Της Αγγελικής Καλούδη,
Δύο χρόνια μετά την τραγωδία στο Μάτι και η Ελλάδα ακόμα μετράει τις πληγές της. Και όμως το Μάτι δεν ήταν η μοναδική φυσική καταστροφή που ζήσαμε στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες, αφού η χώρα μας είναι στις πρώτες θέσεις των χωρών της Ευρώπης με τη μεγαλύτερη επικινδυνότητα σε εκδήλωση πυρκαγιών κυρίως τους θερινούς μήνες. Οι δασικές πυρκαγιές στους νομούς Μεσσηνίας, Ηλείας, Αρκαδίας, Αχαΐας, Λακωνίας, Αττικής, Κορινθίας το 2007, στην Πάρνηθα, στον Υμηττό, στα νησιά προϋπήρχαν πολύ πριν της τραγωδίας στο Μάτι, υπενθυμίζοντάς μας το μέγεθος της απειλής. Φέτος μετά από τόσες φυσικές καταστροφές και δύο ανθρώπινες τραγωδίες, μια στην Ηλεία το 2007 και μια στο Μάτι, διανύουμε την πλέον κρίσιμη περίοδο των θερινών μηνών. Πόσο έτοιμοι είμαστε να αντιμετωπίσουμε μια ενδεχόμενη πυρκαγιά ξανά; Τι μάθαμε από όλες αυτές τις καταστροφές και τι έχουμε αλλάξει;
Σύμφωνα με έρευνες, που επικεντρώνονται στην αντιπυρική περίοδο, ήτοι από 1 Μαΐου έως 31 Οκτωβρίου ο πιο επικίνδυνος μήνας εκδήλωσης πυρκαγιών στη χώρα μας είναι ο Αύγουστος. Από το 2000 έως το 2019 έχουν παρατηρηθεί διάφορες διακυμάνσεις στη συχνότητα και τη σοβαρότητα των πυρκαγιών στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα μετά την κορύφωση, που παρατηρήθηκε στις πυρκαγιές του 2007, λόγω των θυμάτων και του μεγέθους της καταστροφής στην Ηλεία, τη Μεσσηνία, την Αρκαδία, την Αχαΐα, τη Λακωνία, την Αργολίδα, την Αττική, την Εύβοια και τη Φθιώτιδα υπήρξε μια πτωτική τάση. Το 2011 υπήρξε μια μικρή άνοδος και το 2016 μια έξαρση, λόγω των πυρκαγιών στην Εύβοια και στη Χίο, που επανέφεραν στο προσκήνιο την επικινδυνότητα των πυρκαγιών. Φυσικά η τραγωδία στο Μάτι με το μεγαλύτερο αριθμό νεκρών στην ιστορία της Ελλάδας από πυρκαγιές ξεπέρασε κάθε άλλο προηγούμενο.
Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν μια μορφή φυσικής καταστροφής, ανεξέλεγκτη φωτιά, που μπορεί να έχει οδυνηρά αποτελέσματα τόσο για τα οικοσυστήματα όσο και για τις ανθρώπινες ζωές. Εξάλλου η πυρκαγιά είναι ένα είδος προειδοποίησης προς τον άνθρωπο της διαταραχής των οικοσυστημάτων από εξωγενείς παράγοντες ή ορισμένες φορές σηματοδοτούν τον κύκλο ενός οικοσυστήματος και την επανεκκίνησή του, κυρίως στα μεσογειακά κλίματα, κάτι που φυσικά εξαρτάται από τη μεταπυρική διαχείριση των καμένων δασών. Τα αίτια των πυρκαγιών μπορούν να είναι φυσικά και τυχαία, όπως είναι οι κεραυνοί, ή να πρόκειται για εμπρησμό από αμέλεια, ο οποίος αποτελεί το 50% των περιπτώσεων, όπως για παράδειγμα η καύση χόρτων ή καλαμιών, η ρίψη τσιγάρων, οι σκουπιδότοποι ή εμπρησμός από πρόθεση, που λόγω της προμελέτης οι μέρες και οι καιρικές συνθήκες καθιστούν δύσκολη την απόσβεση των πυρκαγιών, και άλλα άγνωστα αίτια.
