Της Χριστίνας Φλωράκη,
Η 28η Ιουλίου του έτους 1920 ήταν για την Ελλάδα μια ημέρα νίκης, καθώς οι εκπρόσωποι των Συμμάχων και των Συνασπισμένων Δυνάμεων, οι οποίες ήταν το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Ελλάδα, η Αρμενία, το Βέλγιο, η Πολωνία, η Ρουμανία, η Γιουγκοσλαβία, η Τσεχοσλοβακία και η Χετζάζ, τμήμα της σημερινής Σαουδικής Αραβίας, υπέγραψαν συνθήκη ειρήνης, γνωστή και ως «Συνθήκη των Σεβρών», με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από την πλευρά της Ελλάδας, στις Σέβρες βρέθηκαν ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο πρεσβευτής Αθώς Ρωμάνος, ενώ εκ μέρους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι γερουσιαστές Χααντί Πασάς, ο Ριζά Τεβφίκ Μπέης και ο Ρεσάτ Χαλίς Μπέης.
Τα περιεχόμενα της Συνθήκης: Ο διαμελισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Εκείνη την ημέρα, στο δημαρχείο των Σεβρών της Γαλλίας, υπογράφηκαν, επίσης, και άλλες διεθνείς πράξεις, ενώ η Συνθήκη αποτελούταν από 13 μέρη. Τα περιεχόμενα της Συνθήκης των Σεβρών αφορούσαν την Κοινωνία των Εθνών (Οργανισμός, που ιδρύθηκε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και έμελλε να είναι πρόγονος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών), τα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, θέματα προστασίας μειονοτήτων, στρατιωτικούς, ναυτικούς και αεροπορικούς όρους, προβλήματα και καταμετρήσεις των νεκρών του πολέμου, δημοσιονομικούς και οικονομικούς όρους, θέματα εργασίας, οδούς αέρος και μεταφορών, ενώ, μέσα στη συνθήκη, υπογράφηκαν και όροι για καθεστώτα χωρών και πολιτικές περιοχών, όπως το Κουρδιστάν, η Αρμενία, η Συρία, η Μεσοποταμία, η Παλαιστίνη, η Χετζάζη, η Αίγυπτος, το Σουδάν, η Κύπρος, το Μαρόκο, η Λιβύη, η Τυνησία, η Κωνσταντινούπολη, τα Στενά, η Σμύρνη, η Ίμβρος, η Τένεδος, τα νησιά του Αρχιπελάγους και τα Δωδεκάνησα.
Τα σημαντικότερα σημεία της Συνθήκης αφορούσαν, κυρίως, τον «διαμελισμό» της -πλέον- παρακμάζουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Συγκεκριμένα, γίνεται λόγος για αυτό ήδη από τον πρόλογο, που έβγαλε ο πρωθυπουργός και εν συνεχεία πρόεδρος της Γαλλίας, Millerand, στην αρχή της επίσημης συνεδρίασης, αναφέροντας πως αρκετές φορές έσωσαν την αυτοκρατορία «εκ βεβαίου διαμελισμού και ανεπανορθώτου καταστροφής», κάνοντας σαφές πως η υποστήριξη αυτή πλέον είναι παρελθόν και πως η ώρα της αντίστροφης μέτρησης για τους Οθωμανούς είχε κιόλας ξεκινήσει, με τη Συνθήκη των Σεβρών να επισημοποιεί την παραμονή υπό όρους της Κωνσταντινούπολης στην κυριαρχία του σουλτάνου. Τα νέα γεωγραφικά σύνορα της Ελλάδας ήταν από την Ανατολική Θράκη έως την Τσατάλτζα και τα νησιά του Αιγαίου, με εξαίρεση τα «ιταλικά» Δωδεκάνησα, ενώ η περιοχή της Σμύρνης έμενε στην ονομαστική επικυριαρχία του σουλτάνου, υπό τη διοίκηση όμως Έλληνα Αρμοστή με εντολές των Συμμάχων. Ωστόσο, θα μπορούσε να ενσωματωθεί στην Ελλάδα, έπειτα από πέντε χρόνια, κατόπιν δημοψηφίσματος. Η αποδυνάμωση των Τούρκων, ακόμη, συνεχιζόταν με την παράδοση της κυριαρχίας της Μεσοποταμίας (Ιράκ), της Παλαιστίνης και της Υπεριορδανίας στη Βρετανία ως προτεκτοράτα της Κοινωνίας των Εθνών, τη Συρία και τον Λίβανο στη Γαλλία και την υπαγωγή της Ανατολίας στη σφαίρα επιρροής της Ιταλίας, ενώ η Χετζάζ, το Κουρδιστάν και η Αρμενία θα γίνονταν ανεξάρτητα κράτη υπό όρους.
