Συνέντευξη στον Νικόλαο Ερμή,
Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Φίλης, Εκτελεστικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων και συγγραφέας του βιβλίου «Η Ελλάδα στη Γειτονιά της», μιλάει στο OffLine Post για την αιφνιδιαστική εξέλιξη της αλλαγής καθεστώτος της Αγίας Σοφίας.
Συγκεκριμένα, αναφέρεται, τόσο στην πρόθεση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να κεφαλαιοποιήσει την συντηρητική θρησκευτική μερίδα της Τουρκικής κοινωνίας στο εσωτερικό, ικανοποιώντας ένα πάγιο αίτημά της για μετατροπή του μνημείου σε τζαμί, όσο και στην σημασία της κίνησης αυτής σε επίπεδο εξωτερικής στρατηγικής ως προβολή ισχύος, που ξεδιπλώνει ουσιαστικά την θέληση του να μετατρέψει την Κωνσταντινούπολη στην «νέα Μέκκα» του Σουνιτικού Ισλάμ. Ταυτόχρονα σχολιάζει και την στάση που οφείλει να τηρήσει από εδώ και στο εξής η Δύση, αλλά και η Ελλάδα ειδικότερα, απέναντι στις κινήσεις της Τουρκίας.
- Με αφορμή την πρόσφατη – και αιφνιδιαστική – απόφαση για αλλαγή του λειτουργικού χαρακτήρα του ναού της Αγίας Σοφίας, μίας κοιτίδας του ελληνισμού/χριστιανισμού στη γείτονα χώρα και ενός μοναδικού ιστορικού και πολιτιστικού συμβόλου, πώς κρίνετε τη στάση του τουρκικού κράτους απέναντι στον ελληνικό πληθυσμό της Κωνσταντινούπολης στις – κατά καιρούς – φάσεις επιδείνωσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων;
Είναι σαφές, ότι στην πρώτη φάση της τουρκικής πολιτικής, η οποία προσδιοριστικά ξεκινάει από τη δεκαετία 1950, έχει επιτευχθεί ο πρώτος στόχος της, που ήταν η απομείωση, η αποδυνάμωση και η αποδόμηση του ελληνικού στοιχείου των Ρωμιών δηλαδή της Κωνσταντινούπολης ειδικότερα, αλλά και όσων διαβιούν στην Τουρκία γενικότερα. Αυτό είναι σαφές από το 1955 και μετά, με τα γνωστά γεγονότα και ότι συνέβη. Ασφαλώς και μόνο ερευνητικά να το δει κανείς, θα διαπιστώσει ότι το κομμάτι των Ρωμιών της Πόλης, προϊόντος του χρόνου, είναι στόχος της Τουρκικής πολιτείας να το αποδυναμώσει και να το εξασθενήσει.
- Ποια συγκυρία, κατά τη γνώμη σας, πυροδότησε την ενασχόληση της τουρκικής ηγεσίας με το ζήτημα της Αγίας Σοφίας, τη δεδομένη χρονική στιγμή; Η αιτιότητα εντοπίζεται περισσότερο σε εσωτερικές ζυμώσεις της τουρκικής κοινωνίας ή πρόκειται για επικοινωνιακή πρωτοβουλία της κυβέρνησης;
Είναι πολλά μαζί. Είναι μια πρωτοβουλία, η οποία δεν έχει μόνο επικοινωνιακά χαρακτηριστικά, διότι μπορεί να είναι συμβολικού χαρακτήρα αυτή η ενέργεια, αλλά δεν είναι μόνο συμβολικού χαρακτήρα. Είναι μια κίνηση που έχει και ουσία, διότι ως προς το εσωτερικό ο Ερντογάν προσπαθεί να προσεταιριστεί τους δικούς του ψηφοφόρους, ειδικότερα δε τους πιο συντηρητικούς θρησκευόμενους, φοβούμενος ότι κάποιοι εξ αυτών μπορεί να παρεξέκλιναν και να κινούνταν προς τα δύο νέα κόμματα που προέρχονται από το κόμμα του AKP, δηλαδή το κόμμα του Μπαμπατσάν και το κόμμα του Νταβούτογλου. Ναι, ο Ερντογάν θέλει να δημιουργήσει, να συνδέσει και να συνδυάσει μια ατζέντα νέο-οθωμανική με τον ακραίο Κεμαλικό εθνικισμό, όπως αυτός εξυπηρετείται από τον Μπαχτσελί, που είναι ο συνοδοιπόρος του. Ναι, θέλει να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη, δεδομένου ότι υπάρχει μια προβληματική πορεία της οικονομίας, όπως η άνοδος των τιμών βασικών αγαθών στο εσωτερικό. Αλλά υπάρχει και η εξωτερική διάσταση, η οποία σχετίζεται με την πρόθεση του Ερντογάν να κάνει μια ακόμα προβολή ισχύος ως το σημείο αναφοράς του σουνιτικού μουσουλμανικού κόσμου, δηλαδή θέλει να μετατρέψει την Κωνσταντινούπολη στη νέα Μέκκα του Σουνιτικού Ισλάμ, θέλει ο ίδιος και η χώρα του να αποτελούν το σημείο αναφοράς για το Σουνιτικό Ισλάμ παγκοσμίως. Αυτό δεν το κάνει τώρα καθώς έχει κάνει κατά το παρελθόν διάφορες ενέργειες, οι οποίες μας έχουν προϊδεάσει για αυτήν την επιλογή.
