες συστατικό διασφάλισης της ανθρώπινης επιβίωσης και εξέλιξης. Αξίζει να σημειωθεί πως τα γνωρίσματα του νου που εξελίχθηκαν είναι εκείνα που επιλύουν προβλήματα σημαντικά για την επιτυχία της αναπαραγωγής. Το κρίσιμο χαρακτηριστικό στην εξέλιξη είναι η μεταβίβαση των γονιδίων.
Ένα δεύτερο σημείο είναι ότι ο ανθρώπινος νους προγραμματίστηκε με βάση τις ανάγκες των προγόνων μας, εκατοντάδες χρόνια πριν, όταν οι ίδιοι ήταν κυνηγοί και συλλέκτες τροφής (Tooby & Cosmides, 1992). Αυτό συνεπάγεται τάσεις οι οποίες, με το πέρασμα του χρόνου, έπαψαν να μας είναι ωφέλιμες. Για παράδειγμα, η προτίμησή μας για λιπαρές τροφές αποτελεί προϊόν της εξέλιξης, μιας και στο παρελθόν σπάνιζαν οι πηγές λίπους, οι οποίες λειτουργούσαν ως αποθήκη τροφοδότησης ενέργειας.
Τρίτον, τα συναισθήματα διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο στην επιτυχή επίλυση των προβλημάτων που προκύπτουν, καθώς προειδοποιούν το σώμα μας για μια ενδεχόμενη απειλή. Μας κρατούν σε εγρήγορση διευκολύνοντας την ανθρώπινη επιβίωση και αναπαραγωγική διαδικασία.
Το τέταρτο σημείο είναι ότι ο εγκέφαλος λειτουργεί όπως ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής. Υπάρχει ένας κεντρικός μηχανισμός επεξεργασίας και όλες οι πληροφορίες γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας από αυτόν τον μηχανισμό. Στο έργο, όμως, της έλξης συντρόφων, ενεργοποιείται το εξειδικευμένο αυτό τμήμα του εγκεφάλου που σχετίζεται με την επίλυση ερωτικών προβλημάτων. Γίνεται, συνεπώς, αντιληπτή η πολυπλοκότητα λειτουργίας του ανθρώπινου εγκέφαλου.
Οι διαφορές, φυσικά, ανάμεσα στα δύο φύλα συναντώνται όχι μόνο στη σωματική διάπλαση αλλά και στους διαφοροποιημένους εγκεφάλους τους, οι οποίοι τους προδιαθέτουν για διαφορετικά μοτίβα σκέψης, συναισθημάτων και συμπεριφοράς. Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει, αν σκεφτεί κανείς ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της εξέλιξης, οι άντρες και οι γυναίκες είχαν διαφορετικούς ρόλους οι οποίοι βασίζονταν στις βιολογικές τους διαφορές. Όντως, οι άντρες και οι γυναίκες διαφέρουν βιολογικά. Διαφέρουν όμως και κοινωνικά, λόγω της έλλειψης ισότητας και της διαφορετικής διαπαιδαγώγησης των παιδιών αναλόγως του φύλου. Μπορεί κανείς να το παρατηρήσει από το χρώμα που είναι βαμμένο ένα παιδικό δωμάτιο μέχρι και την επιλογή παιχνιδιών ή ακόμα και την απαγόρευση κάποιων άλλων, ως μη αντιπροσωπευτικών του φύλου του παιδιού.
Προτιμήσεις στους συντρόφους ανάμεσα στα δύο φύλα
Έχοντας, σε αυτό το σημείο, κατανοήσει τις διαφυλικές διαφορές, προχωράμε στον προσδιορισμό εκείνων των χαρακτηριστικών που έλκουν το αντίθετο φύλο. Ο Buss (1989) σε μία εκτεταμένη έρευνα που διεξήγαγε σε πάνω από 10.000 άτομα ανά τις ηπείρους, διαπίστωσε πως οι άντρες έδιναν μεγαλύτερη αξία στη σωματική εμφάνιση και στη σχετική νεανικότητα στις ενδεχόμενες συντρόφους απ’ ότι οι γυναίκες, ως κριτήρια που εξασφάλιζαν μεγαλύτερη πιθανότητα επιλογής συντρόφου με υψηλή αναπαραγωγική ικανότητα. Στην άλλη μεριά της κερκίδας, οι γυναίκες, φάνηκε να εκτιμούν περισσότερο την οικονομική ισχύ, τη φιλοδοξία και την εργατικότητα των ανδρών. Σημαντικό εύρημα αποτελεί το γεγονός πως οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα, όσον αφορά τις προτιμήσεις για σύντροφο, έχουν αποδειχτεί μικρότερες σε κοινωνίες στις οποίες οι οικονομικές απολαβές των γυναικών είναι παρόμοιες με των αντρών.
