Συνέντευξη στον Νίκο Μελιτσιώτη,
Η ερευνήτρια και συγγραφέας Ξένη Δ. Μπαλωτή γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στην Ελληνο-Γαλλική σχολή Saint-Joseph, ενώ πραγματοποίησε τις πανεπιστημιακές σπουδές της στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης πάνω στην επιστήμη της Ιστορίας. Ειδικεύτηκε στη Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία του 19ου αιώνα. Έχει εργαστεί για την Ακαδημία Αθηνών, στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, όπως και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μ.Μ.Ε), ενώ παράλληλα είναι γνώστρια και σχολιάστρια της γαλλικής και ευρωπαϊκής πολιτικής επικαιρότητας, αλλά και επισκέπτρια-συνεργάτιδα στο Ινστιτούτο Ναπολέων. Έχει γράψει πλήθος επιστημονικών άρθρων και βιβλίων. Πρόσφατα, κυκλοφόρησε και το καινούριο της βιβλίο, προϊόν ενδελεχούς έρευνας, με τίτλο Ναπολέων Βοναπάρτης και Ελλάδα: Η ιστορία και οι μύθοι. Το νέο της βιβλίο, με τίτλο Γαλλική Επανάσταση, αναμένεται να κυκλοφορήσει σύντομα από τις εκδόσεις ΕΣΤΙΑ.
Στη συνέντευξή της στο OffLine Post, ανήμερα της επετείου έκρηξης της Γαλλικής Επανάστασης, μιλά για αυτή και πως τα κλαδιά της έφτασαν ως την υποδουλωμένη χώρα μας. Με γλαφυρότητα περιγράφει τις επιρροές που δέχτηκε η επανάσταση του 1821 και αναλύει πως οι ίδιες αυτές επιρροές, ύστερα από δύο πολυτάραχους αιώνες, επιβιώνουν στη σύγχρονη πολιτική σκηνή της Γαλλικής Δημοκρατίας.
- Πώς θεωρείτε ότι επηρέασε η Γαλλική επανάσταση τα ιδεώδη της Ελληνικής;
Η Γαλλική Επανάσταση, η μητέρα όλων των επαναστάσεων έως και σήμερα, υπήρξε κοινωνική επανάσταση. Υπό αυτή την έννοια, η απόκλιση ανάμεσα στο γαλλικό 1789 και το ελληνικό 1821 είναι τεράστια. Όμως, επειδή ένας λαός δεν ξυπνά μία ωραία ημέρα και λέει «πάω να επαναστατήσω», αλλά αυτή η πράξη είναι αποτέλεσμα των ιδεών που έχουν κυοφορήσει, των γεγονότων που έχουν βιώσει, των ηγετών που έχουν ρίξει τον σπόρο της εξέγερσης και του πόθου της ελευθερίας που κάθε άνθρωπος έχει μέσα του, υπό αυτές τις προϋποθέσεις, μπορούμε να αποδεχτούμε τον επηρεασμό της Ελληνικής Επανάστασης από τη Γαλλική. Ο Γαλλικός Διαφωτισμός έδωσε το 1789 και ο Νεοελληνικός το 1821, η οικονομική κρίση του 1788 έδωσε το 1789, τα οικονομικά δεδομένα, που διαμόρφωνε ο ξεπεσμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έφεραν το 1821. Ο δημοσιογράφος Camille Desmoulins έσπρωξε τον παρισινό λαό στην κατάληψη της Βαστίλης, η Φιλική Εταιρεία και ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στην εξέγερση των Παραδουνάβιων Περιοχών. Από την απολυταρχία θέλησε να ξεφύγει ο Γαλλικός Λαός, από την κατοχή των Οθωμανών ο Ελληνικός. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι η γαλλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη (1789) είχε φτάσει στα Ιόνια Νησιά από το 1797, τουλάχιστον υπό τη μορφή πολιτικών πράξεων και ενεργειών, τότε ο πόθος της ελευθερίας ενδυναμώθηκε και έγινε πράξη το 1821.
- Διακρίνονται επιρροές της στην «Προειδοποίησις εις τας ευρωπαϊκάς αυλάς»;
Η πρώτη ανάγνωση του κειμένου δεν προϊδεάζει για κάτι τέτοιο. Όμως, όταν διαβάζουμε ένα κείμενο, είναι πάντα χρήσιμο να γνωρίζουμε τον συντάκτη του, την πορεία του μέσα στον χρόνο, τις σχέσεις που διατηρούσε και που γενικά βοηθούν να «ξεκλειδώσουμε» τα γραφόμενά του. Αν συνεχίσουμε να θεωρούμε ότι συντάκτης της «Προειδοποίησις…» είναι ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, τότε είναι δεδομένο πως υπάρχει η επιρροή της Γαλλικής Επανάστασης. Ο συνεργάτης σας, ιστορικός, Ραφαήλ Μπελενιώτης, έχει γράψει σε άρθρο του: «Ο Πετρόμπεης είχε αναπτύξει δράση πολύ πριν το ξέσπασμα της επίσημης επανάστασης. Φυγάδευσε πολλούς προς τα Γαλλοκρατούμενα Επτάνησα και ανέπτυξε στενούς δεσμούς με τη Γαλλία, στην οποία έβλεπε τη μόνη ευρωπαϊκή χώρα η οποία θα μπορούσε να βοηθήσει την Ελλάδα στην επαναστατική υπόθεσή της και είχε επίσης δημιουργήσει καλές σχέσεις με τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη».