- Τι συμπεράσματα πρέπει να βγάλουμε σχετικά με την δύναμη της κυβέρνησης Ερντογάν στο εσωτερικό μέτωπο της χώρας μέσα από την νομική διαδικασία (17λεπτη συνεδρίαση και απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου) που προηγήθηκε της ανακήρυξης της Αγίας Σοφίας σε τζαμί;
Δεν υπάρχει διάκριση εξουσιών στην Τουρκία, δεν υπάρχει τίποτα περισσότερο παρά την «αρχή του ενός», ο οποίος κυριαρχεί. Όμως, αυτού του είδους τα καθεστώτα με τον τρόπο που λειτουργούν, με την πόλωση που δημιουργούν είναι καθεστώτα τα οποία, αν μη τι άλλο, έχουν προβληματική κατάληξη. Ένα καθεστώς, το οποίο φυλακίζει σωρηδόν, κλείνει πανεπιστήμια, δεν επιτρέπει την ελευθερία της έκφρασης και ελέγχει τα Μέσα Ενημέρωσης, απειλεί και εκβιάζει στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, συνήθως η εξέλιξη του είναι προβληματική.
- Αποτελεί μονάχα ένα πολιτικό πυροτέχνημα για την τούρκικη κοινωνία ή μήπως εντάσσεται στην προσπάθεια να αναδείξει ο Ερντογάν την Τουρκία σε ηγέτιδα περιφερειακή δύναμη, συσπειρώνοντας παράλληλα τον Μουσουλμανικό κόσμο;
Άλλο πράγμα είναι η ηγέτιδα περιφερειακή δύναμη και άλλο πράγμα είναι το σημείο αναφοράς του παγκόσμιου σουνιτικού κόσμου, που επιθυμεί να καταστήσει την Τουρκία ο Ερντογάν. Περιφερειακά θέλει να είναι μια δύναμη ισχυρή, η οποία κάνει προβολή ισχύος στο Αιγαίο, στη Μέση Ανατολή, στα Βαλκάνια, στην Αφρική και ούτω καθεξής. Ως προς το θρησκευτικό στοιχείο, το οποίο έχει προσδώσει ως θρησκευτική ταυτότητα ο Ερντογάν στην χώρα του, εκεί θέλει η Τουρκία να είναι το σημείο αναφοράς απανταχού των Σουνιτών του κόσμου, του παγκόσμιου Σουνιτικού Ισλάμ.
- Πώς βλέπετε τις αντιδράσεις των κρατών της Δύσης γενικότερα και των Διεθνών Οργανισμών ειδικότερα, ένεκα και της ιδιαίτερης ιστορικής και πολιτιστικής αξίας που έχει η Αγία Σοφία για τον ελληνισμό και τον Χριστιανισμό;
Για την ώρα, οι αντιδράσεις τους είναι προβληματικές, με την έννοια ότι είναι αρκετά ήπιες. Ας περιμένουμε λίγο ακόμα και θα δούμε, αν θα υπάρξει κλιμάκωση των αντιδράσεων. Αν υπάρξει κλιμάκωση των αντιδράσεων θα είναι ένα σενάριο καλό, αν οι αντιδράσεις μείνουν, όπως έχουν στις μέσες άκρες τους, τότε σημαίνει ότι ο Ερντογάν μέτρησε σωστά τον αντίκτυπο της ενέργειας αυτής και προχώρησε ανάλογα. Προσέξτε, όμως, αναφερόμαστε στον αντίκτυπο στο πολιτικό πεδίο, γιατί ο αντίκτυπος σε σχέση με την εικόνα της Τουρκίας στον δυτικό κόσμο θα είναι πολύ αρνητικός.
- Πώς θα μπορούσε η ελληνική κυβέρνηση να αντιδράσει σε διμερές ή διεθνές επίπεδο για την προστασία της πολιτιστικής της κληρονομιάς, σύμβολο της οποίας αποτελεί ο ναός της Αγίας Σοφίας;
Η Αγία Σοφία είναι ένα παγκόσμιο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς. Οποιαδήποτε θρησκεία και αν υπηρετούσε η Αγία Σοφία είναι μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, οπότε η Ελλάδα δεν έχει τόσο σε διμερές επίπεδο να κάνει κάτι, όσο σε διεθνές, διότι δεν είναι ένα ζήτημα απέναντι στην Ελλάδα μόνο, είναι ένα ζήτημα της Τουρκίας απέναντι σε όλον τον πολιτισμένο κόσμο. Άρα οι όποιες ενέργειες της Ελλάδας και να γίνουν, θα πρέπει να γίνουν στα διεθνή φόρα και εκεί η Ελλάδα θα πρέπει να εξηγήσει, ότι αυτή η πολιτική την οποία ακολουθεί η Τουρκία, είναι μια πολιτική που δεν στρέφεται εις βάρος της Ελλάδας ή της Κύπρου μόνο, αλλά είναι μια πολιτική η οποία όσο δεν φρενάρεται, θα στραφεί σε βάρος και άλλων δυνάμεων που θεωρούν ότι αυτή τη στιγμή είναι μακριά από το πρόβλημα, το πρόβλημα όμως της Τουρκίας, θα γίνει και δικό τους.
