Του Μιχάλη Σταματόπουλου,
Ο Μέγας Αλέξανδρος ως συνεχιστής της βασιλείας του πατέρα του, Φιλίππου Β΄, κατέκτησε το μεγαλύτερο μέρος του ως τότε γνωστού κόσμου, δημιουργώντας μια γιγαντιαία αυτοκρατορία, που εκτεινόταν από τον ελλαδικό χώρο και την βορειοανατολική Αφρική μέχρι τη Μέση Ανατολή και την Ινδοκίνα.
Ο ίδιος ίδρυσε αρκετά νομισματοκοπεία σε όλο το πλάτος της αυτοκρατορίας του, από τη Μακεδονία έως την Αίγυπτο και μέχρι τα Σούσα. Η στάση του ήταν αρκετά χαλαρή, όπως και η «νομισματική του πολιτική», που επήλθε σταδιακά, καθώς έχουν βρεθεί νομίσματα με επιγραφές στην τοπική γλώσσα, αφού ο ίδιος δεν την απαγόρευσε. Τέλος, το αθηναϊκό τετράδραχμο βγήκε χαμένο από την αναμέτρηση αυτή. Πάντως το εικονογραφικό πρόγραμμα των νομισμάτων που ξεκίνησε ο Μέγας Αλέξανδρος μπορούμε με σιγουριά να πούμε ότι είχε κρατήσει τον ελληνικό χαρακτήρα και το ύφος του, παρά τις κατά τόπους κυκλοφορίες ανά τις επαρχίες της αχανούς αυτοκρατορίας που είχε δημιουργήσει.
Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το 323 π.Χ., στην Ανατολή ήρθε το τέλος της γενιάς των Αργεαδών, μετά από περίπου 400 χρόνια. Βέβαια, το πρόβλημα ήταν ότι δεν υπήρχε διάδοχος να κυβερνήσει την αχανή αυτοκρατορία, καθώς ο Φίλιππος Γ΄ ο Αρριδαίος ήταν διανοητικά ανάπηρος και ο Αλέξανδρος Δ΄ ήταν ανήλικος. Έτσι, ξεκίνησε ένας αιματηρός πόλεμος μεταξύ των διεκδικητών του θρόνου, από το 322 έως το 275 π.Χ., που είχε σαν αποτέλεσμα τη διαίρεση της αυτοκρατορίας σε τέσσερα βασίλεια.
Τα τέσσερα βασίλεια ήταν τα εξής: το βασίλειο των Αντιγονιδών στην Μακεδονία, με ιδρυτή τον Αντίγονο Α΄, του οποίου ο υιός, Αντίγονος Β΄ Γονατάς, έγινε μετέπειτα βασιλιάς της Μακεδονίας. Το βασίλειο των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο, με ιδρυτή τον Πτολεμαίο Α΄, διοικήθηκε με βάση τα ελληνικά και αιγυπτιακά πρότυπα της εποχής, με καταλυτικό πρόσωπο την Κλεοπάτρα Ζ΄, που πέθανε το 30 π.Χ. Το βασίλειο των Σελευκιδών στην Ασία, με τους Έλληνες αριστοκράτες να διοικούν και να δημιουργούν συνεχώς νέες πόλεις, που αποικίστηκε με ελληνικό πληθυσμό και υιοθέτησε τους μακεδονικούς θεσμούς. Τέλος, υπήρχε και το βασίλειο των Ατταλιδών στην Πέργαμο, που ιδρύθηκε από τον Φιλέταιρο και βασίλεψαν, μετά τον θάνατο του Λυσιμάχου, από το 282 έως το 133 π.Χ., που υποτάχθηκε στη Ρώμη.
Αρχικά, οι Σελευκίδες, επί Σελεύκου Α΄, έκοβαν αλέξανδρους (νομίσματα με τη μορφή του Μεγάλου Αλέξανδρου) σχεδόν σε όλα τα νομισματοκοπεία τους, με την αλλαγή να γίνεται επί Αντιόχου Α΄, όταν ουσιαστικά γίνεται η εισαγωγή του πορτρέτου στο νόμισμα. Οι Σελευκίδες είχαν μια πολύ χαλαρή προσέγγιση στο ζήτημα της νομισματικής τους πολιτικής, καθώς σε πολλές επαρχίες τους ήταν ευρεία η κυκλοφορία τοπικών κοπών, κυρίως χάλκινης αξίας, ενώ μπορούμε να πούμε ότι είχαν «εισάγει» και στοιχεία από τη νομισματική πολιτική των Αχαιμενιδών, η οποία επέτρεπε τις κατά τόπους κοπές.
Στον αντίποδα, έρχεται το Πτολεμαϊκό βασίλειο, όπου, μέχρι το 310 π.Χ., ήδη υπήρχαν νομίσματα με το πορτρέτο του Πτολεμαίου Α΄ και στην οπίσθια όψη με τον αετό πάνω σε κεραυνό. Στην περίπτωσή τους, δημιουργείται επιβολή χρήσης του βασιλικού νομίσματος, το οποίο ήταν αποκλειστικά χρυσή κοπή. Το πτολεμαϊκό τετράδραχμο κυριαρχούσε, καθώς ακόμη και ξένοι που εισέρχονταν στα εδάφη της αυτοκρατορίας, ήταν υποχρεωμένοι τα δικά τους χρυσά νομίσματα να τα ανταλλάσσουν με χρυσά πτολεμαϊκά. Βέβαια σε κάποιες περιοχές υπήρχαν τοπικές κοπές, όπως στην Κυρηναϊκή και την Κύπρο, αλλά και την Έφεσο. Όμως, η «σκληρή» νομισματική πολιτική που ακολουθήθηκε, είχε περισσότερο κερδοσκοπικό και εισπρακτικό χαρακτήρα, διότι η Αίγυπτος δεν διέθετε πολλούς ορυκτούς πόρους σε άργυρο, με αποτέλεσμα στο βασίλειο να γίνεται ευρεία κίνηση βαρύτιμων χρυσών και χάλκινων νομισμάτων. Επιπλέον, άλλος ένας παράγοντας είναι ότι η εξαγωγή των πτολεμαϊκών νομισμάτων ήταν οικονομικά ασύμφορη.
