Του Αναστάση Μπάρλα,
Την 28η Μαΐου του 1967 είχε καθοριστεί η πραγματοποίηση βουλευτικών εκλογών, που έμελλε ωστόσο να μην πραγματοποιήθηκαν ποτέ. Την 21η Απριλίου του ίδιου έτους, μία ομάδα ανώτερων αξιωματικών του στρατού προέβη σε πραξικοπηματική ενέργεια με σκοπό την κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Επικεφαλής των στρατιωτικών ήταν ο συνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός και ο συνταγματάρχης Νικόλαος Μακαρέζος.
Έχοντας υπό τον έλεγχό τους περίπου 100 τανκς, οι πραξικοπηματίες κινήθηκαν τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου και κατέλαβαν το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Στη συνέχεια, και αφού συνέλαβαν πολιτικά πρόσωπα, έθεσαν όλες τις στρατιωτικές μονάδες σε κινητοποίηση σύμφωνα με το κωδικό όνομα «Προμηθεύς». Το συγκεκριμένο σχέδιο προορίζονταν για την αναγκαστική ανάληψη της εξουσίας από το στρατό με σκοπό, όπως διατείνονταν, την εξουδετέρωση του «κομμουνιστικού κινδύνου». Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού ήταν ο στρατηγός Γρηγόριος Σπαντιδάκης, που ως έμπιστος του βασιλιά Κωνσταντίνου δεν κατείχε πλήρη γνώση για το επικείμενο πραξικόπημα των συνταγματαρχών. Έπειτα από την επιτυχή έκβαση του «κινήματος», ανέλαβε την Αντιπροεδρία της Κυβέρνησης Κόλλια -κατά παραίνεση του παλατιού- με τον υπαρχηγό του στο ΓΕΣ, Οδυσσέα Αγγελή, που εκ της θέσης του είχε διατάξει την υλοποίηση του Σχεδίου «Προμηθεύς» σε όλη τη χώρα, να τον αντικαθιστά στην ηγεσία του επιτελείου.
Το δικτατορικό καθεστώς στην Ελλάδα κυριάρχησε επί μία πλήρη επταετία και τρεις μήνες, άρχισε όμως να χάνει τη δυναμικότητά του από το έτος 1973, όταν και σημειώθηκαν οι καταλήψεις στη Νομική Αθηνών (Φεβρουάριος-Μάρτιος 1973) και εν συνεχεία η εξέγερση του Πολυτεχνείου, στις 17 Νοεμβρίου. Αυτή η εξέγερση αποτελεί και το πιο ηχηρό δείγμα πως η Χούντα σταδιακά κατέρρεε, ακόμα και αν η ίδια η εξέγερση δεν πέτυχε τους σκοπούς της. Συγκεκριμένα, η κοινωνική και πολιτιστική δυναμική της κοινωνίας δεν μπορούσε να ελεγχθεί πλέον, με νέα αιτήματα να εμφανίζονται και να αμφισβητούν τη δυναμική του καθεστώτος. Μετά την αποτυχία της εξέγερσης έλαβαν χώρα μια σειρά από γεγονότα που οδήγησαν τον ταξίαρχο Δημήτρη Ιωαννίδη στην οργάνωση πραξικοπήματος και ανατροπή του Παπαδόπουλου.
Η Χούντα Ιωαννίδη υπήρξε στυγνότερη σε κάθε επίπεδο, δεν παρέμεινε όμως στην εξουσία ούτε για ένα έτος. Στις 23 Ιουλίου του 1974, υπό το βάρος της πίεσης που προκάλεσε η τουρκική εισβολή στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου 1974 (Αττίλα 1) και εξαιτίας της αδυναμίας του καθεστώτος να αντιμετωπίσει την κατάσταση, επήλθε η κατάρρευση αυτού. Ήταν εμφανές το αποτέλεσμα της αδυναμίας διαχείρισης της κρίσης από τη Δικτατορία, λόγω της πλήρους ανοργάνωτης κατάστασης που βρίσκονταν οι ένοπλες δυνάμεις. Τέλος, σημαντικό ρόλο στην κατάρρευση της Δικτατορίας έπαιξε η ανατροπή του Μακάριου, μετά την διενέργεια πραξικοπήματος στην Κύπρο από τη Χούντα Ιωαννίδη, που έδωσε το έναυσμα στην Τουρκία να προκαλέσει την εισβολή.
Η μετάβαση προς τη Δημοκρατία ήλθε το μεσημέρι της 23ης Ιουλίου, όταν ο «Πρόεδρος της Δημοκρατίας» Φαίδων Γκιζίκης κάλεσε σε σύσκεψη πολιτικούς ηγέτες, για την αντιμετώπιση της κρίσης και αποφασίστηκε να επιστρέψει από τη Γαλλία ο Κωνσταντίνος Καραμανλής για να αναλάβει το σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας, ώστε να υπάρξει όσο καλύτερη διαχείριση του Κυπριακού Ζητήματος και μετάβαση στην ομαλότητα. Όπερ και εγένετο, τις πρώτες πρωινές ώρες της 24ης Ιουλίου.
Συγκεκριμένα για αυτήν την προσπάθεια της μετάβασης προς τη δημοκρατία, ο Καραμανλής προχώρησε στο σχηματισμό της κυβέρνησης με τη συμμετοχή πολιτικών και από την προδικτατορική Ένωσης Κέντρου, ενώ μετά την διπλωματική οδό που έλαβε το Κυπριακό, ακολούθησε η ενίσχυση της κρατικής πολιτικής, η νομιμοποίηση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος, η δημιουργία νέου κομματικού σχηματισμού της κεντροδεξιάς, με την ίδρυση της Νέας Δημοκρατίας, ενώ, τέλος, για το σχέδιο μετάβασης στην πλουραλιστική Δημοκρατία διενεργήθηκαν ελεύθερες βουλευτικές εκλογές, την 17η Νοεμβρίου 1974 και για την επίλυση του πολιτειακού ζητήματος, ακολούθησε τον Δεκέμβριο του 1974 δημοψήφισμα, όπου καταψηφίστηκε η επιστροφή της Μοναρχίας με ποσοστό σχεδόν 70%.
Παρά το βαθμό δυσκολίας που είχε η μετάβαση προς τη Δημοκρατία μέσα σε αυτές τις έκρυθμες συνθήκες, η χώρα ήταν έτοιμη να αποδεχτεί τη Δημοκρατία με εγγυητή τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Η Γ’ Ελληνική Δημοκρατία, όπως ονομάστηκε, αποτελεί το ισχύον πολίτευμα της χώρας μέχρι και σήμερα, ενώ χαρακτηρίζεται τόσο από συγκρουσιακές καταστάσεις όσο και από ειρηνικές, μέσα σε ένα πλαίσιο πλήρους ομαλότητας για σαρανταέξι ολόκληρα έτη.
Βιβλιογραφία
- Συλλογικό έργο, Ελληνική πολιτική ιστορία 1950-2004, Αθήνα, Εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 75-90
- Νίκος Αλιβιζάτος, Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922-1974, Αθήνα, Εκδόσεις Θεμέλιο
