Του Γιάννη Χουλιάρα,
Το παρόν άρθρο αποσκοπεί στην ανάλυση των σχέσεων μεταξύ του Ισραήλ και των διάφορων κουρδικών κινημάτων και οργανώσεων στην Μέση Ανατολή. Αφού παρουσιαστεί συνοπτικά, η ιστορική τους εξέλιξη, θα διερευνηθεί η σύγχρονη διάσταση των σχέσεων αυτών, από τις αρχές του 21ου αιώνα, ενώ θα επιχειρηθεί και μια πρόβλεψη για τη μελλοντική τους πορεία, υπό το πρίσμα των νεότερων περιφερειακών εξελίξεων.
Η συνεργασία Ισραήλ και Κούρδων πρέπει να αναζητηθεί πρωτίστως στα κοινά στρατηγικά συμφέροντα των δύο πλευρών. Για την κατανόηση αυτής της στρατηγικής σύγκλισης, είναι απαραίτητο να γίνει αναφορά στη λεγόμενη «περιφερειακή στρατηγική» του Ισραήλ. Σύμφωνα με την περιφερειακή στρατηγική, το εβραϊκό κράτος, δεδομένης της εχθρικότητας των Αράβων, όφειλε να αναζητήσει συμμαχίες με μη αραβικά κράτη και μειονότητες του περιφερειακού υποσυστήματος της Μέσης Ανατολής. Αυτό, θα επέτρεπε στο Ισραήλ να διασπάσει την απομόνωσή του στην περιοχή και, ταυτόχρονα, να υπονομεύσει τους κύριους αντιπάλους του, αρχικά την Αίγυπτο, τη Συρία, το Λίβανο και το Ιράκ, και, μετέπειτα, όπως θα δούμε, την Τουρκία και το Ιράν. Οι Κούρδοι, ως μια μη αραβική μειονότητα, περίπου 30 εκατομμυρίων ανθρώπων, διεσπαρμένων σε τέσσερα κράτη (Τουρκία, Ιράν, Ιράκ και Συρία), που αγωνίζεται για τα δικαιώματά της κατά των διαφόρων αυταρχικών καθεστώτων, ήταν επόμενο να προσελκύσουν το ισραηλινό ενδιαφέρον.
Η «επίσημη» έναρξη της κουρδο-ισραηλινής συνεργασίας εντοπίζεται στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Το 1961 ξέσπασε η πρώτη εξέγερση των Κούρδων στο Ιράκ, κατά του καθεστώτος της Βαγδάτης. Το Ισραήλ διέκρινε την ευκαιρία να αποδυναμώσει έναν επικίνδυνο αντίπαλο. Οι Κούρδοι ηγέτες, αναζητώντας ικανούς συμμάχους και υποστηρικτές, ήταν δεκτικοί σε μια τέτοια συνεργασία, και, έτσι, το Ισραήλ παρείχε εξοπλισμό, χρήματα και εκπαίδευση στους Κούρδους μαχητές. Σε συντονισμό με το Ισραήλ, στήριξη στους Κούρδους παρείχαν οι ΗΠΑ και το Ιράν (τότε σύμμαχος του Ισραήλ). Η ισραηλινή πολιτική προκάλεσε σοβαρή ζημιά στο Ιράκ. Η στήριξη στους Κούρδους έλαβε, όμως, τέλος το 1975, όταν το Ιράν αποφάσισε να βελτιώσει τις σχέσεις του με το Ιράκ, με αποτέλεσμα το Ισραήλ να χάσει το χερσαίο δίαυλο επικοινωνίας με τους συμμάχους του και ο ιρακινές δυνάμεις να καταφέρουν, τελικά ,να καταστείλουν την εξέγερση.
Οι αμερικανικές στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά του Ιράκ, το 1991 και το 2003, επανέφεραν τους Κούρδους στο επίκεντρο της ισραηλινής εξωτερικής πολιτικής. Η δεύτερη αμερικανική επέμβαση, το 2003, έφερε την ανατροπή του καθεστώτος του Saddam Hussein και την εγκαθίδρυση της αυτόνομης Περιφερειακής Κυβέρνησης του Κουρδιστάν (ΠΚΚ) στο ιρακινό Κουρδιστάν. Ταυτόχρονα, η πτώση του ιρακινού καθεστώτος διαμόρφωσε τις προϋποθέσεις για την αύξηση της ιρανικής επιρροής στο Ιράκ, προβάλλοντας μια σοβαρή απειλή για το Ισραήλ.
