Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα,
Στο σημερινό άρθρο θα ασχοληθούμε με μια από τις πιο ενδιαφέρουσες, από ερευνητικής άποψης, περιόδους της ρωμαϊκής ιστορίας. Θέμα μας είναι η δυναστεία των «πέντε καλών Αυτοκρατόρων», η οποία ήλεγχε τα ρωμαϊκά πράγματα από το 96 μ.Χ. μέχρι και τον θάνατο του Μάρκου Αυρηλίου, το 180. Η βασιλεία του Κομμόδου (180-192 μ.Χ.) δεν θα εξεταστεί χάριν συντομίας και ιστορικής ακρίβειας. Οι προσωπικότητες που θα μας απασχολήσουν στα επόμενα άρθρα είναι με χρονολογική σειρά οι αυτοκράτορες: Νέρβας (96-98 μ.Χ.), Τραϊανός (98-117 μ.Χ.), Αδριανός (117-138 μ.Χ.), Αντωνίνος ο Ευσεβής (138-161 μ.Χ.) και τέλος ο Μάρκος Αυρήλιος (161-180 μ.Χ.). Σ’ αυτούς θα πρέπει να συνυπολογιστεί ο υιοθετημένος αδερφός και συναυτοκράτορας του Μάρκου Αυρηλίου, Λεύκιος Βήρος (161-169 μ.Χ.).
Η δυναστεία των Φλαβίων (69-96 μ.Χ.) έληξε με τον βίαιο θάνατο και την καταδίκη της μνήμης του τελευταίου μέλους της, του αυταρχικού Δομιτιανού (81-96 μ.Χ.). Οι συνωμότες επιτυγχάνουν την ανάρρηση του γηραιού (εξηνταεξάχρονου) Νέρβα στο αυτοκρατορικό αξίωμα. Ο Imperator Nerva Caesar Augustus, όπως ονομάστηκε, κατά την ανάρρησή του είχε να αντιμετωπίσει την δύσθυμη στάση των πιστών στην μνήμη του προκατόχου του Πραιτοριανών, η συναίνεση των οποίων εξασφαλίστηκε με την καταβολή χρηματικού δώρου (donativum). Οι αντιδράσεις όμως, των στρατιωτικών δεν σταμάτησαν εκεί, ο νέος Αύγουστος τύγχανε άτεκνος και σε περίπτωση θανάτου του ήταν ορατός ο κίνδυνος ενός νέου εμφυλίου πολέμου. Ο Νέρβας τότε επέλεξε να υιοθετήσει τον Μ. Ούλπιο Τραϊανό, διοικητή της Άνω Γερμανίας και υποψηφίου, που συγκέντρωνε την αποδοχή των στρατιωτικών και της Συγκλήτου. Όπως επιγραμματικά χαρακτήρισε την ολιγόχρονη βασιλεία του Νέρβα ο Τάκιτος, αυτή συνδύασε δύο παλαιότερα ασύμβατες έννοιες, αυτές της μοναρχίας και της ελευθερίας.
Η υιοθεσία του Τραϊανού από τον Νέρβα και η συνέχιση της πρακτικής αυτής μέχρι τα χρόνια του Μάρκου Αυρηλίου, οδήγησε στον χαρακτηρισμό της δυναστείας ως αυτής των «υιοθετημένων αυτοκρατόρων». Ορισμένοι υποστήριξαν πως η πρακτική αυτή ήταν αποτέλεσμα συνειδητής επιλογής, τα δεδομένα όμως τους διαψεύδουν· Με εξαίρεση τον Μάρκο Αυρήλιο, ο οποίος είχε άρρενα διάδοχο, τον Κόμμοδο, οι υπόλοιποι στην πλειονότητά τους ήταν άτεκνοι (Νέρβας, Τραϊανός, Αδριανός). Μόνο ο Αντωνίνος ο Ευσεβής είχε μια κόρη την Φαυστίνα (την νεώτερη), την οποία πάντρεψε με τον διάδοχό του, Μάρκο Αυρήλιο. Οπότε, ο ισχυρισμός της συνειδητής επιλογής της υιοθεσίας ως μέσω διαλογής του «καταλληλότερου» για το αυτοκρατορικό αξίωμα, κρίνοντας από την μεταβίβαση του imperium από τον ικανότατο Μάρκο Αυρήλιο στον όχι και τόσο ικανό Κόμμοδο, καταρρίπτεται ως αβάσιμος.
