Της Αγγελίνας Παλαιοκαστρίτη,
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί επιλέγουμε να παρακολουθούμε τηλεοπτικά προγράμματα που κατηγοριοποιούνται ως reality TV ή γιατί τα παρακολουθούμε παρόλο που πολλές φορές θεωρούμε ότι είναι υποδεέστερης ποιότητας το περιεχόμενό τους;
Κατά καιρούς, πολλοί ερευνητές έχουν ασχοληθεί με το συγκεκριμένο ερώτημα και κάποιοι από αυτούς έχουν προτείνει ενδιαφέρουσες σχετικές θεωρίες.
br.pinterest.com
Το 2004, οι Reiss και Wiltz επιχείρησαν να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα, χρησιμοποιώντας τη «Θεωρία Ευαισθησίας» (Sensitivity Theory). Η συγκεκριμένη θεωρία είχε αναπτυχθεί πριν το 2004 και εξηγούσε το πώς οι άνθρωποι τείνουν να δίνουν προσοχή σε ερεθίσματα τα οποία είναι σχετικά με τις βασικές τους επιθυμίες (ή αλλιώς τα βασικά τους κίνητρα) και ότι τείνουν να αδιαφορούν για τα ερεθίσματα τα οποία δεν σχετίζονται με αυτά. Για παράδειγμα, ένα άτομο το οποίο έχει έντονη επιθυμία κοινωνικοποίησης θα έχει την προσοχή του στραμμένη στο να βρίσκει ευκαιρίες που θα του εκπληρώσουν αυτή του την επιθυμία.
Προκειμένου η «Θεωρία Ευαισθησίας» να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να απαντήσει στο ερώτημα «Γιατί οι άνθρωποι βλέπουν reality shows;», οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τα αποτελέσματα μιας προηγούμενης έρευνας, η οποία υποδείκνυε ποια είναι τα βασικά κίνητρα των ανθρώπων γενικότερα. Πιο συγκεκριμένα, το 1998 οι Reiss και Havercamp ζήτησαν από χιλιάδες άτομα να βαθμολογήσουν τη σημαντικότητα εκατοντάδων πιθανών «στόχων ζωής» και να αξιολογήσουν τα αντίστοιχα κίνητρα και το αίσθημα ικανοποίησης που επέφερε η ολοκλήρωσή τους. Έπειτα, μέσα από μοντέλα μαθηματικής ανάλυσης παραγόντων, ανακάλυψαν ότι οι πιο υψηλά βαθμολογημένοι «στόχοι ζωής» υποκινούνταν από 16 βασικές επιθυμίες, οι οποίες επέφεραν κι ένα συγκεκριμένο αίσθημα ικανοποίησης. Όπως ανέφεραν και οι ερευνητές, «οι συγκεκριμένες επιθυμίες ενεργοποιούνται μέσα μας συνδυαστικά». Για παράδειγμα, η επιθυμία της απόκτησης χρημάτων μπορεί να συνοψιστεί στο άθροισμα της επιθυμίας για κοινωνικό στάτους, εξουσία και οικονομία.
Οι 16 βασικές επιθυμίες και το αίσθημα ικανοποίησης που επιφέρουν (για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. Πηγή)
Εξουσία – Αποτελεσματικότητα
Περιέργεια – Έκπληξη
Ανεξαρτησία – Ελευθερία
Κοινωνικό Στάτους – Σημαντικότητα
Κοινωνικοποίηση – Διασκέδαση
Εκδίκηση – Δικαίωση
Τιμή – Αφοσίωση
Ιδεαλισμός – Συμπόνια
Φυσική άσκηση – Ζωτικότητα
Ερωτισμός – Λαγνεία
Οικογένεια – Αγάπη
Τάξη – Σταθερότητα
Τροφή – Κορεσμός
Αποδοχή -Αυτοπεποίθηση
Γαλήνη – Χαλάρωση/Ασφάλεια
Οικονομία – Ιδιοκτησία
medium.com
Ενώ τα κίνητρα και οι επιθυμίες δημιουργούνται άμεσα από εμάς τους ίδιους, ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι το αίσθημα ικανοποίησης που παράγεται από την εκπλήρωση των βασικών μας επιθυμιών μπορεί να βιωθεί και άμεσα και έμμεσα. Έτσι, όταν κάποιος παρακολουθεί μία ερωτική ταινία, μπορεί να βιώσει έμμεσα το αίσθημα της λαγνείας, παρόλο που δεν συμμετέχει ενεργά. Το ίδιο συμβαίνει και όταν κάποιος παρακολουθεί ταινίες με πολεμικό περιεχόμενο. Σε αυτή την περίπτωση η επιθυμία που καλύπτεται είναι η επιθυμία για εκδίκηση και το αίσθημα ικανοποίησης είναι το αίσθημα δικαίωσης. Βέβαια, όπως είναι φυσικό, όταν ένα αίσθημα ικανοποίησης παράγεται έμμεσα και όχι μέσω μιας ενεργής εμπειρίας, τότε αυτό το αίσθημα υστερεί σε ένταση, ποιότητα και διάρκεια. Παρ’ όλα αυτά, ως είδος είμαστε ικανοί να αντλήσουμε έμμεσα τα αισθήματα ικανοποίησης που επιθυμούμε και μάλιστα με τη λιγότερη δυνατή προσπάθεια και κατ’ εξακολούθηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών.
