Της Βάλιας Πλακουδάκη,
Η Γαλλική Επανάσταση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας. Κατά την διάρκειά της, επανασχεδιάστηκε το πολιτικό τοπίο της χώρας και κατέρρευσε η απόλυτη μοναρχία και το φεουδαρχικό σύστημα. Η αναταραχή προκλήθηκε από την εκτεταμένη δυσαρέσκεια του λαού απέναντι στην γαλλική μοναρχία και τους λανθασμένους οικονομικούς και πολιτικούς χειρισμούς του θρόνου. Εάν και δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει όλους τους στόχους της, η Επανάσταση έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των σύγχρονων εθνών, αναδεικνύοντας τη δύναμη που είναι εγγενής στη βούληση του λαού.
Καθώς ο 18ος αιώνας έφτανε στο τέλος του, η δαπανηρή συμμετοχή της Γαλλίας στην Αμερικανική Επανάσταση και οι κακοί οικονομικοί χειρισμοί του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ και του προκατόχου του, είχαν αφήσει τη χώρα του στο χείλος της χρεοκοπίας. Το Βασιλικό θησαυροφυλάκιο είχε εξαντληθεί και η χώρα είχε πληγεί από δεκαετίες φτωχών συγκομιδών και ασθενειών. Πολλοί άρχισαν να εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους για το καθεστώς, που τους επέβαλε για δεκαετίες βαριά φορολογία. Το φθινόπωρο του 1786, ο βασιλιάς ανέθεσε στον Σαρλ-Αλεξάντρ ντε Καλόν τη διαχείριση της οικονομικής κρίσης. Ο Ντε Καλόν πρότεινε ένα πακέτο οικονομικής μεταρρύθμισης που περιλάμβανε τη φορολόγηση της γης, από την οποία δεν θα εξαιρούνταν οι ευγενείς και ο κλήρος. Με σκοπό να αποτρέψει την αυτοκρατορική εξέγερση, ο βασιλιάς συγκάλεσε στις 5 Μαΐου του 1789 τη Συνέλευση των Τάξεων, με εκπροσώπους από τον κλήρο, την αριστοκρατία και της μεσαία τάξη όπου, για πρώτη φορά από το 1614, θα παρουσίαζαν τις ενστάσεις τους στον βασιλιά.
Ο πληθυσμός της Γαλλίας είχε αλλάξει σημαντικά από το 1614. Τα μέλη της Τρίτης Τάξης, δηλαδή του απλού λαού, αντιπροσώπευαν το 98 τοις εκατό του συνολικού πληθυσμού, αλλά συνέχιζαν να υποτιμούνται από τα ανώτερα στρώματα. Στο πλαίσιο της συνέλευσης της 5ης Μαΐου, οι αντιπρόσωποι της Τρίτης Τάξης απαίτησαν να ψηφίσουν κατά κεφαλήν και όχι σύμφωνα με την τάξη στην οποία ανήκαν. Ενώ υπήρχε μια κοινή επιθυμία για δικαστική και φορολογική μεταρρύθμιση, καθώς και για μια πιο αντιπροσωπευτική κυβέρνηση, οι ευγενείς δεν επιθυμούσαν να εγκαταλείψουν τα προνόμια τους.
Στις 17 Ιουνίου 1789, η Τρίτη Τάξη ανακηρύχθηκε επίσημα Εθνοσυνέλευση και τρεις ημέρες αργότερα, σε ένα κλειστό γήπεδο τένις, έδωσαν τον λεγόμενο «Όρκο του Σφαιριστηρίου», δεσμευόμενοι έτσι να μην κάνουν πίσω, έως ότου επιτευχθεί συνταγματική μεταρρύθμιση. Μέσα σε μια εβδομάδα, πολλοί κληρικοί, βουλευτές και ευγενείς είχαν προσχωρήσει στην Εθνοσυνέλευση. Λίγες μέρες αργότερα, ο Λουδοβίκος ενέδωσε σε όλες τους τις απαιτήσεις.
