Της Μαρίας Μπότη,
Η καθημερινότητα του μέσου ανθρώπου χαρακτηρίζεται πλέον από την υπέρμετρη και αλόγιστη χρήση του κινητού και συγκεκριμένα των smartphones. Αυτή η μικρή, αλλά άκρως σημαντική και χρήσιμη συσκευή, έχει μετατραπεί στο πιο απαραίτητο εργαλείο που κανείς δεν δύναται να αποχωριστεί εύκολα. Ως «προέκταση του χεριού» χαρακτηρίζεται από πολλούς και όχι αδίκως, αφού σύμφωνα με τα στοιχεία του RescueTime, οι άνθρωποι δαπανούν κατά μέσο όρο 3 ώρες και 15 λεπτά ημερησίως στο κινητό τους, ενώ το 20% των χρηστών των smartphones πλησιάζει σχεδόν τις 5 ώρες χρήσης. Αριθμός ιδιαίτερα μεγάλος αν αναλογιστεί κανείς ότι σε αυτές τις μετρήσεις δεν περιλαμβάνονται οι ώρες που δαπανούν μπροστά στον υπολογιστή και τα tablets.
Σύμφωνα με την επιστήμη, η επαφή με το κινητό εκκρίνει στους ανθρώπους μια χημική ουσία που λέγεται ντοπαμίνη. Γι αυτό το λόγο αισθανόμαστε ωραία όταν βγάζουμε μία φωτογραφία ή όταν δημοσιεύουμε οτιδήποτε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αν αυτό συνδυαστεί με την διάδραση μεταξύ των χρηστών (likes και σχόλια), η ευχαρίστηση και η ικανοποίηση αυξάνονται. Πολλές μελέτες για τον εθισμό στα smartphones οδηγούν στο συμπέρασμα πως κάποιες φορές επιδρούν αρνητικά στην ψυχική υγεία όλων των ηλικιακών ομάδων, καθώς διακατέχονται από στρες, διάσπαση προσοχής και έλλειψη κοινωνικοποίησης, που μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε φαινόμενα κατάθλιψης. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;
Το κινητό μας αποσπά, μας γοητεύει και μας παρασέρνει σε έναν κόσμο ανεξάρτητο από προβλήματα, άγχη, υποχρεώσεις αλλά και ευτυχισμένες στιγμές. Εισερχόμαστε σε ένα «δωμάτιο», όπου όλα φαντάζουν εξιδανικευμένα και εύκολα χάρη στο πάτημα των κουμπιών. Ο χρήστης επιλέγει τι θα δει και τι όχι από την «βροχή» πληροφοριών που του εμφανίζονται στην οθόνη, όμως αρκετές φορές μοιάζει δύσκολο να διαλέξει συνειδητά και υπεύθυνα. Όταν ανοίγουμε το κινητό, ο κόσμος γύρω μας τίθεται για μια στιγμή σε παύση, καθώς δεν απολαμβάνουμε την πραγματικότητα. Ωραίες οι φωτογραφίες, τα βίντεο, τα social media, τα μηνύματα, όμως με χρονικά όρια και υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Ο χρόνος κυλάει γρήγορα και όταν καταναλώνουμε 5 ώρες – από τις 24 ημερησίως – πάνω από μία συσκευή, τότε χάνουμε τα απλά, τα σημαντικά.
Η τεχνολογία έχει εισβάλλει ολοκληρωτικά στην καθημερινότητά μας και, με έναν μυστηριώδη τρόπο, εμείς παραδινόμαστε ανεξέλεγκτα στην οθόνη του κινητού μας, είτε για να ελέγξουμε ειδοποιήσεις και μηνύματα, είτε για να κάνουμε scroll στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Εθισμός θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, καθώς όπως ένας καπνιστής ανάβει τσιγάρο, έτσι πολλοί ανοίγουν ασυναίσθητα το κινητό τους. Μπορεί να μην σκεφτόμαστε κατευθείαν τις άμεσες ή έμμεσες συνέπειες, όμως μήπως ήρθε η στιγμή να συνειδητοποιήσουμε πόσο χρόνο ξοδεύουμε σε μία εικονική πραγματικότητα, παραμερίζοντας την πραγματική ζωή;
Ο συγγραφέας Michael Harris, το 2014, στο βιβλίο του The End of Absence: Reclaiming What We’ve Lost in a World of Constant Connection (Το Τέλος της Απουσίας: Ανακτώντας Όσα Χάσαμε σε έναν Κόσμο Διαρκούς Σύνδεσης), αναφέρει ότι: «Καθώς ζούμε σε ένα περιβάλλον γεμάτο από κινδύνους και αβεβαιότητες, είμαστε καλωδιωμένοι και νιώθουμε υποχρεωμένοι να παρακολουθούμε στα γρήγορα ό,τι συμβαίνει». Αυτή η ανάγκη για συνεχείς ενημερώσεις και κοινοποιήσεις (push notifications), εκμεταλλεύεται τις ανθρώπινες συμπεριφορές και παρορμήσεις, καθώς η αλόγιστη χρήση της τεχνολογίας μας χειραγωγεί και μας μετατρέπει σε άβουλα όντα που παρασέρνονται από τη μαγεία της εξέλιξης. Εύκολο ή δύσκολο, είναι ανάγκη να αρχίσει η πορεία της «ανάκτησης» των χαμένων στιγμών.
