Της Ελένης-Ηλιάννας Χατζηδάκη,
Συναντάται για πρώτη φόρα το 1920 από τον ψυχολόγο Edward Thorndike, στα πλαίσια μίας στρατιωτικής αξιολόγησης, και απ’ ότι φαίνεται πρόκειται να αποτελέσει αναπόσπαστο κομμάτι, είτε άμεσο είτε έμμεσο, της καθημερινότητάς μας. Αδιαμφισβήτητα ζούμε στην εποχή της εικόνας, πρωταρχικό ρόλο παίζει η εμφάνιση, γι’ αυτό και επηρεαζόμαστε όλο και περισσότερο από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, από καινούριες τάσεις, δημοφιλείς ανθρώπους και γενικότερα από μία συρροή γεγονότων που διαδραματίζονται καθημερινά. «Η πρώτη εντύπωση μετράει», αποτελεί τη φράση με την οποία ταυτίζονται πολλοί άνθρωποι, και προσπαθούν διαρκώς, λανθασμένα ή μη, να δημιουργήσουν την καλύτερη κοινωνικά αποδεκτή εικόνα τους και να αναδεικνύουν όλο και περισσότερο τα προτερήματά τους. Σημαντική πηγή αυτής της τάσης αποτελεί το halo effect, γνωστό και ως «το φαινόμενο του φωτοστέφανου» ή «φυσικό στερεότυπο της ελκυστικότητας».
Συνοπτικά, το φαινόμενο του φωτοστέφανου πραγματεύεται την άμεση θετική επιρροή, που δημιουργείται σε έναν άνθρωπο για κάποιον άλλον, από την ύπαρξη ελκυστικών χαρακτηριστικών σε αυτόν. Δηλαδή, το πόσο μπορεί να επιδράσει κάποιος θετικά σε κάποιον, αποκλειστικά και μόνο από ένα θετικό στοιχείο της εμφάνισης ή του χαρακτήρα του, όπως και το αντίστροφο, δηλαδή να επηρεάσει κάποιος αρνητικά λόγω ενός αρνητικού στοιχείου. Φυσικά η εύνοια αυτή που κερδίζεται, δύναται να αντιστραφεί, κοινώς «πτώση του φωτοστέφανου». Όμως, στη περίπτωση που το «φωτοστέφανο» χάνεται είναι σχεδόν ανέφικτο να αποκτηθεί ξανά. Με την ίδια λογική ενδέχεται να αποκτηθεί από κάποιον, που πιθανώς δεν το απέκτησε εξαρχής.
Το συγκεκριμένο φαινόμενο συναντάται παντού, από τις διαπροσωπικές σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους στον εργασιακό χώρο, στις επιχειρήσεις, στα σχολεία και γενικότερα στην κοινωνία. Πολλοί άνθρωποι γίνονται θύματα του φωτοστέφανου, πολλοί μάλιστα δεν το αντιλαμβάνονται καν, γεγονός που ενδέχεται να οφείλεται και στη διαρκή «αφέλεια» των ανθρώπων να εντυπωσιαζόμαστε από συγκεκριμένα προτερήματα άλλων και να παραλείπουμε, σημαντικά αρνητικά στοιχεία λόγω της υπερβολικής σκίασης των θετικών. Πιθανόν να αποτελεί και ανθρώπινη ανάγκη, να ελκόμαστε απ’ ό,τι υστερούμε.
Το «φωτοστέφανο» υπάρχει στη ζωή μας περισσότερο απ’ όσο φανταζόμαστε και γινόμαστε θύματά του συχνότερα απ’ ότι νομίζουμε. Από τα πιο κλασικά παραδείγματα αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφερόμαστε στους άλλους. Δεν είναι λίγες οι φορές που αρκεί κάποιος να ’ναι ελκυστικός για να πιστέψουμε κατευθείαν ότι θα είναι έξυπνος, δυναμικός και πολύ δύσκολα παραδεχόμαστε το γεγονός να μην ισχύει αυτό. Καθώς και αμέτρητες είναι οι φορές που επηρεαζόμαστε αρνητικά, ενδεχομένως λόγω ελλιπούς αισθητικά, κοινωνικά αποδεκτής εμφάνισης, κριτήριο το οποίο στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων αποδεικνύεται αποτυχημένο και αναξιόπιστο. Για την εύρεση περισσότερων περιπτώσεων αρκεί να αναλογιστεί κανείς πόσες φορές πραγματικά εντυπωσιαζόμαστε από διάφορα πράγματα ή ανθρώπους, χωρίς η εντύπωση αυτή να πηγάζει από πραγματική γνώση του τι θαυμάζεται.
Το φαινόμενο του φωτοστέφανου, λοιπόν, πιο επίκαιρο από ποτέ, καλείται να μας προβληματίσει για τον τρόπο με τον οποίο δεχόμαστε τα πράγματα γύρω μας. Πολύ συχνά πέφτουμε θύματα αυτού, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε και ελκόμαστε από διάφορα αντικείμενα ή ανθρώπους δίχως να έχουμε απαραίτητα ουσιαστικούς λόγους. Πιθανόν, θα μπορούσε να συνδεθεί άμεσα με διάφορες έννοιες όπως η επιφανειακότητα, τα στερεότυπα και άλλες κοινωνικά δημιουργημένες έννοιες, οι οποίες εξυπηρετούν συγκεκριμένες περιστάσεις. Όμως το φαινόμενο του φωτοστέφανου δεν συγκλίνει απόλυτα με τις έννοιες αυτές, αφού σε εκείνο ενυπάρχει η δυνατότητα να χαθεί ή να αποκτηθεί στη συνέχεια, και φυσικά, διότι αποτελεί την πεποίθηση του ιδεατού που παραχωρούμε είτε σε ανθρώπους είτε σε αντικείμενα, το οποίο αποκαλούμε και ως φωτοστέφανο», επηρεασμένοι αποκλειστικά από το βαθμό που μας ελκύουν.
ΠΗΓΕΣ
- https://www.economist.com/news/2009/10/14/the-halo-effect
- https://www.verywellmind.com/what-is-the-halo-effect-2795906
- http://www.psychologized.eu/halo-effect/