Πολύ γρήγορα, ο φόβος και η βία κατέλαβαν το Παρίσι. Αν και ενθουσιασμένοι με την πρόσφατη κατάρρευση της βασιλικής εξουσίας, ο λαός του Παρισιού πανικοβλήθηκε καθώς άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες για επικείμενο στρατιωτικό πραξικόπημα. Στις 14 Ιουλίου, το ένοπλο πλήθος εισέβαλε στο φρούριο της Βαστίλης, σε μια προσπάθεια του να εξασφαλίσει τα όπλα και τα αποθέματα μπαρουτιού. Πολλοί θεωρούν την Άλωση της Βαστίλης, που σήμερα αποτελεί Εθνική Εορτή, ως την έναρξη της Γαλλικής Επανάστασης. Το επαναστατικό πάθος δεν άργησε να εξαπλωθεί στην ύπαιθρο. Μετά από χρόνια εκμετάλλευσης, οι αγρότες λεηλάτησαν τα σπίτια των γαιοκτημόνων. Η αγροτική εξέγερση έσπευσε την αυξανόμενη έξοδο των ευγενών από τη χώρα και ενέπνευσε την Εθνοσυνέλευση να καταργήσει τα προνόμια και τα φεουδαρχικά δικαιώματα της αριστοκρατίας.
Στις 4 Αυγούστου του 1789, η Εθνοσυνέλευση ενέκρινε την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, μια δήλωση δημοκρατικών αρχών που στηριζόταν στις φιλοσοφικές και πολιτικές ιδέες των στοχαστών του Διαφωτισμού. Το έγγραφο διακήρυσσε τη δέσμευση της Συνέλευσης να αντικαταστήσει το παλαιό καθεστώς, με ένα σύστημα βασισμένο σε ίσες ευκαιρίες, ελευθερία λόγου, λαϊκή κυριαρχία και αντιπροσωπευτική κυβέρνηση. Η σύνταξη ενός επίσημου συντάγματος αποδείχθηκε πολύ μεγάλη πρόκληση για την Εθνοσυνέλευση. Για μήνες, τα μέλη της αγωνίστηκαν με θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τη μορφή του νέου πολιτικού τοπίου της Γαλλίας. Για παράδειγμα, ποιος θα ήταν υπεύθυνος για την εκλογή των αντιπροσώπων; Ο κλήρος θα όφειλε πίστη στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ή στη γαλλική κυβέρνηση; Πόση εξουσία θα διατηρούσε ο βασιλιάς; Στις 3 Σεπτεμβρίου 1791, υιοθετήθηκε το πρώτο γραπτό σύνταγμα της Γαλλίας, το οποίο θέσπιζε μια συνταγματική μοναρχία, στην οποία ο βασιλιάς απολάμβανε τη βασιλική εξουσία του βέτο και την ικανότητα να διορίζει υπουργούς. Ο συμβιβασμός αυτός δεν έβρισκε σύμφωνους τους ριζοσπαστικούς της Εθνοσυνέλευσης, οι οποίοι άρχισαν να συγκεντρώνουν λαϊκή υποστήριξη.