Σύμφωνα με δημοσιεύματα, κατά τα τέλη του 2003, η ισραηλινή κυβέρνηση έλαβε την απόφαση να ενισχύσει τους δεσμούς της με την ΠΚΚ, χρησιμοποιώντας τους Κούρδους ως μέσο ανάσχεσης της ιρανικής διείσδυσης στο Ιράκ. Από το 2003 μέχρι σήμερα, φαίνεται πως το Ισραήλ έχει αποκτήσει σημαντική παρουσία εντός του ιρακινού Κουρδιστάν, εκπαιδεύοντας τις στρατιωτικές δυνάμεις της ΠΚΚ (τις λεγόμενες «Peshmerga») και παρέχοντας εξοπλισμό. Σύμφωνα με έγκυρες πηγές, αξιωματούχοι του ισραηλινού στρατού και της Mossad δρουν στο ιρακινό Κουρδιστάν, υπό την κάλυψη ιδιωτικών εταιρειών, έχοντας δημιουργήσει ειδικά στρατόπεδα εκπαίδευσης και βάσεις για κατασκοπεία. Ο σκοπός είναι διπλός: το Ισραήλ, αφενός επιχειρεί να χρησιμοποιήσει τους Κούρδους μαχητές για συλλογή πληροφοριών και την εξόντωση φιλοϊρανικών και άλλων αντι-ισραηλινών στοιχείων στο Ιράκ, αφετέρου η γεωγραφική θέση του ιρακινού Κουρδιστάν επιτρέπει την επαφή με τις κουρδικές κοινότητες του Ιράν και της Συρίας και τη διεξαγωγή διασυνοριακών επιχειρήσεων.
Έχει υποστηριχθεί πως, με βάση το έδαφος της ΠΚΚ, οι ισραηλινές ειδικές δυνάμεις, με τη βοήθεια των Κούρδων εταίρων τους και των ΗΠΑ, διεισδύουν στο ιρανικό έδαφος για συλλογή πληροφοριών και αποσταθεροποίηση του Ιράν, μέσω των κουρδικών πληθυσμών του. Εξελίξεις από το 2003 και έπειτα, φαίνεται να επιβεβαιώνουν τις φήμες αυτές: το 2005, μόλις δύο χρόνια μετά την αμερικανική επέμβαση και την εγκαθίδρυση της ΠΚΚ, κουρδικές οργανώσεις ξεκίνησαν ένοπλο αγώνα κατά της Τεχεράνης στο ιρανικό Κουρδιστάν. Καθώς, οι ένοπλοι χρησιμοποιούν ως βάση εξόρμησης το ιρακινό Κουρδιστάν, στο παρελθόν έχει υποστηριχθεί πως το Ισραήλ τους παρείχε εκπαίδευση και εξοπλισμό. Δεν είναι, όμως, ξεκάθαρο αν αυτή η συνεργασία συνεχίζεται.
Το επίπεδο των σχέσεων κατέστη φανερό το Σεπτέμβριο του 2017, όταν οι ψηφοφόροι στο ιρακινό Κουρδιστάν ψήφισαν υπέρ της ανεξαρτητοποίησης της ΠΚΚ. Το Ισραήλ ήταν το μόνο κράτος που υποστήριξε το δημοψήφισμα και κάλεσε ανοικτά για τη δημιουργία κουρδικού κράτους. Ισραηλινές αναλύσεις περιέγραψαν, μάλιστα, ένα κουρδικό κράτος ως μια δυνητική στρατιωτική βάση για το Ισραήλ.
Από την άλλη πλευρά, η πολιτική του Ισραήλ έναντι των Κούρδων της Τουρκίας έχει υπάρξει πολύ πιο αμφίσημη. Η Τουρκία ήταν, για πολλές δεκαετίες, σημαντικός εταίρος του Ισραήλ, με βάση την περιφερειακή στρατηγική. Η ένοπλη σύγκρουση μεταξύ της Τουρκίας και του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK) που ξεκίνησε το 1984, υποχρέωνε το Ισραήλ να τηρήσει αποστάσεις από την τουρκική κουρδική κοινότητα. Επιπλέον, το PKK και ο ηγέτης του, Abdullah Öcalan, υποστηρίζονταν από την Συρία, αντίπαλο του Ισραήλ. Η κορύφωση της τουρκο-ισραηλινής στρατηγικής συνεργασίας, κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1990, συνέπιπτε χρονικά με την πιο αιματηρή φάση του πολέμου μεταξύ της Άγκυρας και του PKK.