Άρθρα της Συνθήκης των Σεβρών που αφορούσαν την Ελλάδα
Πιο αναλυτικά, την Ελλάδα αφορούν το άρθρο 27Α2 του Β΄ Μέρους, που διαγράφονται αναλυτικά τα όρια της Ελλάδας με την Τουρκία, αλλά και άρθρα του μέρους Γ’. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 66, καθορίζονται με μεγάλη λεπτομέρεια τα σύνορα της περιοχής της Σμύρνης, ενώ το άρθρο 69 περιλαμβάνει την αναλυτική πολιτική της στο προσωρινό καθεστώς μέχρι το δημοψήφισμα. Στο άρθρο 70, γίνεται σαφές πως υπεύθυνη για τη διοίκηση της Σμύρνης θα είναι η κυβέρνηση της Ελλάδας, ενώ, στο ακριβώς επόμενο άρθρο (71), η Ελλάδα εγγυάται πως θα διατηρήσει τις αναγκαίες στρατιωτικές δυνάμεις της για την τήρηση της ασφάλειας και της τάξης. Η ίδρυση τοπικού κοινοβουλίου με αναλογική αντιπροσώπευση όλων των τμημάτων του πληθυσμού της Σμύρνης αναφέρεται στο άρθρο 72. Η διατήρηση του τουρκικού νομίσματος στη Σμύρνη αποτυπώνεται στο άρθρο 77, ενώ, στο άρθρο 79, εξασφαλίζεται η διπλωματική και προξενική προστασία της περιοχής. Τέλος, στο άρθρο 83, προβλέπεται η διαδικασία ενδεχόμενης οριστικής προσαρτήσεως της πόλης στην Ελλάδα.
Εξίσου σημαντικά μέρη της Συνθήκης ήταν το Τμήμα Ε΄ του μέρους Γ’, το οποίο έλυνε προβλήματα που είχαν προκύψει με την εφαρμογή της Συνθήκης του Νεϊγύ· η Τουρκία, λοιπόν, παραιτούνταν υπέρ της Ελλάδος από τα ευρωπαϊκά της εδάφη, πέρα από τα αναγνωρισμένα εδάφη από την Συνθήκη των Σεβρών, καθώς και από τους τίτλους κυριαρχίας στην Ίμβρο και την Τένεδο. Προβλέπεται, επίσης, η ελληνική κυριαρχία στη Λήμνο, τη Σαμοθράκη, τη Λέσβο, τη Χίο, τη Σάμο και την Ικαρία. Τέλος, το άρθρο 115 αφορούσε την προσάρτηση της Κύπρου στους Άγγλους, ενώ με το άρθρο 122 η Τουρκία παραιτούνταν υπέρ της Ιταλίας από τα Δωδεκάνησα.
