Ο δεοντολογισμός των δημοσίων παρεμβάσεων του απερχόμενου Προέδρου: Χθες και σήμερα

Της Σαλώμης Δερμάτη,

Ένα από τα διεθνώς αναγνωρισμένα στοιχεία της σύγχρονης αμερικανικής δημοκρατίας συνίσταται στη διαρκή και αδιάλειπτη κριτική ανάγνωση του Προέδρου. Υπό το πρίσμα του ανοιχτού δημόσιου διαλόγου, επιτυγχάνεται και ανατροφοδοτείται μία σειρά από βασικές ανθρώπινες ιδιότητες, δηλαδή η αμφισβήτηση, η αξιολόγηση και ο αναστοχασμός. Η εν λόγω διάσταση καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική, ακόμη και εκ των ων ουκ άνευ, εντός μιας υγιούς δημοκρατικής κοινωνίας και ενός πλουραλιστικού και πολυκομματικού συστήματος, είτε πρόκειται για προεδρικό είτε για προεδρευόμενο. Πολύ περισσότερο, μάλιστα, δίνει έδαφος στην ουσιαστική αμοιβαία αλληλεπίδραση μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης. Παρόλο που στις ΗΠΑ το ανώτατο επιτρεπτό όριο εκτέλεσης καθηκόντων Προέδρου είναι οι δύο τετραετείς θητείες, δηλαδή χωρίς δυνατότητα περαιτέρω ανανέωσης, στην προεκλογική περίοδο η έκφραση κριτικής από τον απερχόμενο Πρόεδρο είναι εξίσου απαραίτητη, καθώς έτσι παρέχονται περισσότερα και διαφοροποιημένα ερεθίσματα προς το εκλογικό σώμα, προτού λάβει μια ολοκληρωμένη απόφαση.

Επί του πρακτέου, η φύση της πολιτικής, σήμερα, κατά κύριο λόγο ο οξύς ανταγωνισμός, ο αρνητισμός και η μοχθηρία, αναμφισβήτητα φαλκιδεύει το ως ανωτέρω ιδεαλιστικό σκηνικό. Εντούτοις, αναφερόμαστε σε προϋπάρχοντες κινδύνους, δηλαδή στη συκοφαντική δυσφήμιση, τα ψέματα και τη διαστρέβλωση της αλήθειας με αντιπαραγωγικό τρόπο. Εδώ, επομένως, έγκειται η διαφοροποίηση των εκάστοτε απερχόμενων Προέδρων ως προς το ηθικό τους υπόβαθρο σε σχέση τόσο με τον θεσμό της ίδιας της προεδρίας όσο και με το προφίλ της κοινωνίας την επόμενη μέρα.

Οι υποστηρικτές του νυν Ρεπουμπλικάνου Προέδρου, Donald J. Trump, θα συμφωνήσουν ευθέως με τις αναρτήσεις του στο Twitter. Η συστηματική και ευφάνταστη κριτική που ασκεί κατά του Δημοκρατικού προκατόχου του, Barack Obama, συναρπάζει μεν τη βάση του πρώτου, διεγείρει δε σοβαρά ερωτήματα ως προς τα όρια του ηθικού και θεσμικού κεκτημένου που συνήθως συνάδει με το αξίωμα του Προέδρου. Τον Μάιο του 2020, ο Trump κατηγόρησε τον Obama ως εμπνευστή και πρωταίτιο της άσκησης κριτικής εκ μέρους απερχόμενου Προέδρου κατά του διαδόχου του. Το συγκεκριμένο Tweet αφορμάται από μια προσωπική κλήση του Obama με πρώην μέλη της κυβέρνησής του, στην οποία αποδοκίμαζε τον χειρισμό της τρέχουσας πανδημίας.

