Της Μαρίας Τσαλίκη,
Σύμφωνα με τον Αμερικανό δικαστή Όλιβερ Γουέντελ Χολμς, «Οι φόροι αποτελούν το αντίτιμο που οφείλουμε να πληρώνουμε σε αντάλλαγμα μιας οργανωμένης κοινωνίας». Τί συμβαίνει όμως, όταν οι φόροι ξεπερνούν τα πλαίσια του «φυσιολογικού» και καταλήγουν δυσβάσταχτοι και υπερβολικοί; Όταν η φορολογική αβεβαιότητα λόγω των διαρκών έκτακτων εισφορών χτυπά την πόρτα;
Το έγκλημα της φοροδιαφυγής, αποτελεί ένα από τα πιο συχνά διαπραττόμενα εγκλήματα και μια από τις κυριότερες πηγές βρώμικου χρήματος παγκοσμίως. Αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα εγκλήματα που έχει να αντιμετωπίσει ένα κράτος και μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις κάθε έννομης τάξης, αναφορικά με την πρόληψη και καταστολή του. Διάφορες μελέτες, τόσο σε εθνική όσο και σε παγκόσμια εμβέλεια, έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως οι παράγοντες που οδηγούν τους πολίτες στην διάπραξη του εγκλήματος της φοροδιαφυγής είναι κοινοί σε κάθε χώρα ενώ διαφοροποιούνται μόνο ως προς τον τρόπο και τον βαθμό που προσδιορίζονται ατομικά από κάθε έννομη τάξη.
Στην Ελλάδα μέχρι πρότινος το αδίκημα της φοροδιαφυγής ρυθμιζόταν από τον Ν. 1882/1990 και εντασσόταν στο έγκλημα περί μη καταβολής χρεών στο Δημόσιο. Πλέον, με την αναθεώρηση του Ποινικού Κώδικα (εφεξής Π.Κ.), στις μεταβατικές διατάξεις και συγκεκριμένα στο άρθρο 469 Π.Κ. προβλέπεται πως τόσο το αδίκημα της μη καταβολής χρηματικών ποινών όσο και της φοροδιαφυγής, δεν εντάσσονται πλέον στο εν λόγω έγκλημα της μη καταβολής χρεών.
Συγκεκριμένα, η φοροδιαφυγή προβλέπεται πλέον αποκλειστικά στο άρθρο 66 του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας (Ν. 4174/2013), καθώς κρίθηκε περιττή και άτοπη η διπλή αξιολόγηση των φορολογικών παραβάσεων που συνέβαινε μέχρι πρότινος, εφόσον υπήρχε ήδη νόμος που προέβλεπε και ρύθμιζε ειδικά το εν λόγω αδίκημα.
Σύμφωνα λοιπόν με το άρθρο 66 παρ. 1 του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας, τυποποιούνται δύο βασικές μορφές με τις οποίες μπορεί κάποιος να διαπράξει το έγκλημα της φοροδιαφυγής.
Η αποφυγή πληρωμής του φόρου εισοδήματος, του ενιαίου φόρου ιδιοκτησίας ακινήτων (ΕΝΦΙΑ) και του ειδικού φόρου ακινήτων (ΕΦΑ) αποτελούν την πρώτη ρυθμιζόμενη περίπτωση του νόμου. Οι προϋποθέσεις τέλεσής του διαγράφονται με μεγάλη διαύγεια στο άρθρο 66, σύμφωνα με το οποίο για να στοιχειοθετηθεί το έγκλημα της φοροδιαφυγής στο εισόδημα, θα πρέπει ο φορολογούμενος να:
- Αποκρύπτει φορολογητέα εισοδήματα από οποιαδήποτε πηγή ή περιουσιακά στοιχεία
- Υποβάλλει ανακριβή ή καθόλου δήλωση, να καταχωρίζει ή να επικαλείται στα λογιστικά αρχεία εικονικές δαπάνες
- Με αποτέλεσμα να μην εμφανίζεται φορολογητέα ύλη ή αυτή να εμφανίζεται μειωμένη.
Βλέπουμε έτσι πως σε αντίθεση με το πώς τυποποιούταν η φοροδιαφυγή στο εισόδημα στο αρ. 17 Ν. 2523/1997, στο άρθρο 66 Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας το υλικό αντικείμενο δεν περιορίζεται μόνο στα καθαρά εισοδήματα που απεκρύβησαν, αλλά επεκτείνεται τόσο στα εισοδήματα από οποιαδήποτε πηγή, όσο και στα περιουσιακά στοιχεία και τον φόρο που αναλογεί σε αυτά. Πρόκειται συνεπώς για τη διεύρυνση της ποινικής προστασίας, που συσχετίζει τη φορολογική αξίωση του ελληνικού δημοσίου με την κατοχή πλούτου (πραγματικού ή τεκμαρτού).