Ο χαρακτήρας και τα επιτεύγματα του Τραϊανού επιβεβαίωσαν πλήρως την επιλογή του Νέρβα. Εξαιτίας τόσο των στρατιωτικών του επιτυχιών, όσο και της εσωτερικής του πολιτικής, ο Τραϊανός κέρδισε τον τίτλο του «optimus princeps» (Άριστος Ηγεμών), που του απονεμήθηκε από την Σύγκλητο το 114 μ.Χ. Αλλά, ας δούμε τα γεγονότα με την σειρά τους: Ο Τραϊανός απετέλεσε τον πρώτο Ρωμαίο αυτοκράτορα που γεννήθηκε εκτός Ιταλίας με καταγωγή από το μουνικίπιο (municipium) της Ιταλικής (Italica) στην επαρχεία της Βαιτικής στην Ισπανία. Κατά την διάρκεια της στρατιωτικής του σταδιοδρομίας ανταμείφθηκε από τον Δομιτιανό, με αφορμή την καταστολή μια στάσης, με το αξίωμα του υπάτου.
Ο θάνατος του Νέρβα τον βρήκε στο τεσσαρακοστό πέμπτο έτος της ζωής του. Ο νέος Αύγουστος μετέβη στην Ρώμη, αφού πρώτα εξασφάλισε την ασφάλεια των συνοριακών επαρχιών και επιβεβαίωσε την πίστη των διοικητών. Εισήλθε στην Ρώμη ως πολίτης με την συνοδεία στενών του φίλων και φίλησε, ως ένδειξη ισοτιμίας, τους συγκλητικούς, που βγήκαν να τον προϋπαντήσουν. Με αυτή του την πράξη κέρδισε την συμπάθεια τόσο του λαού, όσο και των αρχόντων. Κυρίως όμως, ο Τραϊανός είναι γνωστός για τις πολεμικές του δάφνες: Την εποχή του, η Αυτοκρατορία γνώρισε την μεγαλύτερη εξάπλωση στην ιστορία της, χάρη στους νικηφόρους πολέμους του κατά τον Δακών και των Πάρθων. Αγνοώντας την συμβουλή του Αυγούστου για την αποφυγή της περαιτέρω επέκτασης του κράτους, ο Τραϊανός κατέστησε την υποταγμένη Δακία σε επαρχία με το όνομα Dacia, ενώ ένα μέρος της απετέλεσε τμήμα της επαρχίας της Κάτω Μοισίας (Moesia Inferior) στο δέλτα του Δούναβη ποταμού (Κωστάντζα). Παράλληλα, δημιουργήθηκε στην θέση του πελατειακού κράτους των Ναβαταίων η επαρχία της Πετραίας Αραβίας (Arabia Petraea) και ως επιστέγασμα του Παρθικού Πολέμου, οι επαρχίες της Αρμενίας, της Μεσοποταμίας και της Ασσυρίας.
Τα μη πολεμικά έργα του Τραϊανού ήταν εφάμιλλα των στρατιωτικών του κατορθωμάτων. Στα χρόνια του χτίστηκε αγορά στην Ρώμη, που φέρει το όνομά του (Forum Traiani), κατασκευάστηκε η Τραϊανή οδός (via Traiana), που ένωνε το Βενεβέντο με το Βρινδίσιο, σημερινό Μπρίντιζι, και το λιμάνι της Αγκόνας. Ο Τραϊανός υποχρέωσε τους συγκλητικούς να επενδύσουν το ένα τρίτο της περιουσίας τους στην Ιταλία, αποσκοπώντας στην σύνδεσή τους με τη καρδιά της αυτοκρατορίας. Επιπλέον, παρείχε δάνεια σε γαιοκτήμονες, από τους τόκους των οποίων συντηρούνταν τέκνα φτωχών οικογενειών της Ιταλίας, με στόχο την οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση του ανθρωπίνου δυναμικού. Τέλος, κατά την βασιλεία του έδρασαν σημαντικοί λόγιοι, όπως ο Αρριανός, ο Πλούταρχος, ο ρήτορας Δίων ο Χρυσόστομος, ο ιστορικός Τάκιτος και ο Πλίνιος ο Νεότερος.
Εν κατακλείδι, η σύντομη βασιλεία του Νέρβα προλείανε το έδαφος για τα επιτεύγματα του Τραϊανού, την εποχή του οποίου η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έφτασε στο απόγειό της. Στο επόμενο μας άρθρο, θα ασχοληθούμε με τις βασιλείες των Αδριανού και Αντωνίνου του Ευσεβή.
Υ.Γ.: Τα επίθετα που αποδίδονται στους Αυγούστους προέρχονται επί το πλείστων από το έργο του Κ. Μπουραζέλη, Oι τρόφιμοι της Λύκαινας.
Βιβλιογραφία
- Mackay Ch., Αρχαία Ρώμη Στρατιωτική και πολιτική Ιστορία, Παπαδήμας, Αθήνα 2014, σσ. 301-308.
- Μπουραζέλης Κ., Oι τρόφιμοι της Λύκαινας, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2015, σσ. 296-303.
- Rostovtzeff M., Ρωμαϊκή Ιστορία, Αθήνα 1984, σσ. 234-238