Η επιδείνωση των σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας κατά τη διακυβέρνηση του Recep Tayyip Erdogan, πιθανώς μετέβαλε το πλαίσιο των σχέσεων Ισραήλ-PKK. Δεν αποκλείεται, οι εντάσεις μεταξύ της Τουρκίας και του Ισραήλ, που έχουν σημειωθεί κατά τα τελευταία χρόνια, να οδήγησαν στην ανάπτυξη παρασκηνιακών διασυνδέσεων μεταξύ του Ισραήλ και του PKK. Για παράδειγμα, μια επίθεση του PKK εντός της Τουρκίας, το Μάιο του 2010, συνέπεσε με τη διπλωματική κρίση που πυροδότησε η ισραηλινή επιχείρηση κατά του τουρκικού πλοίου, Mavi Marmara, προκαλώντας υποψίες στην Άγκυρα. Τούρκοι αξιωματούχοι έχουν και σε άλλες περιπτώσεις κατηγορήσει το Ισραήλ για συνεργασία με τους Κούρδους σε βάρος της Τουρκίας. Χαρακτηριστικά, τον Οκτώβριο του 2017 ο Erdogan ισχυρίστηκε πως η Mossad βρισκόταν πίσω από το δημοψήφισμα στο ιρακινό Κουρδιστάν, τον προηγούμενο μήνα.
Κάποιες πρόσφατες εξελίξεις, ίσως να επιβεβαιώνουν, σε ένα βαθμό, τους τουρκικούς φόβους. Το Ισραήλ καταδίκασε έντονα την τουρκική επίθεση κατά των Κούρδων στη βόρεια Συρία, τον Οκτώβριο του 2019 και προσέφερε ανθρωπιστική βοήθεια στον κουρδικό πληθυσμό. Η ισχυρότερη ομάδα μεταξύ των Σύριων Κούρδων είναι το Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης (PYD), το οποίο θεωρείται «παρακλάδι» του PKK. Ήδη από το 2004, υπάρχουν αναφορές σχετικά με την διείσδυση των ισραηλινών υπηρεσιών πληροφοριών στις κουρδικές κοινότητες της Συρίας. Επίσης, ιρακινές πηγές έκαναν πρόσφατα λόγο περί χρηματοδότησης του PKK από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ). Τα ΗΑΕ αποτελούν μείζονα αντίπαλο της Άγκυρας, ενώ, ταυτόχρονα, έχουν εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια σε σημαντικό εταίρο του Ισραήλ. Τα δύο κράτη μοιράζονται την ανησυχία, όχι μόνο για το Ιράν, αλλά και για την τουρκική επέκταση στην ευρύτερη περιοχή κατά τα τελευταία χρόνια, από τη Συρία και τη Λιβύη, έως την Ερυθρά Θάλασσα.
Καταληκτικά, η συνεργασία Ισραήλ-Κούρδων έχει βαθιές ρίζες και η διαχρονική της σημασία για το Ισραήλ βασίζεται στην ύπαρξη κοινών αντιπάλων μεταξύ Ισραηλινών και Κούρδων, κάτι που ισχύει και σήμερα. Ο «ψυχρός πόλεμος» του Ισραήλ με το Ιράν συνεχίζεται, ενώ η αντιπαλότητα με την Τουρκία αναιρεί έναν βασικό ανασχετικό παράγοντα που στο παρελθόν περιόριζε την ανάπτυξη πιο ολοκληρωμένων σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Κούρδων. Εν όψει και της επικείμενης μείωσης της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στη Μέση Ανατολή, η ασφάλεια του Ισραήλ θα εξαρτηθεί, ακόμα περισσότερο, από τις σχέσεις του με περιφερειακούς δρώντες. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι Κούρδοι εξακολουθούν να αποτελούν έναν «φυσικό σύμμαχο» για το εβραϊκό κράτος.
Προπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Κύρια ερευνητικά ενδιαφέροντα αποτελούν οι διεθνείς σχέσεις και η στρατηγική, με έμφαση σε Μέση Ανατολή, Ρωσία-Ανατολική Ευρώπη και ελληνική εξωτερική πολιτική, η κυβερνοασφάλεια, ζητήματα υπηρεσιών πληροφοριών, η διπλωματική ιστορία και η ιστορία των ιδεών. Κατέχει άριστη γνώση της αγγλικής γλώσσας, ενώ αυτό το διάστημα μαθαίνει και τη ρωσική.