Σύμφωνα με τη θεωρία της γονικής επένδυσης (Trivers, 1972), στην οποία αναλύεται το διαφορετικό κόστος που έχουν πληρώσει, ή των επενδύσεων που έχουν κάνει τα δυο φύλα αναφορικά με τη φροντίδα των παιδιών ανά τους αιώνες, προκύπτει πως οι γυναίκες επενδύουν περισσότερο στην γονεϊκότητα από τους άντρες, επειδή μπορούν να περάσουν τα γονίδιά τους σε λιγότερους απογόνους απ’ ότι οι άντρες. Επίσης, τα κριτήρια των γυναικών στην επιλογή συντρόφου αλλάζουν μετά την εγκυμοσύνη, καθώς έχει επιτευχθεί ένας κεφαλαιώδης -για την πλειονότητα των γυναικών- στόχος, αυτός της μητρότητας. Αντίθετα, τα κριτήρια των αντρών παραμένουν σχετικά σταθερά.
Οι γυναίκες χρειάζονται άντρες για να τις βοηθούν με τα βάρη της εγκυμοσύνης και της φροντίδας των παιδιών, κι έτσι αναζητούν άντρες οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να τους παράσχουν πόρους και προστασία. Αντίθετα, οι άντρες εστιάζουν σε δείκτες καλής αναπαραγωγικής φυσικής κατάστασης, όπως η νεότητα. Αν και αυτές οι προτιμήσεις εξελίχθηκαν πριν από αιώνες, εξακολουθούν να είναι παρούσες στον ανθρώπινο νου.
Μία δεύτερη κατεύθυνση σκέψης αφορά την ιδιότητα του να είναι κανείς γονέας. Οι γυναίκες δεν αμφιβάλλουν για την αυθεντικότητα της μητρικής τους ιδιότητας, κάτι που συμβαίνει με το αντρικό φύλο. Αυτό με τη σειρά του τον θέτει σε μειονεκτική θέση όσον αφορά την ζηλοτυπία, καθώς αυτή αποτελεί έναν τρόπο διασφάλισης της επιλογής του από άλλους αντίζηλούς του. Για αυτόν τον λόγο εκτιμά ιδιαίτερα την αγνότητα ως χαρακτηριστικό της μελλοντικής συντρόφου του, καθώς αυξάνει την πιθανότητα να γίνει γονέας.
Όταν καλούμαστε να αξιολογήσουμε όλα αυτά τα μοτίβα των διαφορών ανάμεσα στα δύο φύλα, εγείρεται το ερώτημα αν συναντώνται καθολικά, δηλαδή σε όλους τους πολιτισμούς του κόσμου. Η εξελικτική ψυχολογία προσδοκά την καθολικότητα των ευρημάτων, μιας και η σωματική και η εγκεφαλική ανατομία είναι ίδια για όλους τους ανθρώπους.
