Της Χρυσοβαλάντως Κουτσούλη,
Τα τελευταία χρόνια, στις πληθυσμιακές μετακινήσεις σε παγκόσμια κλίμακα, φτάνουν όλο και περισσότεροι ανήλικοι στις χώρες υποδοχής μόνοι τους, χωρίς τη συνοδεία-μέριμνα της οικογένειάς τους ή άλλου ενήλικα. Αυτά τα παιδιά που ζητούν προστασία, χαρακτηρίζονται στην προσφυγική ορολογία ως ασυνόδευτοι ανήλικοι. Πρόκειται, λοιπόν, για μια ιδιαίτερη κατηγορία προσφύγων–αιτούντων άσυλο, με αποτέλεσμα το κράτος υποδοχής να οφείλει να τους παρέχει τη νομική και κοινωνική προστασία και την ειδική μεταχείριση που απορρέει από το ευάλωτο καθεστώς κοινωνικής και ψυχολογικής τρωτότητας στο οποίο βρίσκονται. Τους παρέχεται, όμως, η κατάλληλη προστασία;
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων προβλέπει πως σε όλες τις πράξεις που αφορούν παιδιά, πρωταρχική σημασία πρέπει να δίνεται στο υπέρτατο συμφέρον του παιδιού (άρθρο 24παρ. 2), ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης (άρθρο 17) αναφέρεται στο δικαίωμα του παιδιού στην οικονομική και στην κοινωνική προστασία, ενώ η ΕΣΔΑ, μολονότι δεν περιέχει ρητές σχετικές διατάξεις, μπορεί να εξεταστεί αναλογικά και σε περιπτώσεις ασυνόδευτων ανηλίκων. Οδηγίες (2013/32/ΕΕ, 2011/95/ΕΕ, 2003/86/ΕΚ, 2013/33/ΕΕ) και Κανονισμοί (604/2013) της ΕΕ που ρυθμίζουν ζητήματα ασύλου και υποδοχής, κάνουν κατά κανόνα ιδιαίτερη μνεία στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, ορίζοντας τα ιδιαίτερα δικαιώματά τους, όπως για παράδειγμα αυτό της οικογενειακής επανένωσης.
Σε ευρύτερη κλίμακα, η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του Παιδιού αποτελεί αφετηρία σε ζητήματα προστασίας παιδιών κι επιβάλλει σχετική υποχρέωση στα συμβαλλόμενα κράτη, ανεξάρτητα από τη νομική και πραγματική κατάσταση του ανηλίκου (π.χ. νομιμότητα παραμονής στη χώρα), παρέχοντας ολοκληρωμένη προστασία σε κάθε επίπεδο (αστικό, οικονομικό, κοινωνικό).
Παρόλο που το νομικό οπλοστάσιο φαντάζει πλήρες και ικανό να δράσει τόσο προληπτικά όσο και κατασταλτικά προκειμένου να διασφαλιστούν ευνοϊκές συνθήκες και αυτές που αρμόζουν στην ανηλικότητα, η πραγματικότητα –ουκ ολίγες φορές– έρχεται να διαψεύσει τις προσδοκίες.
Μία μικρή προσέγγιση από τη ζοφερή σημερινή εικόνα στη χώρα μας δίνεται κάτωθι:
Ο συνολικός εκτιμώμενος αριθμός ασυνόδευτων ανήλικων προσφύγων σήμερα στην Ελλάδα φτάνει τα 5.162 άτομα, σύμφωνα με το τελευταίο επικαιροποιημένο δελτίο του ΕΚΚΕ.
Κάτι περισσότερο από το 1/3 (συνολικά 1.836 παιδιά) διαμένει σε κατάλληλες δομές (στις 49 δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας, σε 20 διαμερίσματα υποστηριζόμενης αυτόνομης διαβίωσης, σε 14 ξενοδοχεία προσωρινής φιλοξενίας και σε 10 safe zones ανοικτών κέντρων φιλοξενίας στην ενδοχώρα).
