CopyRIGHTS… ή μήπως CopyLEFTS;

Της Μαρίας Μπουλιέρη, 

Πώς θα σας φαινόταν η ιδέα του να δημιουργήσετε ένα έργο, όπως ένα βιβλίο, το οποίο θα μπορεί να αναπαράγεται, να τροποποιείται και να διανέμεται ελεύθερα από οποιονδήποτε τρίτο; Αυτή είναι η βασική ιδέα πίσω από τα copylefts. Μια ελληνική μετάφραση για τον όρο αυτό δεν είναι δυνατόν να δοθεί, καθώς ο όρος διαμορφώθηκε ουσιαστικά σαν λογοπαίγνιο με βάση τη λέξη “Copyrights”, για να δηλώσει την αντίθεσή του προς αυτό.

Τα Copyrights ή αλλιώς πνευματικά δικαιώματα ονομάζονται τα αποκλειστικά δικαιώματα των πνευματικών δημιουργών στο έργο τους, τα οποία παραχωρούνται από τον νόμο για ορισμένο χρόνο με σκοπό την απαγόρευση σε τρίτους της χρήσης των έργων χωρίς την άδεια του δημιουργού. Το πνευματικό δικαίωμα υφίσταται σε έργα λογοτεχνίας και τέχνης (πχ. βιβλία, ζωγραφική, φωτογραφία) και άλλες δημιουργίες, όπως λογισμικό ή βάσεις δεδομένων. Συνίσταται στο περιουσιακό δικαίωμα του δημιουργού, το δικαίωμα δηλαδή εκμετάλλευσης του έργου, καθώς και το ηθικό δικαίωμάα του, δηλαδή την προστασία τού προσωπικού δεσμού του με το έργο.

Από την άλλη μεριά, τα Copylefts είναι μία είδους άδεια, η οποία παραχωρεί ελευθερίες στη χρήση, τροποποίηση, και διανομή ενός πνευματικού έργου, με σκοπό να είναι βέβαιο ότι τα έργα θα παραμείνουν δωρεάν και ελεύθερα. Χωρίς του περιορισμούς που θέτει ο νόμος για τα συμβατικά πνευματικά δικαιώματα, ο μόνος περιορισμός που τίθεται στις άδεις Copylefts είναι ότι κάθε αντίγραφο ή παράγωγο έργο θα διανέμεται με την ίδια άδεια χρήσης παραχωρώντας τις ίδιες ελευθερίες (“share-alike” clause). Με βάση αυτές τις ελευθερίες το έργο καθίσταται «ελεύθερο περιεχόμενο», δηλαδή ο δημιουργός επιτρέπει στον καθένα την πρόσβαση χωρίς αντάλλαγμα για να το χρησιμοποιεί, να το τροποποιεί και να το διανέμει. Προσοχή, όμως, καθώς ελεύθερο περιεχόμενο δεν σημαίνει και ανοιχτό περιεχόμενο, όπου δεν μπορούν να γίνουν τροποποιήσεις.Οι άδειες τέτοιου τύπου ουσιαστικά αποτελούν μια νέα μορφή χρήσης των υπαρχόντων νόμων περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Πρώτη άδεια τέτοιου τύπου ήταν η άδεια GNU General Public License που δημιουργήθηκε από τον Richard Stallman και μέχρι σήμερα κυριαρχεί στην αδειοδότηση copyleft λογισμικών. Ο Stallman δεν προσπάθησε να καταργήσει τον νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων, καθώς κάτι τέτοιο του φάνηκε ανούσιο, όμως οραματιζόταν και ήθελε να πετύχει τα δικαιώματά του επί των λογισμικών που δημιουργεί να παραμείνουν ελεύθερα για τον μέγιστο αριθμό χρηστών άσχετα με το πόσες τροποποιήσεις και προσθήκες θα γίνονταν σε αυτό. Έτσι και αποφάσισε, εκμεταλλευόμενος τον νόμο, να δημιουργήσει τη δική του μορφή άδειας πνευματικών δικαιωμάτων, τα Copylefts, τα οποία ονομάστηκαν έτσι για πρώτη φορά το 1985. Στη συνέχεια ο Ray Johnson έκανε την πρώτη χρήση αυτού του τύπου δικαιωμάτων για να διανείμει τα διάφορα έργα τέχνης του.