Στο βασίλειο των Ατταλιδών, η νομισματική πολιτική τους έμοιαζε ιδιαίτερα με αυτή των Σελευκιδών, διότι υπήρχε ευρεία κυκλοφορία νομισμάτων αττικού κανόνα και οι λεγόμενοι φιλέταιροι (νομίσματα με την μορφή του Φιλεταίρου) κυκλοφορούν και εκτός συνόρων του βασιλείου. Εδώ έχουμε τα κιστοφορικά νομίσματα, που ξεκίνησαν να κυκλοφορούν ανάμεσα στο 190 και 170 π.Χ. Το νόμισμα αυτό είχε τελετουργικό χαρακτήρα και είχε πάρει το όνομά του από την «κίστη», το ιερό καλάθι που φυλάσσονταν φίδια ή ιερά αντικείμενα στις αρχαίες ελληνικές θρησκευτικές τελετές, το οποίο κυκλοφορούσε μόνο εντός του βασιλείου και μπορούμε να πούμε ότι ήταν ο αποκλειστικός τύπος νομίσματος που χρησιμοποιούνταν. Βέβαια, πόλεις, όπως η Έφεσος, έκοψαν κάποιες δραχμές χρυσού τύπου, κάτι το οποίο μας δείχνει ότι υπήρχαν και νομίσματα αττικού τύπου αποκλειστικά για σκοπούς εξαγωγής. Επιπλέον, υπήρχε απουσία πορτρέτων, αλλά κυριαρχούσαν εικονογραφικές παραστάσεις, κυρίως, που τονίζουν τα χαρακτηριστικά του βασιλείου. Ακόμη, οι Ατταλίδες είχαν διοικητικό πλαίσιο το οποίο είχε σαν έδρα τις πόλεις.
Τα σύνορα του αρχαίου ελληνιστικού κόσμου είναι τεράστια, μια κοσμοκρατορία από την Αίγυπτο έως την Ινδία, αλλά με «κοιτίδα» πάντα τον ελλαδικό χώρο και τη Μακεδονία.
Με αυτό τον τρόπο, έρχονται νέα χαρακτηριστικά και στην τέχνη της νομισματικής. Στον ελληνιστικό κόσμο, το νόμισμα έχασε πλέον τη γοητεία, που κατείχε παλαιότερα, καθώς πλέον η μαζική παραγωγή νομισμάτων, ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες του κάθε βασιλείου για την χρηματοδότηση στρατιωτών και μισθοφόρων, λόγω της συνεχούς αντιπαλότητας που υπήρχε, οδήγησε στην παρακμή του καλλιτεχνικού υποβάθρου της νομισματοκοπίας.
Έπειτα, στα ελληνιστικά βασίλεια ξεκίνησαν και οι πρώτες τάσεις προσωπολατρίας προς τον ηγεμόνα, καθώς εισήχθη η τέχνη του πορτρέτου στο νόμισμα, η οποία προϋπήρχε από τον 5ο αιώνα π.Χ. στις σατραπείες της Μικράς Ασίας, αλλά οι διάδοχοι ήταν αυτοί που συνετέλεσαν στην εξέλιξη της τεχνικής αυτής στον τομέα της νομισματοκοπίας, καθότι η απεικόνιση πορτρέτων στις όψεις των νομισμάτων υιοθετήθηκε στη συνέχεια από τους Ρωμαίους.
Βιβλιογραφία
- Η αρχαία Ιστορία μέσα από τα νομίσματα, ΜΙΕΤ, Christopher Howego. σελ. 111-123
- Ελληνική τέχνη, Αρχαία Νομίσματα, Εκδοτική Αθηνών, Μαντώ Οικονομίδου.
- Τhe Oxford handbook of Greek and Roman Coinage, William E. Metcalf, Oxford University Press
- O ελληνιστικός κόσμος-Από την αυτοκρατορία του Αλέξανδρου έως την ρωμαϊκή κατάκτηση-Σειρά Παγκόσμια Ιστορία, Περικλής Δεληγιάννης, Εκδόσεις Περισκόπιο σελ. 8-19
Γεννήθηκε το 1998 και κατάγεται από την Καλαμάτα. Είναι φοιτητής του τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας & Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, με κατεύθυνση Αρχαιολογία & Διαχείριση Πολιτισμικών Αγαθών. Του αρέσει να ερευνά την ιστορία και τους πολιτισμούς, αλλά μεγάλη αδυναμία είναι η ιστορία του αρχαίου κόσμου. Πέρα από αυτό του αρέσει να διαβάζει βιβλία, είναι φανατικός λάτρης του κινηματογράφου και των μουσείων.