Στην πιο θλιβερή κατηγορία του σχετικού πίνακα βρίσκονται τα 260 παιδιά που εντάσσονται στο καθεστώς της λεγόμενης προστατευτικής φύλαξης, δηλαδή σε κρατητήρια Αστυνομικών Τμημάτων, εν αναμονή εξεύρεσης θέσεων σε κατάλληλες δομές. Όπως έχει καταγγελθεί κατά καιρούς από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, η κράτησή τους γίνεται μαζί με άγνωστους σε αυτούς ενήλικες, συχνά κατηγορούμενους του κοινού ποινικού δικαίου. Συνωστίζονται ως και 20 άτομα σε ένα κελί, υπό εντελώς ακατάλληλες συνθήκες, ενώ η κράτησή τους μπορεί να διαρκέσει ως και τρεις μήνες.
Συνολικά 1.246 ασυνόδευτοι ανήλικοι βρίσκονται στην «γκρίζα» κατηγορία της φιλοξενίας σε άτυπες και επισφαλείς συνθήκες στέγασης. Πρόκειται για παιδιά που διαμένουν σε διαμερίσματα με άλλους, συνήθως ενήλικες που δεν έχουν αναγνωριστεί από τον εισαγγελέα ως νόμιμοι κηδεμόνες, σε χώρους καταλήψεων, παιδιά σε αστεγία ή σε συνεχείς αλλαγές τόπου διαμονής. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται και 81 παιδιά, για τα οποία δεν δηλώθηκε τοποθεσία διαμονής κατά τη διαδικασία παραπομπής τους. Το ΕΚΚΑ βρίσκεται σε διαδικασία επικύρωσης της πληροφορίας αυτής.
Οι 49 δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, που λειτουργούν σήμερα σε διάφορες περιοχές της χώρας, έχουν συνολική δυναμικότητα 1.212 θέσεων, ενώ υπό σχεδιασμό βρίσκονται άλλες δύο δομές, δυναμικότητας 72 θέσεων.
Τα παραπάνω αναδεικνύουν ενδεικτικά το μέγεθος της ευαλωτότητας των ασυνόδευτων ανηλίκων στην πράξη και επισημαίνουν πως οι προκλήσεις είναι ακόμα παρούσες και διόλου ευκαταφρόνητες.
Πηγές
- Σπυροπούλου, Α. (2016), Οι Ασυνόδευτοι Ανήλικοι ως Πρόσφυγες και Μετανάστες, Νομική Βιβλιοθήκη.
- Νάσκου-Περράκη, Π., Παπαγεωργίου, Γ., Μπαξεβάνης, Χ. (2017), Πρόσφυγες Και Αιτούντες Άσυλο, Εκδόσεις Σάκκουλα.
- europa.eu
- Άρθρο με τίτλο «Ασυνόδευτοι πρόσφυγες: Μόνο 1 στους 3 φιλοξενείται σε κατάλληλες δομές» δημοσιευμένο στη διαδικτυακή σελίδα της εφημερίδας Εθνος.
Γεννήθηκε και κατοικεί στους Φιλιάτες Θεσπρωτίας. Ασκούμενη Δικηγόρος και πτυχιούχος της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Υπότροφος του Ι.Κ.Υ. για τα έτη 2016-2018. Μιλάει την αγγλική και τη γερμανική γλώσσα. Έχει συμμετάσχει σε προσομοιώσεις διεθνούς κλίμακας και έχει παρακολουθήσει σεμινάρια και ημερίδες σχετικές με το αντικείμενο σπουδών της. Στον ελεύθερό της χρόνο πηγαίνει θέατρο, ασχολείται με τη συγγραφή ποιημάτων και την ανάγνωση βιβλίων. Αρθρογραφεί για νομικά θέματα, κυρίως ιδιωτικού δικαίου.