Τα λογισμικά είναι ένα από τα βασικότερα έργα στα οποία συναντάμε την εφαρμογή τέτοιων αδειών. Και αυτό είναι απολύτως λογικό, εάν σκεφτεί κάποιος πόσο συχνό είναι το φαινόμενο της «πειρατείας ελεύθερου κώδικα». Πειρατεία ελεύθερου κώδικα ονομάζεται η επανάχρηση ελεύθερου κώδικα που ανατρέπει την ελευθερία του λογισμικού, όταν κάποιος δηλαδή αφαιρεί ένα έργο άλλου ανθρώπου από τον δημόσιο τομέα και το ενσωματώνει σε ιδιόκτητο σύνολο. Έτσι, με τις άδειες Copylefts οι δημιουργοί εξασφαλίζουν πως η δουλειά τους θα παραμείνει ελεύθερη και δωρεάν προς όλους.Ποια είναι, όμως, τα κίνητρα για να επιθυμεί κάποιος η δουλεία του να είναι ελεύθερα και δωρεάν προσβάσιμη στον καθένα, που θα μπορεί επιπλέον να το τροποποιεί και να το αναδιανέμει; Στα συμβατικά πνευματικά δικαιώματα (copyrights) κατανοούμε εύκολα πως το κίνητρο είναι κατά βάση οικονομικό, καθώς εξασφαλίζουν στους δημιουργούν κέρδους από την περαιτέρω χρήση τού έργου τους. Αντίθετα, τα Copylefts στηρίζονται σε άλλους είδους κίνητρα, κυρίως ιδεολογικά. Τέτοια είναι η αναγνώριση που θα κερδίσουν οι δημιουργοί από τους υπόλοιπους, καθώς και η επιθυμία να προσφέρουν δωρεάν υπηρεσίες υψηλού επιπέδου. Οι χρήστες των αδειών αυτών συχνά στοχεύουν με αυτόν τον τρόπο στην παρεμπόδιση των διαφόρων εμπορικών εταιριών να απορροφήσουν και να πουλήσουν τα έργα και τα προϊόντα τους, καθώς και των μεγάλων εταιρειών να μονοπωλούν σε διάφορα προϊόντα πουλώντας τα σε πολύ υψηλές τιμές.

Υπάρχουν τέσσερα επίπεδα ελευθερίας χρήσης των Copylefts, που ωστόσο, δεν εγγυώνται πως τα παράγωγα έργα θα διανεμηθούν με την ίδια μορφή αδειοδότησης:

• Επίπεδο 0: ελευθερία στη χρήση.
• Επίπεδο 1: ελευθερία στη μελέτη.
• Επίπεδο 2: ελευθερία στην αναπαραγωγή.
• Επίπεδο 3: ελευθερία στην τροποποίηση και διανομή του αρχικού και του τροποποιημένου έργου, άρα και των παραγώγων του έργου αυτού.

