Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα,
Όπως προείπα στο προηγούμενο άρθρο μου, αφιερωμένο στις βασιλείες του Νέρβα και του Τραϊανού, θεματική μας είναι οι πέντε «καλοί αυτοκράτορες». Ονομάστηκαν έτσι εξαιτίας του απόγειου δύναμης στο οποίος έφτασε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (στα χρόνια του Τραϊανού γνώρισε τη μεγαλύτερη επέκταση στην ιστορία της) και του ομαλού τρόπου μετάβασης της εξουσίας από αυτοκράτορα σε αυτοκράτορα μέχρι την δολοφονία του Κομμόδου (192 μ.Χ.). Στο σημερινό άρθρο θα ασχοληθούμε με τις βασιλείες του Αδριανού και του Αντωνίνου του Ευσεβή.
Ο Τραϊανός πέθανε στον δρόμο της επιστροφής προς την Ρώμη, στον Σελινούντα της Κιλικίας, αφήνοντας πίσω του μια αμφιβόλου γνησιότητας διαθήκη (η σύνταξή της έγινε κατόπιν πιέσεων της συζύγου του, Πομπηίας Πλοτίνης), με βάση την οποία υιοθετούσε και όριζε διάδοχό του τον Αδριανό. Όσο και αν ακούγεται παράδοξο αυτό, η έστω και μετά θάνατον υιοθεσία του Αδριανού έχει λογική βάση. Ο Π. Αίλιος Αδριανός (P. Aelius Hadrianus) ήταν ανεψιός του Τραϊανού, ο οποίος ανέλαβε την κηδεμονία του μετά τον θάνατο του πατέρα του. Παρά την μη ενεργό συμμετοχή του στα κοινά (είχε διατελέσει μια φορά ύπατος και διοικητής της Κάτω Παννονίας) το 117 μ.Χ. ήταν διοικητής των εκστρατευτικών δυνάμεων στην Ανατολή και άρα ο επικρατέστερος υποψήφιος για τον θρόνο. Ο Αδριανός ανέλαβε την εξουσία στις 11 Αυγούστου 117, υπό το όνομα Imp. Caesar Traianus Hadrianus Augustus (117-138 μ.Χ.).
Ο νέο ηγεμόνας με επιτυχία αντιμετώπισε μια συνωμοσία γνωστή ως των «τεσσάρων υπατικών» και κέρδισε τη συμπάθεια της Συγκλήτου ζητώντας συγγνώμη για την ανάληψη της εξουσίας πριν την επίσημη αναγνώρισή του από τους Συγκλητικούς. Στην εξωτερική του πολιτική, παρέδωσε τις νεοαποκτηθείσες επαρχίες πέραν του Ευφράτη στους Πάρθους (προβάλλοντας την πράξη του ως αποτέλεσμα συμβουλής του Τραϊανού), επιπλέον, οργάνωσε πέριξ της αυτοκρατορίας ένα σύστημα πελατειακών κρατών για την προστασία της ρωμαϊκής μεθορίου. Παράλληλα, ενίσχυσε το στράτευμα, ίδρυσε οχυρωματικά έργα, όπως το «Τείχος του Αδριανού» στην Βρετανία, και αντιμετώπισε επιτυχώς την ιουδαϊκή εξέγερση (132-135) υπό τον Μπαρ Κοχμπά, που είχε ως αποτέλεσμα την μετονομασία της επαρχίας «Ιουδαίας» σε Συρία Παλαιστίνη (Syria Palaestina). Απαγορεύτηκε ακόμη, στους απανταχού Ισραηλίτες η είσοδος στην Ιερουσαλήμ, η οποία έγινε ρωμαϊκή αποικία με το όνομα Αιλία Καπιτωλίνη (Aelia Capitolina).
Ο Αδριανός ήταν λάτρης του παρελθόντος, λόγιος, ποιητής (επιγράμματά του σώζονται στην Παλατινή Ανθολογία) και μεγάλος ταξιδευτής. «Όργωσε» κυριολεκτικά τις επαρχίες της αυτοκρατορίας με αλλεπάλληλα ταξίδια και ίδρυσε πληθώρα πόλεων με γνωστότερη, ίσως, την Αδριανούπολη της Θράκης. Στην Αθήνα ολοκλήρωσε τον ναό του Ολυμπίου Διός (800 χρόνια μετά την έναρξη των έργων κατασκευής του), ίδρυσε τη «Βιβλιοθήκη» και επέκτεινε τον πολεοδομικό ιστό της πόλης, η «Πόλη του Αδριανού» (πέραν της Αψίδας του Αδριανού). Τα φιλελληνικά του αισθήματα τον οδήγησαν στην συγκρότηση του «Πανελληνίου», ενός κοινού, στο οποίο μπορούσαν να μετάσχουν όλες οι ελληνικές πόλεις της Αυτοκρατορίας. Σε ένα από τα ταξίδια του στην Βιθυνία γνώρισε και τον Αντίνοο, ο νέος έγινε ερωμένος του Αδριανού και μετά τον πνιγμό του στον Νείλο θεοποιήθηκε από τον συντετριμμένο αυτοκράτορα.
