Της Χριστιάννας Αντωνοπούλου,
Την περίοδο του Μεσοπολέμου, ο Τζον Μπερντ ανακαλύπτει την τηλεόραση, η οποία έμελλε να επηρεάσει τόσο την ανθρώπινη ιστορία όσο και τους ίδιους τους ανθρώπους σε μεγάλο βαθμό. Στην Ελλάδα, η τηλεόραση ξεκίνησε δειλά δειλά τη λειτουργία της το 1960 εκπέμποντας, όμως, τακτικά από το 1966.
Με τα χρόνια η δύναμη της τηλεόρασης έγινε τόσο μεγάλη, ώστε σήμερα να θεωρείται από όλους ο βασιλιάς των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Η δύναμή της μάλιστα είναι τόσο μεγάλη, ώστε καθημερινά περνάει τόσα πολλά μηνύματα είτε αρνητικά είτε θετικά, ενώ εκατομμύρια άνθρωποι ξοδεύουν αρκετές ώρες της ημέρας μπροστά απ’ αυτήν. Δυστυχώς, όμως, τα μηνύματα που προβάλλει τόσο με φανερό όσο –ακόμη χειρότερα– με λανθάνοντα τρόπο με την πάροδο των χρόνων τείνουν να είναι κυρίως αρνητικά παρά θετικά και είναι θλιβερό πως τελικά βρίσκουν αποδέκτες.
Διαφημίσεις ή εκπομπές που προβάλλουν σεξιστικά πρότυπα και ανακυκλώνουν στερεότυπα του παρελθόντος όχι μόνο υπάρχουν αλλά έχουν και υψηλή θεαματικότητα. Προβάλλεται η εικόνα της γυναίκας που είναι η γατούλα, η καπάτσα, που πρέπει να είναι το σύμβολο της ομορφιάς και της σεξουαλικής ευχαρίστησης. Και δυστυχώς το πρότυπο αυτό επαινείται κιόλας: η γυναίκα πρέπει να είναι σέξι και ποθητή. Και ακόμα χειρότερα όλα αυτά συμβαίνουν τον 21ο αιώνα που θα έπρεπε να επαινείται και να προβάλλεται κυρίως η χειραφετημένη και μορφωμένη γυναίκα. Αντίστοιχα, θα πρέπει να επαινεθεί το πρότυπο της ομορφιάς που θέλει τη γυναίκα αψεγάδιαστη, χωρίς ατέλειες. Και αυτό είναι το πιο επικίνδυνο, καθώς πολλά νέα κορίτσια πέφτουν στην παγίδα αυτή, του να είναι δηλαδή όσο πιο τέλειες εμφανισιακά γίνεται, μιμούμενες αστέρια και της εγχώριας και της ξένης showbiz. Και είναι επικίνδυνο, γιατί στην προσπάθεια να αγγίξουν την τελειότητα μπορεί να οδηγηθούν σε μονοπάτια που ενδεχομένως να βλάψουν τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική τους υγεία.
Από την άλλη, προβάλλονται ιδέες που καλλιεργούν στους τηλεθεατές την ψευδαίσθηση ότι επιτυχημένος σ’ αυτή τη ζωή είναι εκείνος που θα έχει τα πολλά χρήματα, που θα ζει μια ζωή μέσα στη χλιδή ή που αντίστοιχα θα ασκεί κάποιο επάγγελμα κύρους. Πρόσφατα σε μία τηλεοπτική σειρά παρακολουθούσα έναν άνθρωπο που πουλούσε φυλλάδια έξω από το σταθμό του μετρό. Το μήνυμα αυτής της εικόνας ήταν πως ο άνθρωπος αυτός ήταν ένας κακομοίρης που έφτασε στο άκρον άωτον αυτής της ζωής, να πουλάει δηλαδή φυλλάδια. Σύμφωνα, λοιπόν, με το σεναριογράφο το να πουλάς φυλλάδια στο δρόμο είναι η απόλυτη –ας μου επιτραπεί η έκφραση– κατάντια, καθώς το όλο πλαίσιο που παρουσιαζόταν ο ήρωας ήταν εξευτελιστικό. Αυτό, λοιπόν, θεώρησε ότι έπρεπε να προβάλλει ο σεναριογράφος και όχι το γεγονός ότι αφενός καμία δουλειά δεν είναι ντροπή και αφετέρου πως ο άνθρωπος αυτός ήταν αξιέπαινος, αφού στο όλο στόρι είχε μείνει άνεργος και κάπως έπρεπε να συντηρήσει την οικογένειά του.
Και πέρα απ’ αυτό, κάτι ακόμα που παρουσιάζεται σαν το τέλειο πλάνο για τη ζωή μας είναι και ο εύκολος πλουτισμός. Η τάδε είναι influencer, ο δείνα κέρδισε σε εκείνο το τηλεπαιχνίδι και ενώ μέχρι χθες ήταν άγνωστος μεταξύ αγνώστων, έγινε εν μία νυκτί διάσημος από το πουθενά. Αξίες, όπως το «αγαθά κόποις κτώνται», ανήκουν πια στο παρελθόν. Έτσι, αρκετοί νέοι άνθρωποι αποκτούν τη νοοτροπία του ελάχιστου κόπου, αφού βλέπουν άτομα που από το μηδέν, χωρίς να κουραστούν καθόλου, ζουν μια άνετη ζωή.
Ο υπερκαταναλωτισμός που καλλιεργείται είναι ένα ακόμα αγκάθι. Ο βομβαρδισμός με διαφημίσεις, τα προϊόντα που προβάλλονται ως απαραίτητα για τη ζωή μας, εκπομπές κατώτατης ποιότητας που για ώρες ολόκληρες κατ’ επανάληψη διαφημίζουν προϊόντα (τα οποία μάλιστα ορισμένες φορές αγγίζουν και τα όρια της επιστημονικής φαντασίας: παντόφλες με φωτάκια, αυτόματος καθαριστής αυγών και διάφορα άλλα παρεμφερή) έστω και ενδόμυχα μας καλλιεργούν ψευδείς ανάγκες.
Αναμφίβολα, δεν παραγνωρίζω το γεγονός ότι η τηλεόραση αποτελεί ένα μέσο που έχει αλλάξει σημαντικά τη ζωή μας, καθώς μέσω αυτής έχουμε ανοικτό ένα παράθυρο στον κόσμο, είναι διαθέσιμη η ψυχαγωγία μέσω μαγνητοσκοπημένων παραστάσεων ή μουσικών εκπομπών σε ευρύ κοινό, ενώ και αρκετές φορές ακόμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως μέσο ευρείας μάθησης με την προβολή ντοκιμαντέρ. Ωστόσο, δεν γίνεται να μην κατακρίνω το γεγονός ότι με την πάροδο του χρόνου δυστυχώς προβάλλονται όλο και συχνότερα αξίες κενού περιεχομένου αποπροσανατολίζοντας έτσι κυρίως τη νεολαία, αλλά και εγκλωβίζοντας και την κοινωνία γενικότερα σε νόρμες και στερεότυπα του παρελθόντος.
Είμαι απόφοιτη του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και τώρα ολοκληρώνω τις μεταπτυχιακές μου σπουδές στην Ιστορικοσυγκριτική Γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Μιλάω αγγλικά και γερμανικά. Στον ελεύθερο χρόνο μου ασχολούμαι με τη μουσική και το χορό, ενώ λατρεύω επίσης τον κινηματογράφο.
