Της Δήμητρας Ροδοβίτου,
Με την πάροδο του χρόνου και τη συνεχή φθορά του τότε αναλλοίωτου εαυτού μας, συνειδητοποιούμε σταδιακά αξίες για τη ζωή, που ποτέ έως τώρα δεν ήμασταν σε θέση να λάβουμε υπόψη. Αυθόρμητοι και παρορμητικοί, δοτικοί και δοσμένοι, χρειάστηκαν αρκετές τζούρες ρεαλισμού μέχρι να αντιληφθούμε πως εν τέλει, ό,τι μένει είμαστε εμείς. Τζούρες που μας έκαψαν τα σωθικά, τζούρες που μας δίδαξαν τη σκληρότητα της πραγματικότητας. Τζούρες που μας δίδαξαν, μεταξύ άλλων, τη σημασία του να λες ΟΧΙ.
Αυτό το βασανιστικό συναίσθημα που νιώθουν όσοι επιζητούν την ευχαρίστηση των άλλων είναι ενεργοβόρο και φορτικό. Κι εκείνοι κείτονται βυθισμένοι σε ένα φαύλο κύκλο συνεχούς εξυπηρέτησης κι ευχαρίστησης των άλλων. Κι αυτή η τακτική της αδιάκοπης εξυπηρέτησης τρίτων πολλές φορές τους αγανακτεί. Αυτή η κατάσταση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ενδοπροσωπική διαμάχη.
Αυτή η αυτοκαταπιεστική συμπεριφορά έχει στη ρίζα της την ενοχή. Η ενοχή κουβαλάει ένα ψυχικό βάρος και αρνητικά συναισθήματα, όπως ο θυμός και το άγχος. Η πηγή της ενοχής βρίσκεται ενδεχομένως στην πρώιμη παιδική ηλικία, στη γονεϊκή διαπαιδαγώγηση, στον τρόπο δηλαδή που μας μεγάλωσαν οι γονείς μας, στην απουσία συναισθηματικού δεσμού ή ψυχικής εγγύτητας, στον τρόπο που επέβαλαν την τιμωρία οι γονείς μας κ.ά.
Η διαρκής ανικανότητα άρνησης, λοιπόν, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το ενοχικό σύνδρομο. Ο πάσχων καταπατά σε τεράστιο βαθμό τις δικές του ανάγκες κι επιθυμίες, θέτοντας ως προτεραιότητα την ικανοποίηση ενός ετέρου προσώπου. Η διαδικασία αυτή τείνει να αποβαίνει εξαιρετικά ζημιογόνα για το εκάστοτε πρόσωπο, προκαλώντας εμφανή σημάδια συναισθηματικής και ψυχολογικής κούρασης, καθώς και σημάδια εγγενούς αδυναμίας προβολής των δικών του επιθυμιών, αναγκών.
Τα άτομα που αντιμετωπίζουν τις συνέπειες του ενοχικού συνδρόμου, νιώθουν υπόχρεοι για τους γύρω τους. Έτσι, θέτουν τη δική τους ευχαρίστηση σε δεύτερη μοίρα, μαχόμενοι αποκλειστικά για την ευχαρίστηση των άλλων. Δυσκολεύονται να πουν όχι, μα όταν σπανίως το κάνουν, η ενοχή τους κατακλύζει. Το αίσθημα της ενοχής συνδυάζεται εξαιρετικά με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ποια είναι όμως μερικά από τα χαρακτηριστικά ενός ενοχικού ανθρώπου;
- Φορτώνει τον εαυτό του με υπερβολικές υποχρεώσεις.
- Θέλει να είναι αρεστός και τον ενδιαφέρει η γνώμη των άλλων.
- Ζητάει διαρκώς συγγνώμη, επειδή νιώθει πως οφείλει να κάνει τα πάντα σωστά, και όταν αυτό δεν συμβαίνει, αισθάνεται ότι πρέπει να απολογηθεί.
- Αισθάνεται μια διαρκή αγωνία.
- Νιώθει μειονεκτικά σε σχέση με τους άλλους.
- Στις σχέσεις του είναι παρορμητικός στην αρχή, αλλά απογοητεύεται γρήγορα (αφού οι έντονες προσδοκίες του σύντομα καταρρέουν).
- Έχει περισσότερα «πρέπει» παρά «θέλω» στη ζωή του.
- Δυσκολεύεται να πει «όχι», αλλά παράλληλα περιμένει από τους άλλους να μην του ζητούν υπερβολικά πράγματα. Ό,τι του ζητηθεί τον πιέζει, γιατί ξέρει πως το σωστό είναι να το διεκπεραιώσει και μάλιστα άψογα. Λόγω της δυσκολίας του να αρνηθεί, γίνεται εύκολα θύμα χειρισμού και εκμετάλλευσης.
- Αναπτύσσει άγχος και συχνά εκδηλώνει ψυχοσωματικές ασθένειες.
Η ενοχή αποτελεί αίσθημα δευτερογενώς ανεπτυγμένο, ακριβώς επειδή αποτελεί απότοκο της κοινωνικής συναναστροφής. Όταν το προαναφερθέν αίσθημα αποβαίνει νοσηρό και τοξικό για τον εκάστοτε πάσχοντα, τότε η λύση της ψυχοθεραπείας αποτελεί μοναδική δίοδο προς τη λύτρωση.
Ποια είναι όμως εν κατακλείδι, η πραγματική σημασία και αξία του να λες όχι; Φαντάσου το «όχι» ωσάν έναν υψηλό φράχτη, περιμετρικά του εαυτού σου, ο οποίος σε προστατεύει από την καταπάτηση των δικών σου ορίων και επιθυμιών. Φροντίζει να σου τονίζει πως δεν είσαι υπεύθυνος για την ικανοποίηση του διπλανού σου κι επιπλέον σου υπενθυμίζει τις δικές σου ανάγκες.
Από το πιο ασήμαντο έως το πιο σημαντικό, το όχι, είναι ΟΧΙ. Είτε αυτό σχετίζεται με την παροχή βοήθειας είτε με τη διεκπεραίωση ενός χατιριού. Η δυνατότητα της άρνησης κράτα δίπλα σου ανθρώπους που εκτιμούν εσένα κι όχι τις χαρές που δύνασαι να προσφέρεις. Και το πιο σπουδαίο; Όταν παύεις να μοχθείς για την ευχαρίστηση των άλλων, ξεκινάς να αγωνίζεσαι για τη δική σου ευχαρίστηση, τα δικά σου θέλω.
Και κάπου εκεί, αρχίζεις να παίρνεις τη ζωή σου στα χέρια σου.
«Από έναν παθόντα ενοχικού συνδρόμου, με αγάπη!»
