Το «Δώρο» της Volvo στην ανθρωπότητα

Της Μαρίας Μπουλιέρη, 

Στις 10 Ιουνίου 1962 η Volvo, μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες κατασκευής οχημάτων που ιδρύθηκε το 1926 στη Σουηδία, κατοχύρωσε στην Υπηρεσία Ευρεσιτεχνιών και Εμπορικών Σημάτων των ΗΠΑ (U.S. Patent and Trademark Office – USPTO) μια πατέντα σταθμό στην παγκόσμια ιστορία. Η ζώνη ασφαλείας τριών σημείων, με το σχήμα V, την οποία πλέον διαθέτει υποχρεωτικά κάθε όχημα, ήρθε ως εφεύρεση του μηχανικού Nils Bohlin για να αντικαταστήσει την τότε ζώνη δύο σημείων. Ο Bohlin κατέθεσε την αίτηση για κατοχύρωση της εν λόγω πατέντας στις 7 Αυγούστου του 1959 και 3 χρόνια αργότερα απέκτησε το πιστοποιητικό με αριθμό 3043625.

Για την ανθρωπότητα αυτό πρακτικά σήμαινε πάνω από 40% μείωση της θνησιμότητας λόγω αυτοκινητιστικών ατυχημάτων κάθε χρόνο και 50% μείωση των σοβαρών τραυματισμών. Σημαίνει, επίσης, πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπινες ζωές, οι οποίες σώθηκαν χάρη στη χρήση ζώνης τριών σημείων.

Για τη Volvo, από την άλλη, αυτό σηματοδότησε, εκτός από τη δημιουργία ενός ισχυρού προφίλ συνδεδεμένου με την ασφάλεια και ένα πολύ δυνατό «όπλο» για τις διαφημιστικές καμπάνιες, την απόκτηση ενός ισχυρού δικαιώματος βιομηχανικής ιδιοκτησίας, που τους προσέφερε πληθώρα νομικών πλεονεκτημάτων.Και αυτό καθώς η πατέντα, ή αλλιώς ευρεσιτεχνία, είναι ένα αποκλειστικό δικαίωμα χρήσης που δίνεται –στην περίπτωση των ΗΠΑ– 20 χρόνια στον εφευρέτη μιας νέας μεθόδου, ουσίας ή μηχανισμού. Έτσι, ο εφευρέτης, και εν προκειμένω ο Nils Bohlin για τη Volvo, είχε το δικαίωμα να απαγορεύσει σε άλλους να χρησιμοποιούν τον κατοχυρωμένο μηχανισμό, εάν δεν λάβουν προηγουμένως την άδειά του.

Μιλώντας για κάτι τόσο καινοτόμο, μια άδεια χρήσης θα μπορούσε να στοιχίσει σε κάποια άλλη ενδιαφερόμενη εταιρεία, ίσως, και πολλά εκατομμύρια. Και εύλογα, ειδάλλως δεν θα είχε λόγω ύπαρξης το δικαίωμα ευρεσιτεχνίας. Το δικαίωμα αυτό αποτελεί ένα κίνητρο για τα άτομα και τις επιχειρήσεις να ασχολούνται με την έρευνα, η οποία σε κάθε περίπτωση είναι πολυέξοδη. Για παράδειγμα, η Volvo, πριν κυκλοφορήσει την ζώνη τριών σημείων εκτέλεσε πολυάριθμες προσομοιώσεις συγκρούσεων και μελέτες, τόσο σχετικές με τη μηχανολογία και τη φυσική, όσο και με τη φυσιολογία του ανθρώπινου σώματος. Έτσι, η προσδοκία κερδοφόρας εκμετάλλευσης του αποκλειστικού δικαιώματος ενθαρρύνει τα άτομα και τις επιχειρήσεις να στραφούν στην καινοτομία που θα ωφελήσει εν τέλει το κοινωνικό σύνολο. Επιπλέον, εάν δεν υπήρχε μια δικλίδα προστασίας τους, οι εφευρέτες θα προσπαθούσαν να κρατήσουν τις εφευρέσεις τους κρυφές, για να μην τις αντιγράψουν οι ανταγωνιστές. Είναι το λεγόμενο trade off μεταξύ εφευρέτη και κοινωνικού συνόλου: ο εφευρέτης αποκαλύπτει την καινοτομία του και η πολιτεία του παρέχει το δικαίωμα να την εκμεταλλεύεται αποκλειστικά για τα επόμενα 20 χρόνια.