Θα ήταν λανθασμένη ανάγνωση, ωστόσο, ο περιορισμός στη βεντέτα μεταξύ Trump και Obama – εάν υπήρξε ποτέ εξαρχής. Αμερικανοί πολιτικοί αναλυτές και πολιτικοί δημοσιογράφοι υπενθυμίζουν την περιοδικότητα του φαινομένου, ξεκινώντας από τις απαρχές του 20^ου αιώνα και τον 26^ο Πρόεδρο, Theodore Roosevelt. Ο τελευταίος είχε προβεί σε επανειλημμένη κριτική κατά του επίσης Ρεπουμπλικάνου διαδόχου του, William H. Taft, όπως αργότερα έκανε και ο 39^ος Δημοκρατικός Πρόεδρος, Jimmy Carter, κατά του Ρεπουμπλικάνου διαδόχου του, Ronald Reagan, όσον αφορά α) την περιβαλλοντική πολιτική της κυβέρνησής του, β) τον εξοπλιστικό ανταγωνισμό (arms race) με την ΕΣΣΔ, και γ) την εξωτερική πολιτική στην Κεντρική Αμερική. Τα ηνία ανέλαβε την επόμενη δεκαετία o Δημοκρατικός Bill Clinton κατά του Ρεπουμπλικάνου George W. Bush σχετικά με την απουσία προγράμματος πολιτικής μετάβασης στο Ιράκ, μετά την επέμβαση του 2003. Μεταγενέστερα, ο τελευταίος στάθηκε κριτικά απέναντι στο διάδοχό του, Obama, ως προς την άρση των κυρώσεων κατά της κυβέρνησης του Ιράν.

Τι έχει αλλάξει, λοιπόν, σήμερα; Η δύναμη των μέσων κοινωνικών δικτύωσης (social media), καθώς και των παραδοσιακών μέσων μαζικής ενημέρωσης, έχει εκτινάξει τον αντίκτυπο κάθε πολιτικής δήλωσης ή πράξης, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά. Η άμεση και δωρεάν πρόσβαση, η διάχυση πληροφοριών, η αλληλεπίδραση, η ταχύτητα και η μορφολογία των ειδήσεων έχουν αποδώσει στην πολιτική νέες ιδιότητες, οι οποίες εν προκειμένω έχουν καταστήσει ακόμη περισσότερο ευθείς και οξείς τις δημόσιες παρεμβάσεις του απερχόμενου Προέδρου. Θα μπορούσαμε, μάλιστα, να αποδώσουμε στον Trump τη μεταφορά της αμερικανικής πολιτικής ζωής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κατεξοχήν στο απερχόμενο Facebook και στο ανανεωμένο Twitter, καθώς αυτά έχουν δώσει νέα πνοή, διάσταση και αναγνωρισιμότητα στους επικριτικούς σχολιασμούς πολιτικών προσωπικοτήτων εν γένει.

Ένα τελευταίο σημείο άπτεται της ίδιας της Πολιτείας. Προκειμένου να έχουν αντίκτυπο, απαιτούνται υψηλά επίπεδα εγρήγορσης και εκπαίδευσης της κοινωνίας των πολιτών. Με άλλα λόγια, ακριβώς επειδή γίνεται χρήση όρων όπως «δημοκρατία» και «πολίτης», όλες οι διαδικασίες, οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις οφείλουν να πηγάζουν από τα κάτω. Ως αποτέλεσμα, πρόκειται για μια πρωτίστως νοητική διαδικασία, σε ατομικό ή και συλλογικό επίπεδο, που κινείται σε δύο κατευθύνσεις: από τη μια πλευρά να συμμετέχουν και να ερμηνεύουν τα μηνύματα και από την άλλη να ανιχνεύουν τυχόν διακυβεύσεις και να εξετάζουν σε βάθος. Είναι εύλογο πως τα παραπάνω φέρουν ένα ειδικό βάρος, καθώς οι πολίτες με την ιδιότητα του ψηφοφόρου έχουμε τον «τελευταίο λόγο».

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Η μάχη των μαχών, Η Καθημερινή, https://www.kathimerini.gr/1083811/opinion/epikairothta/politikh/h-maxh-twn-maxwn
• Obama is not the only president to criticize his successor, AP News, https://apnews.com/afs:Content:8879101524
• Presidency of the United States of America, Encyclopædia Britannica, https://www.britannica.com/topic/presidency-of-the-United-States-of-America
• Reagan Environment Policy Sharply Attacked by Carter, The New York Times, https://www.nytimes.com/1983/06/03/us/reagan-environment-policy-sharply-attacked-by-carter.html