Ο Βοναπάρτης ήταν για τους Έλληνες το δημιούργημα της Επανάστασης. Η πτώση του, το 1815, επέτρεψε στον Αυστριακό Καγκελάριο, Μέττερνιχ, να προχωρήσει στην παλινόρθωση του παλαιού κόσμου. Ο συντάκτης της «Προειδοποίησις…» χρησιμοποιεί λέξεις-κλειδιά που, στο πνεύμα του 18ου-19ου αι., παραπέμπουν σε γνώριμα για την εποχή γεγονότα, όπως π.χ. «Σπαρτιατικών στρατευμάτων», «έλαβον τα όπλα κατά των τυράννων», «κάμνει να αντηχή ο αήρ το γλυκύτατον όνομα της ελευθερίας», «όλων των εξευγενισμένων Ευρωπαϊκών γενών». Αν πάλι θεωρήσουμε ότι συντάκτης της «Προειδοποίησις…» είναι ο Ζακυνθινός γιατρός, Αναστάσιος Κορνήλιος, τότε πλησιάζουμε ακόμη περισσότερο την επιρροή της Γαλλικής Επανάστασης.
- Ποιο κόμμα της Γαλλικής πολιτικής σκηνής πιστεύετε πως εκπροσωπεί περισσότερο τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης;
Θα ήταν άδικο να αναφερθώ σε ένα κόμμα ή σε δύο, γιατί αυτό θα σήμαινε πως de facto ένα μέρος των Γάλλων, δηλαδή αυτών που δεν ψηφίζουν το κόμμα «εκπρόσωπο της Γαλλικής Επανάστασης», είναι αντεπαναστάτες! Μπορώ, όμως, να αναφερθώ στο κόμμα που δεν έχει καμία σχέση με τις αξίες της Γαλλικής Επανάστασης, της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων και βεβαίως του Διαφωτισμού και αυτό είναι το ακροδεξιό κόμμα.
- Υπήρξαν φιλέλληνες–κοινωνοί των ιδεών αυτών; Ποιοι ήταν και πώς αυτές επηρέασαν τις ενέργειές τους;
Θα σας απαντήσω πως όχι μόνο υπήρξαν Φιλέλληνες-οπαδοί του 1789, αλλά οι Γάλλοι Φιλέλληνες ήταν μόνο οπαδοί της Γαλλικής Επανάστασης. Αν δούμε τα βιογραφικά των Γάλλων Φιλελλήνων αναλυτικά, θα διαπιστώσουμε πως οι περισσότεροι είχαν αποκτήσει στρατιωτική εμπειρία μέσα από τη συμμετοχή τους στους πολέμους της Γαλλικής Επανάστασης και της ναπολεόντειας περιόδου. Σε όποιους πολέμους κι εάν είχαν συμμετάσχει την περίοδο 1792-1815, οι Φιλέλληνες που ήρθαν στη χώρα μας μετά το 1821, ήρθαν, με σκοπό να βοηθήσουν την Ελλάδα, στη φαντασία των περισσότερών τους επρόκειτο για την «Αρχαία Ελλάδα», να ανακτήσει την παλαιά της αίγλη, από την οποία οι Επαναστάτες του 1789 άντλησαν τα επιχειρήματά τους κατά της Απολυταρχίας του Μονάρχη και τα πιστεύω τους που θεωρούσαν ότι διέδιδαν με τους πολέμους του Ναπολέοντα Α’. Θα έλεγα ότι οι περισσότεροι Φιλέλληνες θεωρούσαν πως ξεχρέωναν τις χαρές, που η περίοδος 1789-1815 τους είχε προσφέρει, σε όσους είχε προσφέρει χαρές, τίτλους και περιουσίες.