Αξίζει να σημειωθεί πως για τη διάπραξη του αδικήματος της φοροδιαφυγής στο εισόδημα όπως περιγράφεται παραπάνω, χρειάζεται πέραν των προηγούμενων προϋποθέσεων, το ποσό της φοροδιαφυγής να ξεπερνά το χρηματικό κατώφλι των 100.000€. Σε περίπτωση που το ποσό του οφειλόμενου φόρου είναι χαμηλότερο, δεν στοιχειοθετείται ποινικό αδίκημα αλλά δημόσια παράβαση. Σε περίπτωση όμως που το ποσό υπερβαίνει τις 150.000€, τότε έχουμε τη διακεκριμένη παραλλαγή της κακουργηματικής φοροδιαφυγής.
Η αποφυγή πληρωμής του φόρου προστιθέμενης αξίας (Φ.Π.Α.), του φόρου ασφαλίστρων και των παρακρατούμενων και επιρριπτόμενων φόρων, καθώς και του φόρου κύκλου εργασιών αποτελεί το δεύτερο είδος φοροδιαφυγής όπως ορίζει το άρθρο 66 παρ. 1 στ. β΄ του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας. Βασικά στοιχεία συγκρότησης της εν λόγω κατηγορίας φοροδιαφυγής αποτελούν:
- Η αποφυγή πληρωμής του ΦΠΑ και των λοιπών φόρων.
- Με ανακριβή απόδοση, συμψηφισμό, έκπτωση ανακριβώς από τους εν λόγω φόρους ή
- Με παραπλάνηση με παράσταση ψευδών γεγονότων ως αληθινών ή
- Με αθέμιτη παρασιώπηση ή απόκρυψη αληθινών γεγονότων για μη απόδοση φόρων ή λήψη επιστροφής αυτών.
Εφόσον το προς απόδοση ποσό του κύριου φόρου υπερβαίνει ανά φορολογικό ή διαχειριστικό έτος για τον ΦΠΑ τις 50.000€ και για τους λοιπούς αναφερόμενους φόρους τις 100.000€, τότε υπάρχει στοιχειοθέτηση του εγκλήματος της φοροδιαφυγής. Εάν τα ποσά αυτά ξεπεράσουν τις 100.000€ και 150.000€ αντιστοίχως, τότε έχουμε τη στοιχειοθέτηση της κακουργηματικής φοροδιαφυγής, με απειλούμενη ποινή την κάθειρξη.
Το εν λόγω έγκλημα αποτελεί αδίκημα βλάβης, καθώς σε αντίθεση με τη φοροδιαφυγή στο εισόδημα που αποτελεί αδίκημα συγκεκριμένης διακινδύνευσης, οι σχετικοί φόροι που παρακρατούνται από τον φορολογούμενο προέρχονται από περιουσία τρίτων, ανήκουν δηλαδή στο ελληνικό δημόσιο. Αποφεύγοντας λοιπόν με αθέμιτους τρόπους την απόδοσή τους προσβάλλεται η κρατική περιουσία, με αποτέλεσμα να διαπράττεται μια οιονεί «υπεξαίρεση» κατά του Δημοσίου, η οποία και συρρέει φαινομενικά με το έγκλημα της φοροδιαφυγής.
Θα πρέπει τέλος να αναφερθεί, πως για τον υπολογισμό των παραπάνω ποσών, που αποτελούν τα χρηματικά κατώφλια για την τέλεση των δύο μορφών φοροδιαφυγής, δεν είναι δυνατό το άθροισμα των φόρων επιμέρους διαχειριστικών ετών, γιατί σε αυτήν την περίπτωση θα οδηγούμασταν σε θεμελίωση αξιόποινης συμπεριφοράς, τη στιγμή που ξεχωριστά τα επιμέρους ποσά δεν θα στοιχειοθετούσαν αξιόποινη ενέργεια. Αντίθετα, είναι επιτρεπτό το άθροισμα των αποκρυπτόμενων ποσών που αντιστοιχούν στο ίδιο διαχειριστικό έτος, καθώς αποτελεί μια μορφή κατ’ εξακολούθησης εγκλήματος. (αρ. 98, παρ. 1, ΠΚ).
Πηγές
- Νέος Ποινικός Κώδικας, μεταβατικές διατάξεις αρ.469.
- Ν. 4174/2013 Κώδικας Φορολογικής Διαδικασίας και άλλες διατάξεις, Εγκλήματα Φοροδιαφυγής – Ποινικές Κυρώσεις.
- Τράπεζα Πληροφοριών Νομοθεσίας, e-nomothesia.gr.
- Παραδόσεις μαθημάτων ουσιαστικού ποινικού δικαίου καθηγητή Δημήτραινα Γεώργιου.