Η διαδοχή του Αδριανού δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Όντας άτεκνος, ο Αδριανός επέλεξε να υιοθετήσει τον ύπατο του 136, Λ. Κειώνιο Κόμμοδο (L. Ceionius Commodus), ο οποίος όμως, πέθανε πριν τον αυτοκράτορα στις αρχές του 138. Επελέγη τότε ως άμεσος διάδοχος του ο υπατικός Τ. Aurelius Fulvus Boionus Arrius Antoninus, ο γνωστός μας, Αντωνίνος ο Ευσεβής, ο οποίος κατά το αυγούστειο πρότυπο διαδοχής υιοθέτησε τον Μ. Άννιο Βήρο (γνωστό αργότερα ως Μάρκο Αυρήλιο) και τον υιό του αρχικού διαδόχου, Λ. Κειωνίου Κομμόδου, γνωστό ως Λούκιο ή Λεύκιο Βήρο.
Ο Imp. Caesar T. Aelius Hadrianus Antoninus Augustus (138-161 μ.Χ.) ζήτησε και επέτυχε τελικά την θεοποίηση του προκατόχου του από την Σύγκλητο, παρά την όξυνση των μεταξύ τους σχέσεων κατά την τελευταία περίοδο της βασιλείας του. Για την ήπια στάση του και τον σεβασμό του προς τον θεσμό, η Σύγκλητος απέδωσε στον νέο ηγεμόνα τον τίτλο Ευσεβής (Pius), με τον οποίο είναι ευρύτερα γνωστός. Ο ίδιος καταγόταν από την Γαλατία και συγκεκριμένα από την πόλη Νιμ/Νεμαυσό στην επαρχία Ναρβωνίτιδας. Η αρχή του χαρακτηρίζεται από σύνεση και σωφροσύνη, ήταν δε μία ειρηνική περίοδος αν εξαιρέσουμε ορισμένες αναστατώσεις στα σύνορα (limes). O Αντωνίνος καθ’ όλη την διάρκεια της αρχής του ποτέ δεν μετακινήθηκε εκτός Ιταλίας και εξ αυτού του αποδόθηκε ο χαρακτηρισμός του «εδραίου» αυτοκράτορα. Για την ευγενή φύση του χαρακτήρα του Αντωνίνου γράφει ο ίδιος ο υιοθετημένος υιός και διάδοχός του Μάρκος Αυρήλιος, «να έχεις τόσο καθαρή την συνείδησή σου όπως εκείνος, όταν έρθει η ύστατή σου ώρα».
Έχοντας ολοκληρώσει τη σπουδή μας πάνω στις βασιλείες του Αδριανού και του Αντωνίνου του Ευσεβή, στο επόμενο μας άρθρο θα ασχοληθούμε με την βασιλεία του «φιλοσόφου βασιλέως», Μάρκου Αυρηλίου. Στο τέταρτο και τελευταίο άρθρο σχετικά με τους «Πέντε καλούς Αυτοκράτορες» θα δούμε πως η περίοδος προοιωνίζει τις εξελίξεις, που μας εισάγουν στην περίοδο, γνωστή με το συμβατικό όνομα «Ύστερη Αρχαιότητα».
Βιβλιογραφία
- Ακτσέλη Δήμητρα, Αδριανός, Αντωνίνος ο Ευσεβής, Βιογραφίες Αυτοκρατόρων, Ρωμαϊκή Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Τ.Α.Π., Θεσσαλονίκη 2003, σ. 61-64
- Mackay Ch., Ακμή της Ηγεμονίας, 96 μ.Χ.-192 μ.Χ., Αρχαία Ρώμη Στρατιωτική και πολιτική Ιστορία, Παπαδήμας, Αθήνα 2014, σ. 308-312
- Μάρκος Αυρήλιος, Εἰς ἑαυτὸν, Θύραθεν, Θεσσαλονίκη 2008, σ. 65-69, 160-163
- Μπουραζέλης Κ., Oι τρόφιμοι της Λύκαινας, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2015, σ. 303-313