Στις 28 Ιουλίου, αξίζει να τονισθεί πως υπογράφηκαν και άλλες συνθήκες. Η «Συνθήκη Περί Θράκης» αφορούσε το δικαίωμα μεταβίβασης των εδαφών της Θράκης στην Ελλάδα από τους Βουλγάρους, καθώς και διάφορα δικαιώματα σε λιμάνια και εμπορευματικές κινήσεις της περιοχής. Η «Συνθήκη περί προστασίας των εθνικών μειονοτήτων» αφορούσε τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των μειονοτήτων στον ελλαδικό και μικρασιατικό χώρο. Τέλος, με την ελληνοϊταλική «Συνθήκη περί της Δωδεκανήσου», οι Ιταλοί παραχωρούσαν στους Έλληνες τα Δωδεκάνησα, πλην της Ρόδου και του Καστελόριζου, που θα περνούσαν στην Ελλάδα, αν το επιθυμούσε ο πληθυσμός των νησιών και μόνο αν οι Άγγλοι παρέδιδαν την Κύπρο στους Έλληνες, κάτι το οποίο τελικά δεν έγινε ποτέ. Τα ασθενή σημεία της νέας αυτής συνθήκης Ιταλών–Ελλήνων ήταν η απουσία αναφοράς στο Βορειοηπειρωτικό ζήτημα, που ήταν, παράλληλα, και το σημαντικότερο μέρος της Συμφωνίας Βενιζέλου–Τιττόνι, και ότι εξαρτούσε με το άρθρο 10 την ισχύ της από την εφαρμογή της Συνθήκης των Σεβρών, με αποτέλεσμα να μην εφαρμοσθεί ποτέ.
Μετά τη Συνθήκη: Οι αντιδράσεις των Τούρκων
Η υπογραφή της Συνθήκης σήμανε την οριστική ρήξη ανάμεσα στον Σουλτάνο και την Εθνοσυνέλευση της Άγκυρας, που ήταν πραγματικά, αλλά ανεπίσημα ακόμα, η ασκούσα εξουσία στο κράτος. Λέγεται, μάλιστα, πως υπήρξε εκδήλωση εχθρικής υποδοχής των αντιπροσώπων από τις Σέβρες στην Τουρκία, ενώ, παράλληλα, ο Κεμάλ απεύθυνε διάγγελμα στον λαό, με το οποίο κήρυσσε την Τουρκία σε διωγμό και καλούσε τους Τούρκους σε νέους και μεγαλύτερους αγώνες, προσπαθώντας να τους τονώσει το ηθικό και να εμποδίσει με κάθε τρόπο την παρακμή του κράτους και του έθνους των Τούρκων. Λίγο αργότερα, έγινε και η μεταφορά της πρωτεύουσας στην Άγκυρα, με τον Κεμάλ να παίρνει όλο και περισσότερη δημοτικότητα και τους Τούρκους να μάχονται για πρώτη φορά όχι για την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά για το έθνος τους. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η πολιτική του Κεμάλ βασιζόταν και στηριζόταν στην αδικία, που αισθανόταν ο λαός των Τούρκων, ύστερα από τη Συνθήκη των Σεβρών και τα δεκάδες ανοιχτά μέτωπα από πλευράς των Συμμάχων της Ευρώπης, την τελευταία δεκαετία. Ο «Πατέρας» των Τούρκων, όπως μετονομάστηκε λίγο καιρό μετά, έκανε τα πάντα για τη μη εφαρμογή της Συνθήκης, στρέφοντας τη λαϊκή γνώμη εναντίον της οθωμανικής εξουσίας, ανακηρύσσοντας όσους υπέγραψαν τη Συνθήκη, ακόμα και τον ίδιο τον Μεγάλο Βεζίρη, προδότες του Έθνους.
Η ώρα των Νεότουρκων είχε επισήμως φτάσει με την Μικρασιατική Καταστροφή και το έτος του 1922 να γίνεται μία από τις μεγαλύτερες νίκες του «Αγώνα της Ανεξαρτησίας» του τουρκικού έθνους και τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας να καταγράφει παράλληλα μια αιματηρή στιγμή στην ιστορία του…
Μετά τη Συνθήκη: Οι διεθνείς αντιδράσεις και η στάση της Ευρώπης
Η Ευρώπη και ο διεθνής Τύπος χαρακτήρισαν τη Συνθήκη «μάταιη», καθώς καμία χώρα δεν την επικύρωσε ποτέ με εξαίρεση την Ελλάδα. «Πιο εύθραυστη και από τις περίφημες πορσελάνες του τόπου υπογραφής της» χαρακτηρίστηκε από τον πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας, Poincare, υπονοώντας την αδυναμία εφαρμογής και επομένως την ανάγκη αναθεώρησης της συνθήκης, η οποία έγινε πρακτικά τέσσερα χρόνια αργότερα, με τη Συνθήκη της Λωζάνης. Για τη συνθήκη, μάλιστα, του 1923, αναφέρθηκε στο γαλλικό κοινοβούλιο πως η υπογραφή έγινε μετά λύπης με πίεση και εξαναγκασμό. Για την προσωπικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ειπώθηκε από μεταγενέστερους ιστορικούς και μελετητές πως είναι «δυσανάλογη η επιρροή Βενιζέλου προς τους Ευρωπαίους ηγέτες σε σχέση με το μέγεθος της Ελλάδας», ενώ πολλοί Ευρωπαίοι έκαναν λόγο για ένα «παιδί που κάνει ό,τι θέλει τέσσερις αμαθείς ανθρώπους (αναφορά στους ηλικιωμένους ηγέτες της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και των Η.Π.Α.) κι ας εκπροσωπεί μια μικρή χώρα».