Το πρώτο στάδιο έρχεται με την συνειδητοποίηση της αυξημένης επιρροής της τεχνολογίας σε κάθε πτυχή της καθημερινής μας ζωής και με μια πρώτη προσπάθεια περιορισμού της κατάχρησης Αν αφήσουμε για λίγο στην άκρη το κινητό, θα καταλάβουμε πόσο πολύτιμο χρόνο αφήνουμε να χάνεται, απορροφημένοι σε μία οθόνη. Στιγμές με φίλους, οικογένεια, σύντροφο, παιδιά, αλλά και με τον εαυτό μας θα ήταν πολύ πιο ουσιαστικές, αν ήμασταν εξ’ ολοκλήρου «εκεί» χωρίς να αποσπάται η προσοχή μας από ένα μήνυμα ή ένα post. Η χαλάρωση συχνά επέρχεται, λανθασμένα, χαζεύοντας στο κινητό, ενώ υποβιβάζουμε άλλες δημιουργικές δραστηριότητες όπως η γυμναστική, η ανάγνωση βιβλίων και ο ύπνος, που δεν αναπληρώνεται λόγω έλλειψης χρόνου.
Επιπροσθέτως, η ψύχωση με το κινητό μας ωθεί σε ένα αγενές πλαίσιο συμπεριφοράς προς τους γύρω μας, καθώς δεν είμαστε πλήρως αφοσιωμένοι σ’ αυτούς. Ωστόσο, εκτός από την απουσία ευκαιριών για συζήτηση και αυτοβελτίωση, κοιτώντας τον προσωπικό «χρόνο επί οθόνης» μπορεί κανείς να συνειδητοποιήσει πόσες ώρες σπαταλά άσκοπα. Η δυνατότητα για «κλείδωμα» μιας συγκεκριμένης εφαρμογής μετά το πέρας συγκεκριμένου χρόνου χρήσης, ίσως είναι μία καλή ευκαιρία για αποστασιοποίηση από τον εικονικό κόσμο.
Οι εποχές έχουν αλλάξει, αλλά μαζί με αυτές αλλάζουμε κι εμείς. Χρειάζεται ένας επαναπροσδιορισμός και μια αναθεώρηση των αναγκών και των συνηθειών μας. Η διατήρηση μιας ισορροπίας ανάμεσα στη ζωή μας και τον διαδικτυακό κόσμο είναι αναγκαία, για την απρόσκοπτη απόλαυση των μικρών στιγμών. Η ανακάλυψη ενός κόσμου έξω και πέρα από την οθόνη του κινητού, κρύβει έναν απέραντο θησαυρό που μας περιμένει να τον ανακαλύψουμε. Απλές συνήθειες, οι οποίες συμπληρώνουν το παζλ των ιδιαίτερων περιστάσεων, που διακατέχονται από ευγνωμοσύνη και ευτυχία. Ωστόσο, συχνά δεν το αντιλαμβανόμαστε.
Η ζωή μας αρχίζει όταν αφήνουμε το κινητό. Όταν σηκώσεις τα μάτια σου από την οθόνη, θα συνειδητοποιήσεις τι έχανες. Σίγουρα είναι δύσκολο να αλλάξουμε ξαφνικά μία συνήθεια χρόνων και να αφήσουμε τελείως την «έξυπνη συσκευή». Ας ξεκινήσουμε όμως από μικρά και σταδιακά βήματα. Η συζήτηση πρόσωπο με πρόσωπο είναι προτιμότερη και πιο εποικοδομητική από ένα μήνυμα ή μια βιντεοκλήση, όπως επίσης και η απόλαυση μιας σημαντικής στιγμής, ποτέ δεν μπορεί να αποτυπωθεί το ίδιο σε μία φωτογραφία, όπως στο μυαλό μας.
Ελέγχουμε και παρατηρούμε τα πάντα στο κινητό μας, εκτός από το ρολόι. Ο χρόνος κυλά, οι στιγμές περνούν και εμείς «κολλάμε» στις εφαρμογές. Η πραγματική ζωή είναι πολύ πιο αληθινή και ενδιαφέρουσα από την online. Χρειάζεται λίγη υπομονή και πίεση για τον περιορισμό της χρήσης των smartphones, ιδιαίτερα στις νεαρές ηλικίες, όμως όταν τα καταφέρουν θα έχουν κερδίσει ένα μεγάλο στοίχημα. Η σκέψη και η υπευθυνότητα απορρίπτουν την «εύπεπτη τροφή» του διαδικτυακού κόσμου και στρέφονται προς την δράση, την κινητοποίηση, την απόλαυση… την ίδια τη ζωή! Πως θα ήταν άραγε μια μέρα χωρίς κινητό; Ας δοκιμάσουμε!
