Του Αναστάση Μπάρλα,
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο πιο αιματηρός πόλεμος που γνώρισε η ανθρωπότητα, άφησε πίσω του οδυνηρές συνέπειες. Μέσα στα έξι χρόνια που διήρκησε ο πόλεμος, τα θύματα ξεπέρασαν συνολικά τα 60.000.000, εκ των οποίων πάνω από τα μισά ήταν άμαχοι πολίτες. Η έκβαση του πολέμου, τα πρώτα χρόνια, ήταν αμφίρροπη, με τη Ναζιστική Γερμανία του Χίτλερ να έχει υπό την κατοχή της το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και κομμάτια από το βόρειο τμήμα της Αφρικής, όμως, μετά το 1943 και την ήττα των δυνάμεων του Άξονα στη μάχη του Στάλινγκραντ (1942-1943), κατέστη εμφανές πως η πλάστιγγα έγερνε προς το μέρος των συμμάχων.
Οι «Τρεις Μεγάλοι», όπως ονομάστηκαν οι ηγέτες των υπερδυνάμεων ΕΣΣΔ (Στάλιν), Η.Π.Α. (Ρούζβελτ) και Μεγάλης Βρετανίας (Τσώρτσιλ), άρχισαν να συνδιαλέγονται μεταξύ τους, προκειμένου να καθορίσουν τη μοίρα της Ευρώπης, όσο ακόμα διεξαγόταν ο πόλεμος, αλλά και την επιρροή που θα ασκούσε η κάθε υπερδύναμη μετά το τέλος του πολέμου. Αυτό ήταν και το περιεχόμενο της Διάσκεψης της Γιάλτας.
Το 1945, ο πόλεμος στη γηραιά ήπειρο βρισκόταν πλέον στην τελική του φάση και έτσι ο πρόεδρος των Η.Π.Α., Φράνκλιν Ρούζβελτ, ο Γ.Γ. του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ, Ιωσήφ Στάλιν, και ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, Ουίνστον Τσώρτσιλ, συναντήθηκαν στο ανάκτορο «Λεβαντεία» (ή Λιβαδειά, καθώς ο Έλληνας ιδιοκτήτης του καταγόταν από αυτή την πόλη) της Γιάλτας, στη νότια Κριμαία (4-11 Φεβρουαρίου 1945), προκειμένου να συμφωνήσουν στην πολιτική που θα καθόριζε την πορεία της Ευρώπης, αλλά και του κόσμου, μετά το τέλος των συρράξεων. Απώτερος σκοπός, όπως δήλωσαν οι «Τρεις», αποτελούσε η συντριβή της Γερμανίας και η εξασφάλιση πως η τελευταία δεν θα ήταν σε θέση να διαταράξει την ειρήνη. Αυτό σήμαινε πως θα προχωρούσαν στον αφοπλισμό του γερμανικού στρατού, στον έλεγχο της γερμανικής βιομηχανίας, στην καταδίκη των ναζιστών εγκληματιών και τέλος θα προέβαιναν στη σύσταση συμβουλίου για τις γερμανικές αποζημιώσεις. Ακόμα, στο πλαίσιο των συμφωνιών, αποφασίστηκε και η διάσπαση της Γερμανίας και της Αυστρίας σε τρεις ζώνες κατοχής από τις Η.Π.Α., ΕΣΣΔ και Μεγάλη Βρετανία αντίστοιχα.
Μέρος των συμφωνιών, επίσης, αποτελούσε και ο διαχωρισμός των απελευθερωμένων χώρων σε ζώνες επιρροής των υπερδυνάμεων. Όσον αφορά την Πολωνία, οι «Τρεις» αποφάσισαν για μια ελεύθερη και δημοκρατική Πολωνία, αλλά και τον μετασχηματισμό των συνόρων της με την ΕΣΣΔ. Στην περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας, κατέληξαν στον σχηματισμό προσωρινής κυβέρνησης συνασπισμού και η ίδια θα πέρναγε στη σφαίρα επιρροής της ΕΣΣΔ (η εξέλιξη ήταν διαφορετική από τα σχέδια του Στάλιν). Επιπλέον, ο Στάλιν συμφώνησε να κηρύξει τον πόλεμο κατά της Ιαπωνικής αυτοκρατορίας, με αντάλλαγμα γεωγραφικές κατακτήσεις στην Κορέα και σε νησιά του Ειρηνικού. Τέλος, οι Ρούζβελτ, Στάλιν και Τσώρτσιλ εξέδωσαν τη «Διακήρυξη για την απελευθερωμένη Ευρώπη», με σκοπό την επίλυση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών προβλημάτων της Ευρώπης μέσω δημοκρατικών θεσμών. Αξίζει να σημειωθεί πως στα σημεία της Γιάλτας απορρίφθηκε η πρόταση των Ρούζβελτ-Τσώρτσιλ για διαμελισμό της Γερμανίας και επισημοποιήθηκε η πρόθεση ίδρυσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.).
Η Γερμανία υπέγραψε την άνευ όρων παράδοση στις 8 Μαΐου 1945. Παρ’ όλα αυτά, οι Η.Π.Α και η Βρετανία συνέχιζαν να βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση με την Ιαπωνία και η ΕΣΣΔ είχε ταχύτατη προέλαση στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα να ανατρέψει τα δεδομένα για τη μελλοντική της θέση στην Ευρώπη έναντι των δύο άλλων δυνάμεων. Ακολούθησε ο θάνατος του προέδρου Ρούζβελτ τον Απρίλιο του ίδιου έτους και η αντικατάσταση του από τον Χάρυ Τρούμαν, γεγονός που έμελλε να αλλάξει την στάση του Τσώρτσιλ έναντι των συμφωνηθέντων στη Διάσκεψη. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η Διάσκεψη της Γιάλτας αποτελεί τρανή απόδειξη πως οι λίγες υπερδυνάμεις στο διεθνές σύστημα καθορίζουν και την τύχη των πολλών μικρότερων κρατών, χωρίς τα ίδια να έχουν λόγο.
Βιβλιογραφία
- Παναγιώτης Λιαργκόβας, Χρήστος Παπαγεωργίου (2018), Το Ευρωπαϊκό Φαινόμενο, Ιστορία, Θεσμοί, Πολιτικές, εκδόσεις ΤΖΙΟΛΑ, σελ. 12-14
- Henri Chopin, The conference of Yalta, Verlag Freibord, Βιέννη 1985
