Της Στεφανίας Αρβανιτάκη,
Όσα άρθρα και όσα βιβλία, γραφούν για τις κακουχίες της ανθρώπινης ζωής και τα όσα αυτή υπέστη, εξαιτίας ρατσιστικών συμπεριφορών και άλλων αιτιών που εν έτη 2021 ακόμα δεν έχουν εξαλειφθεί, τίποτα από τα παραπάνω δεν είναι συγκρίσιμο με το άκουσμα μιας ιστορίας από τα χείλη ενός ανθρώπου που την έχει βιώσει, από τα χείλη ενός επιζώντα που αποτελεί κομμάτι του ίδιου του ιστορικού παρελθόντος και του κόσμου μέσα στον οποίο ζούμε.
Η ιστορία αναπαράγεται μέσα από την συζήτηση και την εικόνα. Με αφορμή αυτήν την εικόνα, επέλεξα να καταθέσω μια προσωπική εμπειρία-μαρτυρία στο παρόν άρθρο σε συνδυασμό με ιστορικές πληροφορίες. Πιο συγκεκριμένα, θα ήθελα να μιλήσω για την εικόνα που τυπώθηκε ανεξίτηλα στο μυαλό μου κατά την διάρκεια της επίσκεψης σε έναν χώρο πολυσυζητημένο, κι όμως άκαρπο από ζωή ,γιατί την στέρησε χωρίς να την ξαναγεννήσει. Έναν χώρο-κοιμητήριο ανθρώπων, που όμως οι αναμνήσεις κατάφεραν και επιβίωσαν. Είναι το Άουσβιτς-Μπιρκενάου, το στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης εκατομμυρίων αδικοχαμένων και βασανισμένων ανθρώπων.
Ταξιδέψαμε από την Κρακοβία για να φτάσουμε στα στρατόπεδα, τα οποία βρίσκονται κοντά σε μια κωμόπολη που φέρει το όνομα Οσβιέτσιμ. Διανύσαμε μια απόσταση περίπου εξήντα χιλιομέτρων, δυτικά της Κρακοβίας, για να βρεθούμε μπροστά σε αχανείς εκτάσεις γης, που καταλαμβάνουν τα στρατόπεδα και που δεν μπορεί να τις αντιληφθεί το ανθρώπινο μάτι και ο νους. Αυτές οι απέραντες εκτάσεις μαρτυρούν τον αριθμό των κρατουμένων, οι οποίοι ήταν διανοούμενοι, Ρομά, Εβραίοι, σοβιετικοί αιχμάλωτοι, Πολωνοί, αριστεροί, μάρτυρες του Ιεχωβά, ομοφυλόφιλοι κ.λ.π. Οι παραπάνω βρέθηκαν στο στόχαστρο της Ναζιστικής Γερμανίας, διώχθηκαν και βίωσαν τον εξευτελισμό μέχρι τον ολοκληρωτικό χαμό τους.
Τα στρατόπεδα έχουν μετατραπεί εδώ και χρόνια σε μουσειακούς χώρους, οι οποίοι λειτουργούν σαν ένας τόπος μνήμης των θυμάτων. Στο Άουσβιτς περιηγηθήκαμε σε στρατώνες, στους οποίους ήρθαμε αντιμέτωποι, κατάματα, με αντικείμενα των κρατουμένων. Ακόμα και οι βαλίτσες τους δεν ήταν απρόσωπες, καθώς είχαν χαράξει στις περισσότερες από αυτές τα ονόματα των κατόχων τους, στοιχείο το οποίο αποδεικνύει όχι μόνο την ταυτότητα τους, αλλά και την παρουσία τους στο στρατόπεδο.
Η στιγμή που αντικρίσαμε τις στολές των φυλακισμένων ήταν αρκετά περίεργη. Προσωπικά, αισθάνθηκα πως βλέπω όχι απλά ένα ύφασμα, αλλά ένα ένδυμα προορισμένο, για να μη θυμίζει ποτέ την ανθρώπινη φύση. Ένα ρούχο σχεδιασμένο σαν να είναι αδειανό από ηθική. Ένα κουρέλι που έντυνε τους πάντες στους ίδιους ασπρόμαυρους τόνους και τους υπενθύμιζε τα δεσμά του σώματος και ίσως του πνεύματος και της ψυχής. Άλλωστε, πόσα αποθέματα κουράγιου, δύναμης και ελπίδας να έχει ένας κρατούμενος, ο οποίος βλέπει ένα συγγενικό του πρόσωπο πίσω από τα συρματοπλέγματα υποσιτισμένο, αδύνατο και αδύναμο με περιορισμό χρόνου, μέχρι την στιγμή που δεν το συναντά ποτέ ξανά;
Στους στρατώνες εκθέτονται επίσης και άλλα αντικείμενα των κρατουμένων, όπως γυαλιά τα οποία φορούσαν, μαγειρικά σκεύη και παπούτσια. Η απληστία των ιθυνόντων αποδεικνύεται και από τους αμέτρητους τόνους μαλλιού που δεν άφησαν ανεκμετάλλευτους. Τα προόριζαν για να σταλούν στα κοντινά εργοστάσια της περιοχής, έτσι ώστε να παραχθούν υφάσματα. Ήταν και αυτό ένα μέσο κέρδους. Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με το φωτογραφικό υλικό που προβάλλεται και δεν αφήνει κανέναν αδιάφορο και ανεπηρέαστο ,μπροστά σε κραυγαλέα θεάματα που προκαλούν δέος, προσφέρουν μια έντονη και λεπτομερή εικόνα των συνθηκών που επικρατούσαν στο στρατόπεδο.
Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να πω, πως η επιθυμία μας να επισκεφτούμε το Άουσβιτς γεννήθηκε κυρίως μετά από την παρακολούθηση ενός μαθήματος στο Πανεπιστήμιο, το οποίο σχετιζόταν με την εβραϊκή ιστορία. Με αφορμή αυτό, έγινε περαιτέρω αναζήτηση σε ειδική βιβλιογραφία για την συλλογή πληροφοριών. Άσχετα με τα όσα γνωρίζαμε ήδη, η καλύτερη και πιο εποικοδομητική μορφή απόκτησης γνώσεων ήταν αυτή της επίσκεψης του ιστορικού χώρου για το οποίο διδασκόμασταν ένα εξάμηνο, της παρατήρησης αυτού, του στοχασμού, του προβληματισμού, της γέννησης σκέψεων και της μεταξύ μας συζήτησης, που αναπτύχθηκε μετέπειτα.
Όταν βρεθήκαμε στο Μπιρκενάου, είδαμε αρκετούς Ισραηλινούς, οι οποίοι έφεραν στην πλάτη τους σημαίες. Κάνοντας έναν κύκλο, με το κεφάλι τους σκυμμένο προς το χώμα και τα μάτια τους κλειστά, ένωσαν τα χέρια τους και προσευχόντουσαν σιωπηλά. Με αυτόν τον τρόπο, αποφάσισαν να αποδώσουν έναν φόρο τιμής στους προγόνους τους, σε αυτούς που δεν πολέμησαν για την θρησκεία ή την πατρίδα, μα έφυγαν άδικα. Σε αυτούς, που πριν από εβδομήντα περίπου χρόνια και, εκτελέστηκαν. Για αυτούς ήταν μια συμβολική πράξη. Για εμένα μια έντονη ιστορική στιγμή του παρόντος, η οποία ήταν απόρροια του παρελθόντος. Αυτή η εικόνα λοιπόν, και αυτό το ιστορικό περιβάλλον μου μίλησαν για ιστορία και μου δίδαξαν μια πτυχή που δεν έζησα εγώ, μα άλλοι, οι οποίοι τελικά δεν ήταν και πολύ μακριά. Αναρωτιέμαι, τι παρελθόν έχουν να θυμούνται;
Το Άουσβιτς είναι, έτσι διαμορφωμένο, ώστε προσφέρει στον επισκέπτη ένα μεγάλο σύνολο πληροφοριών, τις οποίες ενσωματώνει και επεξεργάζεται καλύτερα, όταν φτάσει στο Μπιρκενάου. Εκεί είναι «μόνος», χωρίς φωτογραφικό υλικό, χωρίς επιγραφές, και έτοιμος παράλληλα, να ζωντανέψει μπροστά του, όλα όσα διάβασε, άκουσε, είδε. Περπατώντας στο έδαφος εκτέλεσης φυλακισμένων με διάφορους τρόπους (θάλαμοι αερίων, πυρά όπλου και απαγχονισμός, μερικοί από τους συνηθέστερους) είναι σχεδόν αδύνατον, να μην κατακλυστεί από ένα αίσθημα βαθύτατης συγκίνησης και ανθρωπισμού.
Αν επισκεφτείς το συγκεκριμένο μέρος, φρόντισε να σταθείς για λίγο μπροστά από την σιδηροδρομική ράμπα που υπάρχει στο Μπιρκενάου. Ευχή: Να μη διασχίσει ποτέ ξανά τρένο αυτές τις ράγες. Να μη ξεχάσουμε, να μην επέλθει λήθη.
Βιβλιογραφία
- Saul Friedländer, Η Ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι, Αθήνα 2013.
- Katherine Elizabeth Fleming, Ιστορία των Ελλήνων Εβραίων, Αθήνα 2009.
