Της Βασιλικής Σέμκου,
Τα ζώα αποτελούν για πάρα πολλούς συντροφιά και παρέα, για άλλους έναν κόσμο διαφορετικό από τον δικό μας, που τους προκαλεί να τον εξερευνήσουν και να ανακαλύψουν όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν την ιδιαίτερη φύση τους. Μπορεί να είναι εκ διαμέτρου αντίθετα από την ανθρώπινη ύπαρξη, ωστόσο ο καθένας μπορεί να ταυτίσει τον εαυτό του με κάποιο ζώο, να αναπτύξει δεσμούς μαζί τους και να γοητευτεί από τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζουν στην καθημερινότητά τους. Μια προβληματική ωστόσο που μπορεί να προκύψει από την ανάλυση των σχέσεων που αναπτύσσουμε εμείς οι άνθρωποι με τα ζώα, είναι εκείνη που ακριβώς σχετίζεται με την παρέμβασή μας στην καθημερινότητα των ζώων. Το παρόν άρθρο ωστόσο αποτελεί μια καθαρά προσωπική άποψη, που έχει σχηματιστεί από συνδυασμό πραγμάτων και καταστάσεων, οπότε θα ήταν θεμιτή μια πιο υποκειμενική οπτική κατά την ανάγνωση.
Από αρχαίους χρόνους και παραδόσεις, τα ζώα αποτέλεσαν υποζύγια αρμάτων και πολεμιστών για μάχες, «βοηθοί» σε άροτρα και μηχανήματα τροφοσυλλογής και ποικίλα άλλα μέσα που ενίσχυσαν την ανθρώπινη υπεροχή και την υποταγή των ζώων σε αυτήν. Η υποταγή αυτή με την πάροδο των χρόνων, έχει εξελιχθεί και μετατραπεί σε κάτι άλλο. Από τη χρήση των ζώων και την αξιοποίησή τους σε καθημερινές εργασίες, έχουμε υποτάξει τη φύση τους και τα έχουμε απομακρύνει από το φυσικό τους περιβάλλον. Η διαπίστωση αυτή μπορεί να εντοπιστεί σε κατηγορίες ζώων που τα εντάσσουν στη λίστα με τα «άγρια» σε αντίθεση με τα οικόσιτα, τα οποία θα μπορούσαμε να πούμε πως έχουν ανάγκη από την ανθρώπινη παρουσία.
Η απομάκρυνση των άγριων λοιπόν αυτών ζώων εκκινεί από τις σαβάνες, ζούγκλες, στέπες και ωκεανούς με τη μεταφορά των ζώων σε ζωολογικούς κήπους και την υποτιθέμενη «διαμονή» τους σε αυτούς. Τα ζώα φυλακίζονται σε κελιά ή και σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους πολύ περιορισμένης έκτασης, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα γι’ αυτά να πραγματοποιούν τις καθημερινές τους «δραστηριότητες», όπως θα έκαναν στο φυσικό τους περιβάλλον. Μετατρέπονται έτσι από ελεύθερα όντα σε αξιοθέατα και θέαμα για τους δεκάδες επισκέπτες, που τα παρατηρούν να περιφέρονται σε ερημωμένα κελιά, χωρίς να μπορούν να παρουσιάσουν το μεγαλείο της φύσης τους. Μεγαλοπρεπή λιοντάρια και τίγρεις που μοιάζουν σχεδόν με εξημερωμένες γάτες, θαλάσσια ζώα τα οποία κολυμπούν σε πισίνες διαστάσεων κολυμβητηρίου και πραγματοποιούν κόλπα και «νούμερα» για τη διασκέδαση του κοινού που τα παρακολουθεί. Υπάρχουν ωστόσο και πολλά άλλα παραδείγματα ζώων, τα οποία έχουν στερηθεί την ιδιότητα αυτή που τα κάνει μοναδικά, την ελευθερία τους. Προς διασκέδαση και ψυχαγωγία των ανθρώπων, η φύση στερείται των πλασμάτων της που τη συντηρούν και φροντίζουν για την εύρυθμη λειτουργία της, ενώ καθημερινά ανακοινώνονται ένα προς ένα τα είδη που εντάσσονται στα υπό εξαφάνιση με μόνιμη απειλή της τροφικής αλυσίδας. Βέβαια, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι οι ζωολογικοί κήποι παρέχουν ένα ασφαλές περιβάλλον για τα ζώα με την κάλυψη όλων τους των αναγκών. Μάλλον θα έπρεπε να περιορίσουμε κι εμείς τους εαυτούς μας σε ένα αφιλόξενο για την φύση μας περιβάλλον, για να αντιληφθούμε το πρόβλημα.
Στην άλλη πλευρά (αλλά πάντα στο ίδιο πλαίσιο) βρίσκονται τα τσίρκα. Υπερθεάματα με κασκαντέρ και καλλιτέχνες σε ρόδες, με φλεγόμενα στεφάνια και άλλα πολλά αναρίθμητα νούμερα, συνθέτουν ένα σκηνικό παραπάνω από εντυπωσιακό. Θα έλεγε κανείς πως θα ήταν αρκετά τα νούμερα αυτά και οι ανθρώπινες ικανότητες. Μάλλον όχι.
Τα ζώα αποτελούν κι εδώ σημαντικό παράγοντα θεάματος και κυρίως κερδών σε βάρος τους. Ποιος δεν θα ήθελε άλλωστε να δει μια αρκούδα να της βαράνε ντέφι για να χορέψει ή έναν ελέφαντα να ισορροπεί τους 7 τόνους βάρους του σε μία μπάλα; Δεκάδες είναι οι εικόνες που αναπαριστούν θλιμμένα και κακοποιημένα ζώα σε αρένες εκπαίδευσης για να μάθουν 2-3 νούμερα για τη μεγάλη παράσταση, χωρίς καν να έχουν τις ικανότητες για να το κάνουν. Βία και μαστίγιο υποτάσσουν την υπέροχη φύση τους και τα μετατρέπουν σε μαριονέτες που παρέχουν απλά ολιγόλεπτα θεάματα προς τέρψη του κοινού.
Αντί να μας καλύπτει η ελευθερία που διαθέτουν στη φύση και που τους επιτρέπει να είναι τόσο ξεχωριστά μεταξύ τους αλλά και με εμάς, έχουμε καταλήξει να τα κακοποιούμε καθημερινά προς όφελος δικό μας.
Θεωρώντας ότι δεν ταυτίζονται οι περισσότεροι με τέτοιες απόψεις, δεν θα επιχειρήσω να εκθέσω όσο έντονα θα ήθελα την άποψή μου για το εν λόγω θέμα. Τα ζώα, όπως και κάθε άλλος ζωντανός οργανισμός, διαθέτουν στο οικοσύστημα μια ξεχωριστή θέση που τα καθιστά απαραίτητα για την επιβίωση όλου του πλανήτη. Σε αντίθεση με εμάς, δεν διαθέτουν το στοιχείο της επιλογής για οτιδήποτε αφορά την επιβίωσή τους. Το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι απλώς να επιβιώνουν, ωστόσο με τα μέσα και τις συνθήκες που έχουν οριστεί γι’ αυτά. Το να επιθυμούμε να τα δούμε από κοντά, είναι ειλικρινής επιθυμία και δικαιολογημένη ανθρώπινη περιέργεια. Ας μου επιτραπεί παρ’ όλα αυτά να μην επιθυμώ ούτε να έχω πάει ποτέ σε ζωολογικούς κήπους και τσίρκα!
