Της Ελένης Φαραντάκη,
Σε όλη τους τη ζωή, οι άνθρωποι δρούν με κύριο γνώμονα τις ανάγκες τους, δίνοντας ένα μόνιμο αγώνα για την κάλυψή τους. Από τις πιο ασήμαντες, όπως το να τσεκάρουμε κάθε πρωί τις ειδοποιήσεις στο κινητό μας πριν σηκωθούμε από το κρεβάτι (το οποίο εννοείται πρέπει να είναι smartphone!) ή τις πιο δεδομένες θεωρητικά, όπως το να έχουμε ένα μέρος να αποκαλούμε «σπίτι», μέχρι και τις πιο σημαντικές, όπως την εξασφάλιση της οικονομικής ευμάρειας. O άνθρωπος συνεχώς παλεύει –ηθελημένα ή ακούσια– για να βρίσκεται όσο το δυνατόν περισσότερο σε μια κατάσταση ευημερίας.
Οι ανάγκες μας μπορεί να είναι αναρίθμητες και να αφορούν πολλούς διαφορετικούς τομείς, οι οποίοι τις περισσότερες φορές είναι αλληλένδετοι. Σε μια προσπάθεια κατηγοριοποίησης των αναγκών, ώστε να ερμηνεύσει την ανθρώπινη συμπεριφορά, ο Αμερικανός ψυχολόγος Abraham Maslow διατύπωσε σε μία ερευνητική εργασία, που δημοσίευσε το 1943 με τίτλο A theory of Human Motivation, τη «Θεωρία της ιεράρχησης των αναγκών». Στην αρκετά διαδεδομένη αυτή θεωρία, υποστηρίζεται ότι οι ανάγκες μας μπορούν να κατανεμηθούν σε πέντε επίπεδα.
Συγκεκριμένα, ο Maslow αναπαριστά τις ανάγκες του ανθρώπου, σε πέντε επίπεδα μιας πυραμίδας: στη βάση της είναι οι Φυσιολογικές (ή Βιολογικές) Ανάγκες, των οποίων η ικανοποίηση είναι απαραίτητη για να επιβιώσει ο άνθρωπος και σε αυτές ανήκουν η εξασφάλιση οξυγόνου, νερού, τροφής, ένδυσης, ύπνου καθώς και η ανάγκη για αναπαραγωγή. Στο δεύτερο και εξίσου σημαντικό επίπεδο, κατανέμονται οι Ανάγκες Ασφάλειας, οι οποίες αφορούν στην επιδίωξη του ατόμου να διατηρήσει ένα μακροπρόθεσμο αίσθημα ασφάλειας και προστασίας, μέσω της απόκτησης στέγης, σταθερής απασχόλησης και εξασφάλισης της υγείας και προστασίας του από πιθανούς κινδύνους. Στο τρίτο επίπεδο, βρίσκονται οι Κοινωνικές Ανάγκες, που περιλαμβάνουν την ανάγκη για κοινωνικές συναναστροφές και τη δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων, όπως επίσης και την ανάγκη του ανθρώπου για αποδοχή. Στο επόμενο επίπεδο της πυραμίδας τοποθετείται η Ανάγκη για Εκτίμηση (ή Αναγνώριση), που αφορά την επιθυμία του ατόμου για ανάδειξη, κοινωνική αναγνώριση και επιτυχία, επιφέροντας έτσι μια ενίσχυση αυτοεκτίμησης. Στη κορυφή της πυραμίδας ανήκει η Ανάγκη της Αυτοπραγμάτωσης, κατά την οποία το άτομο έχει ως προτεραιότητα την προσωπική εξέλιξη και την εκπλήρωση όλων των βαθιών επιθυμιών και φιλοδοξιών του. Υποστηρίζεται δε, ότι ανεβαίνοντας αυτήν την νοητή πυραμίδα, ο άνθρωπος δεν είναι απαραίτητο να έχει καλύψει εντελώς το κάθε επίπεδο και να λάβει την απαραίτητη ικανοποίηση, ώστε να ανέλθει στο επόμενο.
Ανά τα χρόνια, το μοντέλο αυτό της ιεράρχησης των αναγκών έχει εξετασθεί και τροποποιηθεί από τον Maslow, με την προσθήκη επιπέδων όπως αυτού των Γνωστικών Αναγκών (η ανάγκη για εξερεύνηση και μάθηση), των Αισθητικών Αναγκών (η αναζήτηση της ομορφιάς και της συμμετρίας) και της Υπέρβασης (η ανάγκη να ξεπερνάμε το «εγώ» και να φροντίζουμε και για την ευημερία των υπολοίπων). Όπως είναι φυσικό όμως, η ιεράρχηση των αναγκών, βάσει της διατύπωσης τους, μπορεί να χαρακτηρισθεί εύθραυστη, εφόσον για ένα άτομο κάποια επίπεδα αναγκών μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο σημαντικά από κάποια άλλα.
