Του Χρήστου Αμανατίδη,
Προς τα τέλη του μακρού 19ου αιώνα (και πιο συγκεκριμένα μεταξύ των ετών 1789-1914) η Γερμανία έβλεπε τη Γαλλία να έχει σπάσει το διπλωματικό αποκλεισμό στο οποίο την είχε καταδικάσει μετά τη συντριπτική της νίκη στο Γαλλοπρωσικό πόλεμο: το 1894 η Γαλλία είχε υπογράψει διμερή στρατιωτική συμμαχία με τη Ρωσία και το 1904 προέβη σε έναν αμοιβαίως επωφελή διακανονισμό με τη Μεγάλη Βρετανία για την επίλυση των αποικιακών τους διαφορών.
Τώρα η Γερμανία βλέπει το διπλωματικό σκηνικό να αλλάζει και την ίδια να οδεύει ολοταχώς προς τη διπλωματική απομόνωση. Οι Γερμανοί ιθύνοντες ήξεραν ότι με κάποιο τρόπο θα έπρεπε να διασπάσουν το γαλλικό διπλωματικό δίκτυο.
Και οι συνθήκες το 1905 έμοιαζαν υποσχόμενες για ένα τέτοιο εγχείρημα: η Ρωσία παρέπαιε μετά την ήττα της στον Ρωσοϊαπωνικό πόλεμο και την επανάσταση που ακολούθησε με αφορμή αυτή. Επιπλέον η Εγκάρδια Συνεννόηση μεταξύ Γαλλίας και Μεγάλης Βρετανίας ήταν μόλις ενός έτους και δεν είχε καμία αναφορά σε στρατιωτική ή ακόμα και διπλωματική υποστήριξη της μιας προς την άλλη. Επομένως η Γερμανία είχε μπροστά της μια χρυσή ευκαιρία να άρει τον αποκλεισμό.
Η αφορμή δόθηκε από τη γαλλική δραστηριότητα στο Μαρόκο: η Γαλλία επιθυμούσε τη μετατροπή του από ανεξάρτητο κράτος σε προτεκτοράτο της πολλά χρόνια και είχε προετοιμάσει προσεκτικά το έδαφος μέσω διαπραγματεύσεων με τις άλλες δυνάμεις: το 1900 η Ιταλία αναγνώρισε στη Γαλλία το δικαίωμα γαλλικής παρέμβασης σε αυτό με αντάλλαγμα την ανοχή ιταλικής παρέμβασης στη σημερινή Λιβύη. Το 1904 η Μεγάλη Βρετανία προχώρησε σε μια αντίστοιχη αναγνώριση με αντάλλαγμα την αποδοχή της βρετανικής κυριαρχίας στην Αίγυπτο και κατά συνέπεια του ελέγχου της Διώρυγας του Σουέζ από το Στέμμα.
Ο κύριος τρόπος με τον οποίο η γαλλική επιρροή εκδηλωνόταν στο Μαρόκο ήταν με στρατιωτική παρουσία στα σύνορα του Μαρόκου με την Αλγερία και παροχή δανείων και επενδύσεων στη μαροκινή οικονομία. Το 1904 η Γαλλία εκχώρησε ένα δάνειο 62,5 εκατομμυρίων φράγκων και ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων των οποίων η εφαρμογή θα σήμαινε το τέλος της μαροκινής ανεξαρτησίας.
Σε αυτό το σημείο παρενέβη η Γερμανία αποσκοπώντας να διασπάσει την Εγκάρδια Συνεννόηση και αν είναι δυνατόν, να απομακρύνει τον Γάλλο υπουργό Εξωτερικών που την υλοποίησε (Theophile Delcassé). Ο κάιζερ Γουλιέλμος Β΄ αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Ταγγέρης και εκφώνησε λόγο όπου προβλήθηκε ως υπέρμαχος της μαροκινής ανεξαρτησίας και προσωπικός φίλος του σουλτάνου, ο οποίος έσπευσε με γερμανική υποστήριξη να ζητήσει την επίλυση του μαροκινού ζητήματος με μια διεθνή σύσκεψη.