Οι αντιδράσεις στην Ελλάδα και οι επόμενοι μήνες στη Σμύρνη
Στην Ελλάδα, η είδηση της υπογραφής μπορούσε να γίνει μόνο με εκδηλώσεις ενθουσιασμού, πανηγυρισμού και της πραγματοποίησης του ονείρου της Μεγάλης Ιδέας, όνειρο από τον 19ο αιώνα ακόμα. Η Εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» έγραψε σε πρωτοσέλιδό της «Ο κ. Βενιζέλος, δι’ υπερτάτης προσπάθειας, τα υπερπήδησεν ως όλα τα άλλα, όπως συμπληρώσει ένα αθάνατον θρίαμβον, διά τον οποίο όλοι οι Έλληνες σήμερον, εν μέσω των εκδηλώσεων της εξάλλου ταύτης χαράς, στρέφουν προς αυτόν ευγνωμόνως την σκέψιν και αισθάνονται την καρδία των παλλούσαν εκ της ιεροτέρας συγκινήσεως» περιγράφοντας απόλυτα τα αισθήματα θριάμβου και εθνικής περηφάνιας του ελληνικού λαού για την υπογραφή της συνθήκης.
Μετά τη Συνθήκη των Σεβρών, στις 30 Αυγούστου, υπογράφηκε στη Σμύρνη το πρωτόκολλο παράδοσης και παραλαβής της πόλης, με υπογράφων τον γενικό γραμματέα της Ύπατης Αρμοστείας Σμύρνης, Πέτρο Γουναράκη. Η Ελληνική Διοίκηση Σμύρνης διατήρησε όλες τις υπηρεσίες, που ασχολούνταν με θρησκευτικά και εκπαιδευτικά ζητήματα των μουσουλμάνων, καθώς και με τον διακανονισμό των οικογενειακών υποθέσεων. Παράλληλα, αναδιαρθρώθηκαν οι ελληνικές υπηρεσίες, ιδρύθηκε το Ιωνικό Πανεπιστήμιο στη Σμύρνη, η Ανώτερη Σχολή Γλωσσών και το Υγιεινολογικό Εργαστήριο, ενώ ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην καταπολέμηση των επιδημικών ασθενειών της περιοχής.
Συνοψίζοντας, θα έλεγε κανείς πως ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε πετύχει μια τεράστια νίκη για την Ελλάδα. Ωστόσο, οι μετέπειτα αντιδράσεις και τα γεγονότα, που έπονταν τόσο στο μικρασιατικό μέτωπο, όσο και στο εσωτερικό της χώρας, θα επισκιάσουν την προσωρινή χαρά για τη Συνθήκη των Σεβρών, που με το πέρας του χρόνου, πράγματι, αποδείχθηκε πιο εύθραυστη και από τις πορσελάνες του τόπου υπογραφής της….
Βιβλιογραφία
- Συλλογικό έργο, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΕ΄: Νεότερος Ελληνισμός από το 1913 έως το 1941, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, (1975)
- Νίκος Γ. Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, Εκδόσεις Θεμέλιο, (2007)
- Η Μηχανή του Χρόνου – Η Συνθήκη των Σεβρών https://www.mixanitouxronou.gr/i-synthiki-ton-sevron-poy-edine-stin-ellada-tin-imvro-tin-tenedo-kai-tin-anatoliki-thraki-os-ta-oria-tis-konstantinoypolis/