Τον Απρίλιο του 1792, η νεοεκλεγμένη Νομοθετική Συνέλευση κήρυξε τον πόλεμο εναντίον του βασιλέως της Βοημίας και Ουγγαρίας, όπου θεωρούταν πως οι Γάλλοι αριστοκράτες δημιουργούσαν αντεπαναστατικές συμμαχίες. Στο εγχώριο μέτωπο, η πολιτική κρίση εκτονώθηκε όταν μια ομάδα ανταρτών επιτέθηκε στη βασιλική κατοικία και συνέλαβε το βασιλιά. Εν μέσω ενός βίαιου κλίματος, στο οποίο οι διαδηλωτές δολοφόνησαν εκατοντάδες κατηγορούμενους αντεπαναστάτες στο Παρίσι, η Νομοθετική Συνέλευση αντικαταστάθηκε από την Συμβατική Συνέλευση, η οποία διακήρυξε την κατάργηση της μοναρχίας και την ίδρυση της γαλλικής δημοκρατίας. Στις 21 Ιανουαρίου 1793, ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ καταδικάστηκε σε θάνατο στη γκιλοτίνα, για ύψιστη προδοσία και εγκλήματα κατά του κράτους. Η σύζυγός του Μαρία Αντουανέτα, είχε την ίδια μοίρα εννέα μήνες αργότερα.
Μετά την εκτέλεση του βασιλιά, οι πόλεμοι με τις διάφορες ευρωπαϊκές δυνάμεις και οι έντονες εσωτερικές διαφωνίες της Εθνοσυνέλευσης, οδήγησαν τη Γαλλική Επανάσταση στην πιο βίαιη και ταραχώδη φάση της. Τον Ιούνιο του 1793, οι ριζοσπαστικοί κατέλαβαν τον έλεγχο της Συμβατικής Συνέλευσης από τους πιο μετριοπαθείς και θέσπισαν μια σειρά μέτρων, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας ενός νέου ημερολογίου και της εξάλειψης του Χριστιανισμού. Έτσι ξεκίνησε μια περίοδος κυριαρχίας της τρομοκρατίας, κατά την οποία χιλιάδες ύποπτοι εχθροί της Επανάστασης δολοφονήθηκαν. Πολλές από τις δολοφονίες πραγματοποιήθηκαν με εντολή του Ροβεσπιέρου, ο οποίος εκτελέστηκε τον Ιούλιο του 1794. Ο θάνατος του σηματοδότησε και το τέλος της τρομοκρατίας.
Τον Αύγουστο του 1795, τα μέλη της Εθνοσυνέλευσης που είχαν επιζήσει από την περίοδο της τρομοκρατίας, ενέκριναν ένα νέο Σύνταγμα με δύο βουλές, σύμφωνα με το Βρετανικό και Αμερικανικό πρότυπο. Η εκτελεστική εξουσία βρισκόταν στα χέρια ενός πενταμελούς Διευθυντηρίου, διορισμένου από το κοινοβούλιο. Οι φιλοβασιλικοί και οι ριζοσπαστικοί διαμαρτυρήθηκαν, αλλά παραγκωνίστηκαν γρήγορα από τον στρατό, με επικεφαλής τον χαρισματικό στρατηγό Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Τον Νοέμβριου του 1799, ο Βοναπάρτης πραγματοποίησε πραξικόπημα, καταργώντας το Διευθυντήριο και δίνοντας στον εαυτό του τον τίτλο του πρώτου Υπάτου. Το γεγονός αυτό σηματοδότησε το τέλος της Γαλλικής Επανάστασης και την αρχή της Ναπολεόντειας εποχής, στην οποία η Γαλλία θα κυριαρχούσε σε μεγάλο μέρος της ηπειρωτικής Ευρώπης.
Βιβλιογραφία
- Hunt J., 1998, The French Revolution, London, New York, NY: Routledge
- Hermon-Belot R., 2012, French Revolution, pp. 413–414
- Zweig, S. 1932, Marie Antoinette: The Portrait of an Average Woman
Γεννήθηκε το 1994 στην Καλαμάτα. Είναι ιστορικός, απόφοιτη του τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών. Κατοικεί στο Εδιμβούργο από το 2017, όπου ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές σπουδές της. Έχει ειδικευτεί στην σύγχρονη ελληνική και βυζαντινή ιστορία, καθώς και στην Αγγλοσαξονική και Σκωτσέζικη ιστορία της περιόδου 1300-1800. Εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα και ταυτόχρονα ασχολείται με τον εθελοντισμό.