Συνοψίζοντας τα παραπάνω, οι Reiss και Wiltz επικεντρώθηκαν στο να ανακαλύψουν ποιες βασικές επιθυμίες εκπληρώνονται κατά τη διάρκεια παρακολούθησης εκπομπών τύπου reality. Το κεντρικό σημείο ενός reality show είναι το ότι απλοί καθημερινοί άνθρωποι (δηλαδή μη επαγγελματίες ηθοποιοί) γίνονται οι πρωταγωνιστές ενός τηλεοπτικού προγράμματος και οι θεατές έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τη δράση τους.
Για να ανακαλύψουν ποιες βασικές επιθυμίες εκπληρώνονται μέσω της παρακολούθησης reality show, οι ερευνητές μελέτησαν μέσω ερωτηματολογίων τις προσωπικότητες και τα ατομικά κίνητρα 239 ατόμων, καθώς και τις τηλεοπτικές τους προτιμήσεις.
Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι η επιθυμία για κοινωνικό στάτους είναι το πρώτο (βάσει στατιστικής σημαντικότητας) βασικό κίνητρο για την παρακολούθηση μιας εκπομπής τύπου reality. Παράλληλα, τα άτομα τα οποία παρακολουθούν reality shows φαίνεται να έχουν μια άνω του μετρίου ανάγκη να νιώθουν σημαντικοί. Όπως αναφέρουν οι ερευνητές: «Η μία πιθανότητα είναι οι θεατές να νιώθουν πιο σημαντικοί όταν συγκρίνουν τους εαυτούς τους με τους συμμετέχοντες ενός reality show και η άλλη πιθανότητα είναι να νιώθουν σημαντικοί επειδή ο πρωταγωνιστής αυτού που βλέπουν είναι ένας απλός άνθρωπος όπως και οι ίδιοι. Καθημερινοί άνθρωποι παρακολουθούν αυτές τις εκπομπές και βλέπουν ανθρώπους σαν τους εαυτούς τους. Αυτό τους ωθεί να φαντασιώνονται ότι και οι ίδιοι μπορούν να κερδίσουν το στάτους μιας διασημότητας με το να εμφανιστούν απλώς στην τηλεόραση».
Η επιθυμία για εκδίκηση είναι το δεύτερο σε κατάταξη κίνητρο για την παρακολούθηση ενός reality show, καθώς τα άτομα τα οποία παρακολουθούσαν κατ’ εξακολούθηση τέτοιου είδους εκπομπές είχαν έντονο το χαρακτηριστικό της εκδικητικότητας και του ανταγωνισμού. Σύμφωνα με την ανάλυση των ερευνητών, τα άτομα τα οποία παίρνουν ευχαρίστηση μέσω της εκδίκησης έχουν την τάση να εκτιμούν και να χαίρονται περισσότερο τον ανταγωνισμό. Μάλιστα, όπως αναφέρουν, «οι άνθρωποι οι οποίοι αποφεύγουν τις διαμάχες, τον θυμό και τον ανταγωνισμό είναι πολύ πιθανό να αποφεύγουν τα reality shows γιατί αυτού του είδους οι εκπομπές παρουσιάζουν συχνά και έντονα τις διαπροσωπικές συγκρούσεις των παικτών».
Τέλος, η επιθυμία για Κοινωνικότητα ή για Κοινωνική Επαφή είναι το τρίτο σε κατάταξη κίνητρο, καθώς τα άτομα που έχουν την τάση να βλέπουν reality shows είναι πιο κοινωνικά και αποζητούν την κοινωνική επαφή. Σύμφωνα με τους ερευνητές, τα κοινωνικά άτομα παρακολουθούν πιο συχνά reality TV λόγω του ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν το περιεχόμενό τους ως θέμα συζήτησης, μιας και συνήθως τέτοιου είδους εκπομπές γίνονται αρκετά δημοφιλείς.
Ωστόσο,οι ερευνητές αναφέρουν ότι πέραν της επιθυμίας για κοινωνικό στάτους, εκδίκηση και κοινωνικότητα, που είναι τα βασικά κίνητρα, οι συνδυασμοί κινήτρων δημιουργούνται με την ύπαρξη και άλλων επιθυμιών και τα αισθήματα ικανοποίησης που προκύπτουν εξαρτώνται από το περιεχόμενο του εκάστοτε reality show.
Πηγή
- Reiss, S., & Wiltz, J. (2004), “Why people watch reality TV”. Media psychology, 6(4), 363-378.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου και κατοικεί. Είναι απόφοιτος Ψυχολογίας με μεταπτυχιακή εκπαίδευση στη Νευροψυχολογία, από το Πανεπιστήμιο του Mάαστριχτ. Ασχολείται με τη διάγνωση και την πρόληψη της άνοιας, καθώς και λοιπών διαταραχών του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (π.χ. φάσμα αυτισμού). Μιλάει Αγγλικά και Γαλλικά κι αφιερώνει τον χρόνο της στη φωτογραφία, το σχέδιο και τη μελέτη κοινωνιολογικών και φιλοσοφικών συγγραμμάτων.