Ακόμα και έτσι ο Delcassé πίστευε ότι οι Γερμανοί απλώς προσποιούνταν και έτσι διέταξε την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων με την υποστήριξη των Βρετανών που συμμερίζονταν αυτή του την άποψη περί γερμανικής προσποίησης. Δυστυχώς για τον Delcassé, η πλειονότητα της τότε γαλλικής κυβέρνησης και ιδίως ο Πρωθυπουργός Rouvier δεν ήταν σίγουροι για τη βρετανική αξιοπιστία και έτσι δέχθηκαν τη γερμανική πρόταση για διεθνή συνδιάσκεψη. Οι Γερμανοί βλέποντας αυτή την επιτυχία πήραν θάρρος και με τελεσιγραφικό χαρακτήρα ζήτησαν την απομάκρυνση του Delcassé από το υπουργείο Εξωτερικών. Μη τολμώντας να αντιταχθεί στη γερμανική απειλή πολέμου, η γαλλική κυβέρνηση υποχώρησε και πάλι.
Η διεθνής συνδιάσκεψη έγινε στην ισπανική πόλη Αλγεθίρας τον Ιανουάριο του 1906. Και εκεί φάνηκε η πραγματική εικόνα της διεθνούς διπλωματίας: παρόλο που η Γερμανία πέρασε τη γραμμή της και απέτρεψε τη μετατροπή του Μαρόκου σε γαλλικό προτεκτοράτο, η μόνη από τις τότε μεγάλες δυνάμεις που συμφώνησε με τις γερμανικές θέσεις ήταν η Αυστροουγγαρία. Ακόμα και η Ιταλία που μαζί με την Αυστροουγγαρία ήταν σύμμαχος της Γερμανίας από το 1882, στήριξε τις γαλλικές θέσεις. Τελικώς ακόμα και με τη διατήρηση της μαροκινής ανεξαρτησίας, αναγνωρίστηκε η γαλλική πρωτοκαθεδρία στις μαροκινές υποθέσεις, όπως και η γαλλική υπεροχή στην Κρατική Τράπεζα Μαρόκου. Επιπροσθέτως, επετράπη η παρουσία γαλλικών στρατευμάτων στα μαροκινά λιμάνια του Ατλαντικού Ωκεανού για την «τήρηση της τάξης», ενώ ισπανικά στρατεύματα εγκαταστάθηκαν στα μαροκινά λιμάνια της Μεσογείου.
Την ίδια περίοδο η Γερμανία υπέστη και μια δεύτερη διπλωματική ήττα, όταν προσπάθησε να διεμβολίσει τη Γαλλορωσική συμμαχία: ο Γουλιέλμος Β΄ εκμεταλλευόμενος το κλίμα απογοήτευσης στη Ρωσία μετά την υπογραφή της Εγκάρδιας Συνεννόησης, συνάντησε τον τσάρο Νικόλαο Β΄ στο Bjorko (κόλπος της Φινλανδίας) και τον έπεισε να υπογράψει μια διμερή συμμαχία με τη Γερμανία η οποία θα συμπεριλάμβανε τη Γαλλία και θα στρεφόταν εναντίον της Μεγάλης Βρετανίας (παραδοσιακός εχθρός της Ρωσίας).
Αυτή η πρόταση ήταν ανύπαρκτη και η επικύρωσή της θα σήμαινε τον τερματισμό της Γαλλορωσικής συμμαχίας και διακοπή της ρωσικής πρόσβασης στη γαλλική κεφαλαιαγορά. Τελικά όμως οι σύμβουλοι του Νικολάου τον έπεισαν για το ανύπαρκτο της εν λόγω συμφωνίας και να αναβάλλει την επικύρωσή της μέχρι που οι Γερμανοί βαρέθηκαν και παραιτήθηκαν από αυτό το εγχείρημα.
Βλέπουμε λοιπόν πως η γερμανική διπλωματία στις παρυφές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, διαισθανόμενη τον αυξανόμενο κίνδυνο στοχεύει στη διάσπαση της εχθρικής περικύκλωσης. Η στρατηγική της σφήνας και η επίδειξη δύναμης θα είναι τα χαρακτηριστικά της σε όλο το διάστημα που προηγείται της παγκόσμιας σύρραξης, όπως θα δούμε και στο δεύτερο μέρος του αφιερώματός μας.
Βιβλιογραφία
- E.M. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία. Ο δυτικός πολιτισμός: Νεότεροι χρόνοι, σελίδα 798
- Ζαχαρίας Τσιρπανλής, Η Ευρώπη και ο κόσμος 1814-1914, σελίδα 374
- Θα ήθελα να αποδώσω ιδιαίτερες ευχαριστίες στον καθηγητή Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Ιωάννη Μουρέλο, για τις πληροφορίες που άντλησα από τις διαλέξεις που έδωσε στις 16 και 18 Μαΐου με θέμα τις αποτυχίες της γερμανικής εξωτερικής πολιτικής στο πλαίσιο του μαθήματος ειδίκευσης στον 19ο αιώνα της Ευρωπαϊκής Ιστορίας.