Τα διαφορετικά επίπεδα ελευθερίας εξασφαλίζουν ότι οι άδειες Copylefts μπορούν να χρησιμοποιηθούν από κάθε δημιουργό και για κάθε είδους έργο. Για να κάνουν χρήση άδειας Copylefts, οι δημιουργοί θα πρέπει να παραιτηθούν από κάποια δικαιώματα που έχουν να κάνουν με τα συμβατικά πνευματικά δικαιώματα (copyrights), συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να είναι οι μοναδικοί διανομείς του έργου τους. Οι νόμοι για τα Copylefts μπορεί να διαφέρουν από χώρα σε χώρα ή μπορεί και να αλλάζουν οι όροι με τους οποίους παραχωρούνται οι άδειες.Η ελευθερία τροποποίησης και αναδιανομής μπορεί να φαίνεται εφαρμόσιμη σε ένα λογισμικό, μιας και μπορεί να το βελτιώσει και να το κάνει πιο λειτουργικό, όμως πώς θα εφαρμοζόταν αυτή η ελευθερία στη Guernica του Picasso; Ένας πίνακας ή ένα έργο γλυπτικής, για παράδειγμα, είναι η έκφραση του συγκεκριμένου καλλιτέχνη τη δεδομένη χρονική στιγμή και η αξία του έργου καθρεπτίζεται σε αυτά ακριβώς τα στοιχεία. Δεν μπορεί να γίνει λόγος για τροποποίηση και βελτίωση ενός πίνακα, γιατί τότε θα γινόταν λόγος για ένα τελείως διαφορετικό έργο, ωστόσο ακόμα και ένας καλλιτέχνης μπορεί να ορίσει ο ίδιος το επίπεδο ελευθερίας που επιθυμεί να αποκτήσουν οι τρίτοι επί του έργου του.

Συγκεκριμένα για τις εικαστικές δημιουργίες υπάρχει η άδεια “Free Art License”, η οποία δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 2008 και ξεκίνησε από τη Γαλλία με πρωτοβουλία διάφορων δικηγόρων και καλλιτεχνών, όπως του Antoine Moreau, με το σύνθημα “Free Admission if free work”. Πιο αναλυτικά, για τις τροποποιήσεις στις εικαστικές δημιουργίες ως προϋπόθεση τίθεται το να αναφέρει ο επόμενος το γεγονός ότι προέβη σε κάποιες τροποποιήσεις και να αναγράφει συγκεκριμένα ποιες είναι αυτές. Επίσης, στα αντίγραφα τροποποιημένα ή μη, πρέπει να αναφέρεται ότι υπάρχει η συγκεκριμένου τύπου άδεια, που μπορεί να βρεθεί αυτή, να αναφέρεται το όνομα του δημιουργού του πρωτοτύπου και εκείνων που έκαναν αλλαγές, καθώς και το που μπορεί να βρει κάποιος το πρωτότυπο.

Όσον αφορά το σύμβολο των Copylefts είναι ένα ανάποδο “C”, το οποίο ουσιαστικά είναι μια αναφορά στο σύμβολο © των copyrights, χωρίς ωστόσο κάποια ουσιαστική νομική χρήση. Eίναι πιο πολύ ένα σύμβολο που είναι «στη μόδα» και μπορεί να είναι διασκεδαστικό και ενδιαφέρον αισθητικά σε συνδυασμό με τον εναλλακτικό χαρακτήρα των Copylefts. Ωστόσο, καθώς οι άδειες Copyleft βασίζονται νομικά στα πνευματικά δικαιώματα, το έργο θα πρέπει να έχει οπωσδήποτε μια ειδοποίηση πνευματικών δικαιωμάτων.

Πηγές

• https://www.gnu.org/licenses/copyleft.el.html
• https://artlibre.org/licence/lal/en/
• Διονυσία Καλλινίκου, «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ», 2008

Μαρία Μπουλιέρη

Γεννήθηκε το 1997 στην Αθήνα, όπου και ζει μόνιμα. Είναι ασκούμενη δικηγόρος και μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο πρόγραμμα «International & European Legal Studies: Private Law and Business Transactions» της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Τρέφει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το εμπορικό δίκαιο και ιδιαίτερα το δίκαιο της βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Σε προπτυχιακό επίπεδο, στα πλαίσια του προγράμματος ERASMUS+, φοίτησε επιπλέον στο Πανεπιστήμιο της Λιμόζ στη Γαλλία. Εκεί, ακαδημαϊκά εστίασε στο δίκαιο του περιβάλλοντος και πήρε μέρος σε πολλές εθελοντικές δράσεις. Αγαπά τη γιόγκα, τα ακροβατικά και πάντα απολαμβάνει τη θέα της θάλασσας.