- Επιβιώνουν ακόμα τα ιδεολογικά πονήματα της Γαλλικής Επανάστασης στη Γαλλία του 2020, τόσο στους κυβερνητικούς όσο και στους κοινωνικούς κόλπους;
Βεβαιότατα και επιβιώνουν. Το βλέπουμε στον τρόπο που επιχειρηματολογούν τα δημόσια πρόσωπα, οι δημοσιογράφοι, οι καλλιτέχνες, οι πάντες. Όσο για τους κυβερνητικούς κύκλους, η κατάσταση φαίνεται πιο περίπλοκη, αλλά τελικά δεν είναι. Οι Γάλλοι από τη στιγμή που εκλέγουν δημοκρατικά έναν Πρόεδρο που σέβεται το αξιακό σύστημα γύρω από το τρίπτυχο «ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα», απαιτούν από αυτόν να το μετουσιώσει σε πολιτική πράξη. Αυτό κάνει ή ισχυρίζεται ότι κάνει κάθε Κυβέρνηση που ορίζεται από τον Πρόεδρο της Γαλλίας. Αν τα νομοθετήματα της Κυβέρνησης συμπίπτουν ή βρίσκονται σε αντίθεση με την ερμηνεία που κάθε Γάλλος δίνει στο προαναφερόμενο τρίπτυχο, είναι ζήτημα πολιτικής προσέγγισης και ιδεολογίας. Φαίνεται, άλλωστε, και στις διαδηλώσεις των Γάλλων!
- Στην «Επανάσταση» που ευαγγελίστηκε ο πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν, συναντάμε οράματα της Γαλλικής Επανάστασης που χρήζουν υπεράσπισης στη σύγχρονη Γαλλία;
Καταρχήν, ο ίδιος ο τίτλος του βιβλίου του Ε. Μακρόν, Επανάσταση, παραπέμπει στο 1789. Όταν το 2017 ο Ε. Μακρόν εκλέχθηκε Πρόεδρος, έγραψα ένα μικρό σχόλιο, όπου ισχυριζόμουν ότι τότε ξεκίνησε μία νέα γαλλική επανάσταση. Μπορούσα να τεκμηριώσω γεγονός προς γεγονός αυτό που ισχυριζόμουν και κατέληγα πως μένει να φανεί εάν θα σκοντάψει κι αυτός στη δική του «10η Αυγούστου 1792» ή θα συνεχίσει τη δική του εκδοχή επανάστασης. Η παρ’ ολίγον «10η Αυγούστου» του Ε. Μακρόν ήταν η περίοδος των «Κίτρινων γιλέκων», αλλά, όπως και θα έλεγε και ο δικός μας Θ. Κολοκοτρώνης, ελαφρώς παραφρασμένος, οι Γάλλοι «είναι τρελλοί, αλλά έχουν Θεόν φρόνιμον» και γλίτωσε την Ευρώπη από το κύμα της αναρχίας που θα ακολουθούσε, εάν η Γαλλία βίωνε τέτοιας έκτασης πολιτική ανατροπή.
Όποιες κι εάν είναι οι κοινωνικές αναταραχές στη Γαλλία, με όποιο τρόπο κι εάν επιλέξει ο λαός να διαμαρτυρηθεί στο πλαίσιο των κατοχυρωμένων συνταγματικά δικαιωμάτων του, η Γαλλία είναι δημοκρατική χώρα και τιμά το εθνικό πρόσταγμα για «ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα».
- Υπάρχουν «εθνικοί μύθοι» γύρω από τη Γαλλική Επανάσταση; Κατά πόσο η Γαλλική κοινωνία τους έχει συνειδητά, συλλογικά ξεπεράσει;
Υπάρχουν και μάλιστα πάρα πολλοί μύθοι γύρω από τη Γαλλική Επανάσταση, οι οποίοι δεν έχουν ξεπερασθεί, με ή χωρίς εισαγωγικά. Ο πρώτος και καλύτερος μύθος είναι η αφορμή που δόθηκε για να κυριευτεί η Βαστίλη. Τότε, διατυπώθηκε το πρώτο fake news της ιστορίας. Επιτρέψτε μου να μην σας το αναφέρω εδώ, γιατί σε λίγο καιρό θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις ΕΣΤΙΑ το βιβλίο μου για τη Γαλλική Επανάσταση! Η περίοδος της αποκαλούμενης «Τρομοκρατίας» είναι από μόνη της μία περίοδος-μύθος, με την έννοια ότι υπάρχει τέτοια απόκλιση ανάμεσα σε αυτά που έγιναν, στον τρόπο που αιτιολογήθηκαν-κατακρίθηκαν ή υποστηρίχθηκαν από όλους όσοι θέλησαν να διατυπώσουν άποψη για τα γεγονότα της Επανάστασης, που έως και σήμερα αποτελούν θέμα αντιπαράθεσης. Και για να κλείσω με κάτι που θα μας κάνει να χαμογελάσουμε, μύθος είναι ότι η Μαρία-Αντουανέτα είπε «να φάνε παντεσπάνι». Αν το είχε πράγματι πει, σίγουρα θα προέτρεπε για «pain d’Espagne», δηλ. ψωμί Ισπανίας, το οποίο και η ίδια τιμούσε δεόντως!
Ευχαριστούμε θερμά τη συγγραφέα Ξένη Δ. Μπαλωτή για την παραχώρηση της συνέντευξης!