Στο σημείο αυτό να επισημάνουμε ότι μια βασική διαφορά μεταξύ του Ευρωπαϊκού –και κατ’ επέκταση και Ελληνικού συστήματος κατοχύρωσης πατέντας με αυτό τον ΗΠΑ– έγκειται στις προϋποθέσεις χορήγησης του Διπλώματος Ευρεσιτεχνίας. Κατά το Ευρωπαϊκό σύστημα η μέθοδος, η ουσία ή ο μηχανισμός πρέπει να περιέχουν το στοιχείο του νέου, της εφευρετικής δραστηριότητας και της βιομηχανικής εφαρμογής. Ως επίκεντρο, δηλαδή, είναι ο τεχνικός χαρακτήρας της εφεύρεσης. Αντίθετα, στις ΗΠΑ κριτήριο δεν είναι ο τεχνικός χαρακτήρας, αλλά η χρησιμότητα (usefulness). Η χρησιμότητα, βάση του αμερικανικού δικαίου, περιέχει τρία στοιχεία: τη λειτουργικότητα, την πρακτική χρησιμότητα και την ευεργετική χρησιμότητα.Πίσω στη Volvo τώρα, τι κάνει τη πατέντα της ζώνης τριών σημείων τόσο ξεχωριστή, πέραν της αδιαμφισβήτητης πρακτικής της χρησιμότητας στον τομέα της οδικής ασφάλειας; Την απάντηση μπορούμε να τη βρούμε στη φράση του Alan Dessell, που διετέλεσε διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, ότι «η απόφαση για την απελευθέρωση του Διπλώματος Ευρεσιτεχνίας της ζώνης ασφαλείας τριών σημείων ήταν σύμφωνη με το όραμα και την κατευθυντήρια αρχή της Volvo με γνώμονα την ασφάλεια».

Η Volvo, με απλά λόγια, λίγο αργότερα από την απόκτηση του Διπλώματος Ευρεσιτεχνίας και την προστασία της πατέντας της, σταθμίζοντας τα συμφέροντά της, έκρινε ότι είναι πιο σημαντικό το «άνοιγμα» της εν λόγω εφεύρεσης, ώστε να μπορεί να τη χρησιμοποιεί και να επωφελείται ο καθένας από αυτήν σώζοντας ανθρώπινες ζωές, από το να την ανταλλάσσει με κερδοφόρες άδειες χρήσης. Θα μπορούσε πολύ εύκολα να διαφημίζεται –και δικαιολογημένα– ως η εταιρεία με τα πιο ασφαλή οχήματα και να δίνει τις άδεις χρήσης με το αζημίωτο, ωστόσο με την απόφασή της αυτή υπογράμμισε έμπρακτα ότι ο ρόλος της επιστήμης είναι να υπηρετεί και να προστατεύει την ανθρώπινη ζωή και όχι να αποτελεί μέσο επιδίωξης ιδιωτικών συμφερόντων. Πολλές φορές τόσο στην ελληνική όσο και στην ξένη αρθρογραφία γίνεται λόγος για το «πώς η Volvo έχασε την πατέντα της». Η Volvo «δώρισε» την πατέντα της και σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για μια αμέλεια ή για κάποια νομική παράλειψη της εν λόγω εταιρείας.

Fun fact, στην επίσημη ιστοσελίδα της Volvo, σε άρθρο του 2009 σχετικό με ζώνες υπάρχει το ερώτημα «Θα χρησιμοποιούμε άραγε ζώνες ασφαλείας το 2020;». Η απάντηση που δόθηκε τότε είναι πως, μόνο εάν έχουμε καταφέρει να σχεδιάσουμε αμάξια που αποφεύγουν αυτόματα τις συγκρούσεις, θα σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε ζώνες ασφαλείας, ωστόσο υπάρχει έντονα η πεποίθηση ότι το 2020 οι ζώνες θα έχουν άλλη μορφή και πιθανόν θα είναι τεσσάρων σημείων, σε σχήμα Χ. Ας μη τους απογοητεύσουμε, βέβαια, που η προφητεία τους δεν εκπληρώθηκε ακριβώς.

Πηγές

• https://www.media.volvocars.com/uk/en-gb/media/pressreleases/20505
• https://www.uspto.gov/
• https://patents.google.com/patent/US3043625A/en

Μαρία Μπουλιέρη

Γεννήθηκε το 1997 στην Αθήνα, όπου και ζει μόνιμα. Είναι ασκούμενη δικηγόρος και μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο πρόγραμμα «International & European Legal Studies: Private Law and Business Transactions» της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Τρέφει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το εμπορικό δίκαιο και ιδιαίτερα το δίκαιο της βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Σε προπτυχιακό επίπεδο, στα πλαίσια του προγράμματος ERASMUS+, φοίτησε επιπλέον στο Πανεπιστήμιο της Λιμόζ στη Γαλλία. Εκεί, ακαδημαϊκά εστίασε στο δίκαιο του περιβάλλοντος και πήρε μέρος σε πολλές εθελοντικές δράσεις. Αγαπά τη γιόγκα, τα ακροβατικά και πάντα απολαμβάνει τη θέα της θάλασσας.