Φεμινιστικές Προσεγγίσεις
Παρ’ όλα αυτά, παραλλαγές και διαφοροποιήσεις φυσικά και θα υπάρχουν. Η άποψη του Oakley, το 1972, υποστηρίζει την ύπαρξη «πολλών ενδείξεων με βάση τις οποίες η γυναικεία προσωπικότητα αναπτύσσεται και επηρεάζεται και από τις κοινωνικές συνθήκες, δηλαδή δεν διαμορφώνεται μόνο βάσει της επίδρασης εσωτερικών, βιολογικών παραγόντων». Σύμφωνα μάλιστα με το βιβλίο του Lewontin Πλάνη του βιολογικού ντετερμινισμού, προσδιορίστηκαν όλες οι μορφές κοινωνικής ανισότητας και ρατσισμού. Εν ολίγοις, με την αμφισβήτηση της αιτιοκρατίας, αίρεται η απολυτότητα στην προδιάθεση των συμβάντων, είτε λόγω κάποιων νόμων είτε κάποιων δυνάμεων που τα υποχρεώνουν να παραμένουν ως έχουν, και έρχεται στο προσκήνιο η δύναμη του ανθρώπου να καθορίζει το μέλλον του αλλά και η ισχύς της κουλτούρας και του συγκείμενου γενικότερα.
Φέρεται ως δεδομένο πως ο τρόπος με τον οποίο μεγαλώνει κανείς καθορίζει και την κοσμοθεωρία του ολιστικά αλλά και τις μη συνειδητές, καθημερινές επιλογές του. Σίγουρα, η ανθρώπινη φύση είναι μία και μοναδική για όλη την ανθρωπότητα αλλά όλα υπόκεινται σε αλλαγές με το πέρασμα του χρόνου. Ακόμα και η ανθρώπινη φύση. Αυτό υπόσχεται, με τη δυναμικότητα που ορίζει τον κόσμο μας, ρευστότητα σε κάθε τωρινό εύρημα. Όχι με την έννοια, απαραίτητα, της πλήρους ανατροπής του όσο της προσαρμογής του στην νέα τάξη πραγμάτων, η οποία τελεσίδικα θα έρθει.
Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφερθώ σε έναν μεγάλο σύγχρονο ψυχαναλυτή, τον Ματθαίο Γιωσαφάτ, κατά τον οποίο υπάρχουν δύο κύρια είδη επιλογών: η συμπληρωματική και η αντιθετική επιλογή. Στην πρώτη περίπτωση, το άτομο επιλέγει σύντροφο που μοιάζει με τον γονέα του αντίθετου φύλου. Προφανώς, πρόκειται για μια ασυνείδητη επιλογή που έχει τις απαρχές της στην παιδική ηλικία. Στη δεύτερη περίπτωση, το άτομο επιλέγει σύντροφο με αντίθετο προφίλ από τον γονέα του αντίθετου φύλου. Σε αυτό το είδος επιλογής, την αντιθετική, μπορεί να ταυτίζομαι με τον γονιό του αντίθετου φύλου (ασυνείδητη λανθάνουσα ομοφυλοφιλία) και να επιλέγω σύντροφο που να μοιάζει με τον γονιό του ίδιου φύλου.
Βιβλιογραφία
- Γιωσαφάτ Ματθαίος (2014). Να παντρευτεί κανείς ή να μην παντρευτεί;. Αθήνα: Αρμός.
- Tooby, J. & Cosmides, L.(1992). “The phycological foundations of culture”. In J.H. Barkow, L. Cosmides, & J. Tooby, The adapted mind: Evolutionary phycology and the generation of culture. New York: Oxford University Press.
- Buss, D.M. (1989). “Sex differences in human mate preferences: Evolutionary hypotheses tested in 37 cultures”. Behavioral and Brain Sciences, 12, 1-14.
- Trivers, R. (1972). “Parental Investment and sexual selection. In B. Campbell (Ed.), Sexual selection and the descent of man: 1871-1971” (pp. 136-179) Chicago: Aldine.
- Oakley, A. (1972). Sex, gender and society. Harper Colophon books, U.S.
Γεννήθηκε στην Λιβαδειά το 1996 και κατοικεί στην Αθήνα τα τελευταία 7 χρόνια. Είναι φιλόλογος με εξειδίκευση στην ψυχολογία και στις μαθησιακές δυσκολίες. Έχει συμμετάσχει σε πολλαπλά σεμινάρια αντίστοιχων θεματικών ενώ αυτήν την περίοδο πραγματοποιεί τις μεταπτυχιακές της σπουδές στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και Πατρών. Εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα τα τελευταία χρόνια και επιδιώκει την δυναμική ενασχόλησή της στον χώρο των γραμμάτων.