Προσπαθώντας να εντοπίσουμε τον κατοπτρισμό των δικών μας αναγκών πάνω στη πυραμίδα του Maslow, αντιλαμβανόμαστε σίγουρα μια ομοιότητα, είτε σε μικρό, είτε σε μεγάλο βαθμό. Θα ήθελα όμως στο σημείο αυτό να σχολιάσω το ανώτατο επίπεδο στην ιεραρχία, την Ανάγκη της Αυτοπραγμάτωσης:
payscale.com
Τα τελευταία έτη, τεράστια σημασία δίδεται στο κομμάτι της αυτοπραγμάτωσης, με πλήθος κόσμου να ενστερνίζεται την βαθιά ανάγκη του ατόμου για ολοκλήρωση, μέσα από την πραγματοποίηση όλων των στόχων και των ονείρων του. Πάμπολλα βιβλία, εκπομπές, ταινίες, life coaches… δεν γίνεται να μην έχετε ακούσει ή δει κάποιες από τις παρακάτω φράσεις:
- «Ακολούθα πάντα τα όνειρα σου!»
- «Ακόμα και χωρίς χρήματα, αν έχεις θέληση μπορείς να πετύχεις αυτό που θες!»
- «Ο τάδε ήταν φτωχός και με πείσμα τα κατάφερε κι έγινε εκατομμυριούχος»
- «Όταν είσαι η καλύτερη εκδοχή του εαυτού σου μπορείς να καταφέρεις τα πάντα!»
…και άλλα τέτοια αποφθέγματα, που έχουν ως σκοπό να λειτουργήσουν ως κινητήρια δύναμη, βομβαρδίζοντας έτσι το υποσυνείδητο και το συνειδητό μας ότι πρέπει να έχουμε ως προτεραιότητα την πνευματική εξέλιξη του εαυτού μας και την εκπλήρωση των επιθυμιών μας «εδώ και τώρα γιατί μπορούμε!».
Μπορούμε όμως εδώ και τώρα;
Φυσικά, δεν αμφισβητώ ότι η αυτοπραγμάτωση είναι ένα σημαντικό κομμάτι της ύπαρξης του ατόμου. Απεναντίας, καθίσταται στο νου μου ως ένα από τα βασικότερα συστατικά μιας ολοκληρωμένης ζωής. Πιστεύω μάλιστα, ότι το ιδανικό θα ήταν να συμβαδίζει χέρι-χέρι με κάθε κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε. Μπορούμε όμως να ανταπεξέλθουμε στις υψηλές απαιτήσεις των ημερών και να ακολουθούμε τα πρότυπα της εποχής, τα οποία μας θέλουν επιτυχημένους και εύπορους, τόσο πνευματικά, όσο οικονομικά και κοινωνικά; Τί γίνεται όταν μετά βίας έχουμε τη δυνατότητα να καλύψουμε τις βασικές ανάγκες μας, μα γύρω μας καλούμαστε να ανέβουμε στη κορυφή της πυραμίδας με ταχύ ρυθμό; Αν δεν δράσουμε γρήγορα και αποτελεσματικά, κινδυνεύουμε να μείνουμε για πάντα – αν όχι στον πυθμένα της πυραμίδας – κολλημένοι σε μια «λούπα ανεβοκατεβάσματος». Και κανείς δεν μεριμνά για αυτό. Είμαστε εμείς και η ώθηση που δίνουμε στον εαυτό μας για να ανέβουμε αυτή τη πυραμίδα. Και πρέπει να την ανέβουμε. Το χρωστάμε σε εμάς!
Γεννήθηκε στα Χανιά το 1999. Είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Ασχολείται με τον εθελοντισμό, ως μέλος ενός μη κερδοσκοπικού - μη κυβερνητικού οργανισμού, ο οποίος έχει στόχο να ωθήσει τους νέους να δραστηριοποιηθούν στη νεοφυή επιχειρηματικότητα και την καινοτομία, ενισχύοντας το ελληνικό επιχειρηματικό οικοσύστημα. Της αρέσει να αποκτά συνεχώς νέες γνώσεις πάνω σε πολλά διαφορετικά αντικείμενα, ενώ τρέφει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Επιστήμη της Αστρονομίας και της Ψυχολογίας, με έμφαση στο κομμάτι της αυτοβελτίωσης.