Οι επιπτώσεις μιας τέτοιας καταστροφής είναι πολύπλευρες. Τα οικοσυστήματα καταρρέουν, ο κύκλος ζωής τους διαταράσσεται και πέραν των συνεπειών μιας πυρκαγιάς, όπως για παράδειγμα οι πλημμύρες, που ακολουθούν, και ο χρόνος ανάκαμψης, που χρειάζεται ένα δάσος, για να επανέλθει. Οι υγειονομικές επιπτώσεις στον πληθυσμό, η απώλεια «φυσικών πνευμόνων», η καταστροφή του αισθητικού, πολιτιστικού, τουριστικού κάλλους αλλά και πλέον η έλλειψη ασφάλειας είναι επακόλουθα μιας πυρκαγιάς. Αυτή η αίσθηση ασφάλειας, ότι η πολιτεία θα μπορέσει να αντιμετωπίσει εγκαίρως και επαρκώς το φυσικό φαινόμενο έχει εκλείψει τελείως τα τελευταία χρόνια κυρίως μετά τα θύματα του 2007 και κατ’ επανάληψη του 2018, αποδεικνύοντας ότι τελικά ο άνθρωπος είναι πραγματικά αβοήθητος απέναντι στη φύση.
Δυστυχώς, όπως έχει φανεί, δεν μπορούμε να εναποθέτουμε όλες μας τις ελπίδες στον κρατικό μηχανισμό. Παρά το νομοθετικό και συνταγματικό πλαίσιο, που κατοχυρώνει των προστασία των δασών, εμείς οι ίδιοι είμαστε υπεύθυνοι για την όποια καταστροφή του. Η οικοδόμηση κατοικιών μέσα σε δασικές εκτάσεις, η χορήγηση αδειών για τουριστικά θέρετρα σε μη επιτρεπτές περιοχές, η μη ύπαρξη διόδων διαφυγής και δικλείδων ασφαλείας σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης είναι και δική μας ευθύνη. Οι πυρκαγιές στην Ελλάδα αλλά και στον κόσμο έπρεπε να μας έχουν ήδη διδάξει να σεβόμαστε πρώτα το περιβάλλον και έπειτα να ικανοποιούμε τις προσωπικές μας φιλοδοξίες για θέρετρα και εξοχικά μέσα στα δάση και πάνω στους αιγιαλούς. Θα έπρεπε να μας έχουν διδάξει να φροντίζουμε τις ιδιοκτησίες μας, ειδικά τις αγροτικές τακτικά και ιδίως προ των θερινών μηνών και όχι απλώς να αγοράζουμε οικόπεδα και να τα αφήνουμε στην τύχη τους. Όπως επίσης θα έπρεπε να μας έχουν διδάξει, ειδικά στην Ελλάδα, να ανταποκρινόμαστε χωρίς καθυστερήσεις σε πρωτόκολλα άμεσης επέμβασης και εκκένωσης περιοχών, με σκοπό την προστασία του ανθρώπου και όχι να υποτιμούμε το μέγεθος του κινδύνου.
Τέλος, πρέπει να γίνει ξεκάθαρο, ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να δαμάσει το φυσικό περιβάλλον. Όταν το προσπάθησε, χτίζοντας μεγαθήρια παράνομα, η φύση εκδικήθηκε με μια καταστροφή. Και αυτή η καταστροφή όμως ανήκει στην ίδια τη φύση και δύσκολα δαμάζεται από τα μέσα πυρόσβεσης, ακόμα και πολύ πιο προηγμένων χωρών από τη δική μας, όπως έγινε με τις πυρκαγιές στην Αμερική και στην Αυστραλία τα προηγούμενα χρόνια. Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να μην επεμβαίνουμε στον κύκλο ζωής ενός οικοσυστήματος, να μη δρούμε απερίσκεπτα, να υπάρξει επιτέλους ένας εν τοις πράγμασι σχεδιασμός από την πολιτεία και ένας έλεγχος τον περιοχών ανά την Ελλάδα, να αντιληφθούμε ότι το Μάτι μπορεί να είναι μόνο η αρχή.
